پیشخوان: مروری بر پادکست‌ها و نشریات انگلیسی‌زبان ویژۀ آسیب‌دیدگان بینایی
امید هاشمی: سردبیر
این شماره را با ابزاری آغاز می‌کنیم که امکان نقشه‌خوانی به‌صورت صوتی را برای نابینایان مهیا می‌کند. سپس سری به یک فستیوال هنری در کانادا خواهیم زد، با فعالیت‌های خانۀ چاپ آمریکایی در زمینۀ آموزش کودکان و نوجوانان نابینا آشنا خواهیم شد و در پایان هم از یک کوهنورد و نابغۀ ورزشی نابینا سراغی خواهیم گرفت.
نقشه‌خوانی صوتی به کمک یک وب اپلیکیشن
صحبت از نقشه و کاربرد آن برای نابینایان که به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهن متبادر می‌شود، اپلیکیشن‌هایی است که به کاربران امکان می‌دهد مبدأ و مقصد را مشخص کنند و در طول مسیر از راهنمایی‌های صوتی برنامه برای مسیریابی استفاده کنند. برخی آپ‌ها هم کمی از این فراتر می‌روند و مثلاً برخی مکان‌ها یا ساختمان‌های اطراف را هم شناسایی و اعلام می‌کنند. اسم این کار هرچه که باشد، قطعاً نقشه‌خوانی نیست. نقشه‌خوانی به معنای مرور نقطه‌به‌نقطۀ نقشه و دریافت یک تصویر ذهنی از جزئیات یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی است؛ کاری که به شکل الکترونیکی‌اش خیلی امکان‌پذیر نیست و پیاده‌سازی شیوۀ غیر‌الکترونیکی آن هم مستلزم صرف هزینه‌های هنگفت است؛ هزینه‌هایی که مصروف تهیه کاغذ‌های مخصوص و دستگاه چاپ می‌شود تا نقشه‌ها را برای نابینایان برجسته و قابل لمس کند. مسیر نو‌آوری اما بن‌بست نیست و گروهی از برنامه‌نویس‌های نابینا خودشان دست به کارِ ساخت یک ابزار جالب توجه برای رفع این نیاز هم‌نوعانشان شده‌اند.
نام وب اپلیکیشن مورد بحث، «آدیُم[1]» است که دو نفر از طراحانش چندی پیش مهمان پادکست «بلایندَبیلیتیز[2]» بودند و توضیحاتی دربارۀ فلسفه و نحوۀ عملکرد آن ارائه کردند. این وب اپلیکیشن فعلاً در قالب یک وبسایت در اختیار عموم قرار گرفته است. شیوه کارش از این قرار است که کاربر، هدفون را روی گوش خود می‌گذارد و بعد مکانی را که می‌خواهد نقشۀ آن را مشاهده کند، انتخاب می‌کند. به محض انتخاب مکان، اپلیکیشن، کاربر را در گوشۀ پایین سمت چپ مکان مورد نظر قرار می‌دهد و او این امکان را خواهد داشت که به مدد کلید‌های جهت‌نما، در محیط حرکت کند و با بخش‌های مختلف آن محیط آشنا شود. هر بار فشردن هر یک از جهت‌نما‌ها، کاربر را دو متر به همان جهت بر روی نقشه جابه‌جا می‌کند. در طول مسیر، بخش‌های مختلف محیط به اطلاع کاربر می‌رسد.
