نفاشی با کلمات (قسمت یازدهم): علت توسعه توصیف صوتی تجربی در ایران
جواد سقا: دانش‌آموخته دکتری علوم ارتباطات
ـ پیش از این به گروه‌های تولید توصیف صوتی فیلم در ایران اشاره شد، حال به علل توسعه توصیف صوتی تجربی پرداخته می‌شود. تماشای فیلم‌های دارای شرح صوتی نیاز امروز نابینایان و کم‌بینایان است. مناسب سازی فیلم برای آنان به برنامه‌ریزی و سیاست گذاری نهادهای رسمی نیاز دارد. تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها نشان می‌دهد علل توسعه توصیف صوتی تجربی در ایران، نیاز کاربران، نبود نهادهای حمایتی، نبود دستورالعمل مشخص، پیشرفت فناوری و کار داوطلبانه و توانمند شدن آماتورهاست.
1ـ نیاز کاربران
نیاز، می‌تواند اولین و مهمترین عاملی توسعه تولید AD تجربی در ایران باشد. نیاز جامعه مصرف کننده، برخی از طرفداران و بخشی از مصرف کنندگان را تشویق به ورود در حوزه‌ای کرده است که شناخت چندانی از آن ندارند. تماس فردی از انجمن نابینایان با تهیه کننده رادیو سینما و تشویق او به ادامه تولید چنین برنامه‌ای، نشان دهنده نیاز آنها به توضیح‌دار کردن فیلم‌هاست. آنها دوست داشتند در فیلم دیدن مستقل باشند. هدف توصیف صوتی دستیابی تماشاگران نابینا به اطلاعات بصری است که جزء ضروری تجربه آنهاست.
همان طور که بنک (2004) می‌گوید، کمک به مردم برای درک کامل و لذت بردن از یک محصول سمعی و بصری به طوری که بتوانند با آن درگیر شوند یکی از اهداف مهم توصیف صوتی است. افراد نابینا به حمایت توصیفی نیاز دارند، این یک نیاز اجتماعی و یک حق است. توصیف تجربه بهتری از فیلم دیدن به نابینایان و کم‌بینایان می‌دهد. هنگام تماشای فیلم، توصیف تصاویر بصری تماشاگر نابینا را به درک کامل‌تری می‌رساند.
۲ـ کم‌کاری نهادهای حمایتی
توسعه توصیف صوتی تجربی علاوه بر نیاز نابینایان، در کنار اهمیت ندادن نهادهای دولتی و حمایتی به حق دسترسی آسان افراد دارای مشکلات بینایی به محصولات فرهنگی و هنری مانند فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی، بیشتر احساس می‌شد. در هر جامعه‌ای اگر نهادهای مسئول، در انجام وظایف خود کوتاهی کنند، خلأ حضور آنها ممکن است به شکل دیگری پر شود. توصیف صوتی کردن فیلم‌ها برای نابینایان توسط حامیان آنها و یا حتی خود گروه‌های دارای معلولیت بینایی انجـام شـده اسـت. اهمیت ندادن دستگاه‌های دولتی به حق دسترسی نابینایان و کم‌بینایان به محصولات فرهنگی، از دلایل توسعه AD تجربی است. مجهز نبودن سینماها به سیستم ADو اختصاص ندادن بخشی از برنامه‌های شبکه‌های تلویزیونی به فیلم‌ها و سریال‌های توصیف صوتی شده برای مخاطب کم/ نابینا، از دیگر خلأهایی است که گروه‌هایی مانند سوینا و گوش‌کن را وارد این عرصه کرده است.
3ـ نبود دستورالعمل‌های مشخص و پژوهش
چارچوب مشخص می‌تواند افراد فعال را در مسیری درست قرار دهد، اما نبود آن باعث توسعه AD تجربی می‌شود. گاهی «فرایند تولید AD فیلم» که تقریباً در همه گروه‌ها با کمی جابجایی شبیه هم انجام می‌شود با استانداردها و دستورالعمل‌های لازم برای تولید این محصول اشتباه گرفته می‌شود. در کشورهای مختلف سازمان‌های متولی امور رسانه و یا تلویزیون ملی آنها استانداردهای مشخصی برای توصیف کنندگان صوتی فیلم تدوین کرده‌اند که گروه‌های فعال، موظف به رعایت آن هستند. در ایران اقدامی از طرف سازمان‌های دولتی برای تهیه دستورالعمل‌های تولید AD مناسب و ویژگی‌های توصیف کنندگان صورت نگرفته است. اگر چه استانداردهای توصیف صوتی، در نظر گرفتن نیاز تماشاگر نابینا، تأثیر انواع توصیف‌ها (AD) بر مخاطب و لزوم آموزش نویسندگان و گویندگان توصیف صوتی فیلم برای نابینایان در سطح بین‌الملل توسط پژوهشگران متعـددی بررسی شده است، اما در ایران پژوهشی در حوزه استانداردهای توصیف صوتی انجام نشده و مقالات انگشت شماراند. این امر باعث می‌شود افراد داوطلبی که به گروه‌های تولید کننده AD می‌پیوندند، نگاهی ساده انگارانه به توصیف صوتی فیلم داشته باشند. آنها با توجه به درک و خوانش خود از تصاویر بصری متن توصیف‌ها را می‌نویسند. وجود یک چارچوب مشخص می‌تواند فعالان این عرصه را در جهت ارائه مطلوب‌تر تولیدات و حرفه‌ای شدن هدایت کند.