یک نکتۀ قابل توجه در این اپلیکیشن، استفاده از فضاسازی صوتی برای ایجاد حد‌اکثر شباهت با محیط واقعی است. به‌عنوان مثال، وقتی یک کاربر در حال واکاوی محیط یک پارک است، می‌تواند جلوه‌های صوتی را فعال کند و با شنیدن انواع صدا‌هایی که از اطراف به گوش می‌رسد، به تصوری کلی از محل استقرار هر یک از امکانات پارک دست یابد. مهندسی صدا‌های این اپلیکیشن را «سَم توبی» انجام داده که به واسطۀ بازی‌های رایانه‌ای که طراحی کرده، برای نابینایان ایرانی نامی آشنا به‌شمار می‌رود. در نسخۀ صوتی پیشخوان، هم توضیحات مفصل‌تری دربارۀ نحوۀ عملکرد اپلیکیشن ارائه شده و هم سعی شده با ارائۀ نمونۀ صوتی، شناخت دقیق‌تری از روش کار نقشه ایجاد شود. در نسخۀ صوتی همچنین به یکی دیگر از اپیزود‌های پادکست فوق‌الذکر هم پرداخته‌ایم؛ جایی که «کریستین مَلِک»[3]، نابینای کانادایی، راجع به« فستیوال لومیناتو» توضیحاتی را ارائه می‌کند؛ فستیوالی که در طول ده روز، امکانی را فراهم می‌کند که نابینایان بتوانند در شهر تورنتو، از انواع و اقسام محتوا‌های هنری اعم از فیلم و تئاتر و موسیقی و رقص و… بهره‌مند شوند. کریستین توضیح می‌دهد که برگزار‌کنندگان این فستیوال، چگونه توانسته بودند زمینۀ استفادۀ نابینایان از این رویداد جذاب را فراهم آورند. او همچنین خود نیز سازندۀ پادکستی ویژۀ نابینایان است که هدفی جالب را دنبال می‌کند. کریستین در پادکستش سعی می‌کند به سراغ سوژه‌های گوناگون هنری برود و راجع به جلوه‌های بصری آن برای نابینایان توضیح دهد. به‌عنوان مثال، او در آخرین شمارۀ پادکستش راجع به ویژگی‌های تصویری سه‌گانۀ «جنگ ستارگان» توضیح داده است؛ فیلمی پر از صحنه‌های عجیب و غریب که قطعاً نمی‌توان صرفاً از طریق توصیف صوتیِ تعبیه‌شده بر روی فیلم، تمام جزئیات تصویری آن را در اختیار مخاطبان نابینا گذاشت. دربارۀ این پادکست هم توضیحات بیشتری در نسخۀ صوتی پیشخوان ارائه شده است.
سمپوزیوم ملی کد‌نویسی برای نابینایان در خانۀ چاپ آمریکایی
«خانۀ چاپ آمریکایی» (APH) یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال بزرگ‌ترین مراکز آموزشی با محوریت استقلال و مهارت‌آموزی ویژۀ نابینایان در سراسر جهان است. حالا که بستر‌های الکترونیکی برای همگان ارزان و قابل‌دسترس شده، این مرکز آموزشی هم بیشتر منابع تخصصی‌اش را به‌صورت رایگان بر روی وب‌سایتش قرار می‌دهد و همه می‌توانند از هر نقطه‌ای در دنیا از آنها بهره‌مند شوند. همچنین این امکان فراهم شده تا رویداد‌های آموزشی را آنلاین برگزار کند تا نابینایان بیشتری بتوانند در این رویداد‌ها مشارکت داشته باشند. بدیهی است جلسات آموزشی برای نابینایان آمریکایی ترتیب داده می‌شود؛ اما نابینایان سایر کشور‌ها هم می‌توانند به‌عنوان مستمع آزاد در آنها شرکت کنند. پادکست «آیز آن ساکسِس[4]»، یکی از آخرین شماره‌هایش را به گفت‌وگو با مسؤول توسعۀ خانۀ چاپ آمریکایی اختصاص داده است و از او دربارۀ جزئیات این رویداد‌های سالانه پرسیده است. در این اپیزود می‌شنویم که خانۀ چاپ، برنامه‌های گسترده و هیجان‌انگیزی را برای تشویق کودکان و نوجوانان نابینا به ورود به دنیای علم و فناوری اجرا می‌کند. «سمپوزیوم ملی کد‌نویسی[5]»، نام رویدادی است که یکی دو سالی است خانۀ چاپ آن را در زمان تعطیلات تابستانی برای کودکان و نوجوانان برگزار می‌کند. این سمپوزیوم، یک رویداد پنج‌روزه است که برای هر روزش برنامه‌ریزی خاصی صورت گرفته است. دوشنبه، روز آغاز سمپوزیوم است و کودکان با فلسفه و مفاهیم کلیدی کد‌نویسی آشنا می‌شوند. در طول سه روز بعد، به‌ترتیب با اچ‌تی‌ام‌ال، کواروم[6] و پایتون آشنا می‌شوند و در روز آخر هم ابتدا با کاربرد برنامه‌نویسی در زندگی روزمره و همین‌طور مسیر‌های شغلیِ پیش روی برنامه‌نویس‌ها آشنا می‌شوند و سر‌آخر هم دانش‌آموزان، پروژه‌هایی را که در طول این پنج روز ساخته‌اند، ارائه می‌کنند.
در این سمپوزیوم تلاش می‌شود مدرسان همگی نابینا باشند. مثلاً امسال تعداد زیادی برنامه‌نویس نابینا به ارائه موضوعات پرداختند. از یک نوجوان چهارده‌سالۀ نابینا گرفته تا نابینای کهنسالی که از سال‌های دور کد می‌نویسد و توانسته به‌عنوان یک فیزیکدان نابینا، مهارتش در کد‌نویسی را با شغلش پیوند بزند و به موفقیت‌های فراوانی دست یابد. همچنین علاوه بر کودکان و نوجوانان نابینا، اطرافیان بینای آنها نیز هدف این آموزش‌ها قرار می‌گیرند. والدین و مربیان بینا می‌توانند نحوۀ آموزش به نابینایان را در این سمپوزیوم فرا بگیرند.
اردوی تخصصی با عنوان «اِستِم[7]»، از دیگر برنامه‌های تابستانۀ خانۀ چاپ برای کودکان نابیناست. در این اردو برای هر یک از گروه‌های سنی کودکان، برنامۀ خاصی در نظر گرفته می‌شود تا آنها را با مفاهیمی همچون تصمیم‌گیری، حل مسئله، تفکر خلاق و تفکر نقاد و منطق مهندسی آشنا کنند و زمینۀ ورود این کودکان و نوجوانان نابینا به عرصۀ علم و فناوری را فراهم آورند. مدت این اردو سه هفته است و روزی یک ساعت برنامۀ ویژه برای کودکان در نظر گرفته شده است. دربارۀ فعالیت‌های خانۀ چاپ گفتنی بسیار است و مجال نوشتن اندک؛ از همین‌رو به همین اندک بسنده شده و جزئیات بیشتر به نسخۀ صوتی پیشخوان وا‌نهاده شده است. گفتنی آنکه خانۀ چاپ، تمام محتوای آموزشی‌اش را در مرجعی با عنوان «اِی‌پی‌اچ هایْو[8]» گرد‌آوری کرده و چنانچه انگلیسی می‌دانید، می‌توانید برای استفاده از این آموزش‌ها به آن مرکز مراجعه کنید. همچنین کانال خانه چاپ در پایگاه یوتیوب هم پر است از انواع آموزش‌های کوتاه و بلند که به رایگان در اختیار نابینایان دنیا قرار گرفته است.
این ماه در پیشخوان سراغی هم از یک نابینای نام‌آشنا و قدیمی خواهیم گرفت. «اریک وِهِنمایِر[9]» نابینای اهل آمریکا است که در سال‌های آغازین قرن ۲۱ توانست بام دنیا را لمس کند. صعود به اورست، تنها یکی از موفقیت‌های پر‌شمارِ این نابینای توانمند است. اریک، سه کتاب پر‌فروش تألیف کرده و در کشور‌های مختلف هم به‌عنوان سخنران انگیزشی مشغول فعالیت است. او همچنین انواع ورزش‌های هیجان‌انگیز از صخره‌نوردی گرفته تا قایقرانی در آب‌های خروشان را هم تجربه کرده است. در نسخۀ صوتی پیشخوان، یکی از آخرین سفر‌های ورزشی اریک را مرور خواهیم کرد و از زندگی و کار او بیشتر برایتان خواهیم گفت. او هم‌اکنون علاوه بر نویسندگی و سخنرانی، به شغل معلمی هم اشتغال دارد و در پایۀ پنجم ابتدایی، علاوه بر ریاضیات و جغرافیا، به کودکان نابینا درس پشتکار و عزت نفس و امید می‌دهد. «لمس بام دنیا»، نام تنها کتابی از اریک ویهنمایر است که به فارسی برگردانده شده است. او در این کتاب، ضمن مرور زندگی‌نامۀ خود، قصۀ چند صعود دشوارش را هم برای خوانندگان بازگو کرده است. مهم‌ترین بخش کتاب به شرح صعود او به اورست اختصاص یافته است. علاقه‌مندان می‌توانند نسخۀ صوتی این کتاب را از مراکز کتابخانه‌ای ویژۀ نابینایان دریافت کنند
[1]. Audiom
[2]. Blindabilities
[3]. Christine Malec
[4]. Eyes on Success
[5]. National Coding Symposium
[6]. Quorum، یک زبان برنامه‌نویسی است که به‌طور خاص برای آموزش برنامه‌نویسی به نابینایان طراحی شده است.
[7]. STEM، از حروف اول کلمات Science, Technology, Engineering و Mathematics به معنای علم، فناوری، مهندسی و ریاضی ساخته شده است.
[8]. Aph Hive
[9]. Erik Weihenmayer