4ـ دسترسی آسان به فناوری‌ها
پیشرفت فناوری حوزه‌های مختلفـی از جمله توصیف صوتی فیلم برای نابینایان را هم تحت تأثیر قرار داده است. ازجمله آثار پیشـرفت فنـاوری در حوزه تولید فیلم‌های دارای توصیف صوتی، به وجود آمدن گروه‌های مجـازی تجربی است. این گروه‌ها فیلم سینمایی و سریال را برای دیگر نابینایان و کم‌بینایان با تکیه بر سلیقه خود روایت و از طریق فضای مجازی پخش می‌کنند. بعد از توقف برنامه‌های رادیو سینما و رادیو فیلم که از امکانات رادیویی بهره می‌بردند، فعالیت گروه‌های مستقل اینترنتی، با گسترش استفاده از شبکه‌های مجازی و پیام‌رسان‌ها در ایران آسان‌تر شد. بـا دسترسـی آسـان همه افراد بـه انـواع نرم‌افزارهای صداگذاری که همیشه در دسترس است، تولید AD فیلم آسان شـده اسـت. فناوری جدید توانسته امکانی فراهم کند تا حتی یک فرد هم به تنهایی بتواند در این حوزه فعال شود. برخی گروه‌ها مانند سوینا با حمایت پلتفرم‌هایی مانند فیلیمو که از امکانات تبلیغاتی و تولید بهتری برخوردارند توانستند در مقطعی تولیدات توصیف صوتی شده بیشتری را در اختیار مخاطبان نابینا و کم‌بینا قرار دهند.
5ـ توانمند شدن آماتورها
در دهه اخیـر، گسـترش روزافـزون فناوری‌های اینترنت طرفداران را در عرصه فضای مجازی قدرتمند کرده است، یعنی به جای آنکه طرفداران این گونه فیلم‌ها، مصرف کنندگان محصولات رسانه‌ای باشند، تولید کنندگان این‌گونه محصولات شده‌اند. این مورد خاص فعالان تجربی رسانه را هم شامل می‌شود. ایــن تولید کننــدگان صرفاً تجربی با سلیقه خود قواعد لازم برای توصیف صوتی را اعمال کرده‌اند و این قدرت آماتورهای با تجربه را بالا می‌برد کـه می‌توانند چالشی در انتقال درست مفاهیم بر اساس استانداردهای توصیف صوتی باشند. با استناد به نظر آنتونینی و بورسیا، (2016)، فعالان AD تنها با تکیه بر آشنایی نسبی در حوزه‌های فیلم و سینما و یا سایر حوزه‌ها کار نویسندگی متن توصیفی فیلم را آغاز کرده‌اند و این از نظر آنان کافی است. از نگاه این تولید کنندگان، برداشت آنها از تصویر و متنی که برای آن می‌نویسند، درست‌ترین است، حال آنکه به نقل از نورنز تصمیم‌های توصیف کنندگان تجربی می‌تواند بر اساس حس و غریزه باشد (نورنز، 2007). آنها بیشتر تمایل دارند در نهایت اصول و استانداردها را یک بار مطالعه کنند و شاید این به دلیل جدی نگرفتن تولید AD فیلم به عنوان یک حرفه در ایران است. البته مطالعه به تنهایی نمی‌تواند توانمندی را بالا ببرد، زیرا لازمه آن درک و به کارگیری درست استانداردها بر اساس آموزش است. آموزش و کسب مهارت سطح کیفی کار توصیف صوتی فیلم را بالا می‌برد و مخاطبان درباره تولیدات AD قضاوت می‌کنند، زیرا برخی چیزها در طول زمان مشخص می‌شود.
