سکوت، بی‌خیالی و حمایت‌های بی‌جا در سازمان‌ها
احمد ممتازی
مقدمه
سازمان‌های مردم‌نهاد، همانند هر نهاد اجتماعی دیگر، به واسطه اعتماد و همکاری متقابل اعضا و جامعه شکل می‌گیرند. در این سازمان‌ها انتظار می‌رود که شفافیت، پاسخگویی، و تعهد به ارزش‌های اخلاقی در مرکز تصمیم‌گیری و فعّالیت‌ها قرار داشته باشد. اما تجربه نشان می‌دهد که گاهی سکوت کارکنان، بی‌خیالی اعضا، یا حمایت‌های بی‌جا از مدیران سبب می‌شود که زمینه برای خودبزرگ‌بینی، سوءاستفاده از موقعیت، یا حتی تخطّی از مقرّرات فراهم شود. این مقاله به بررسی چگونگی شکل‌گیری این وضعیت و پیامدهای آن می‌پردازد.
۱. سکوت سازمانی؛ پدیده‌ای پنهان اما خطرناک
سکوت کارکنان یا اعضای سازمان زمانی رخ می‌دهد که افراد به‌جای بیان دغدغه‌ها و انتقادها، ترجیح می‌دهند خاموش بمانند. این سکوت ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد:
- ترس از تنبیه یا از دست دادن موقعیت
- باور به بی‌فایده بودن اعتراض
- وابستگی عاطفی به مدیر یا هیئت مدیره
- بی‌تفاوتی نسبت به سرنوشت سازمان
این سکوت، اگرچه در ظاهر آرامش و هماهنگی ایجاد می‌کند، اما در واقع مکانیسمی پنهان برای تثبیت انحراف مدیریتی است.
۲. حمایت‌های بی‌جا و نقش تأییدی اطرافیان
گاهی اطرافیان برای حفظ رابطه یا بهره‌مندی از منافع، رفتارها و تصمیمات مدیر یا هیئت مدیره را بدون نقد تأیید می‌کنند. این تأیید بی‌جا می‌تواند به صورت‌های زیر بروز یابد:
- تعریف و تمجید اغراق‌آمیز
- نادیده گرفتن اشتباهات مدیریتی
- تکرار شعارهای مدیر بدون تحلیل مستقل
- همراهی در تصمیمات خلاف مقرّرات
در چنین شرایطی، مدیر به تدریج دچار خودبزرگ‌بینی می‌شود و تصوّر می‌کند که تصمیمات او همیشه درست است.
۳. بی‌خیالی و انفعال اعضا
گروهی از کارکنان یا اعضا ممکن است با بی‌خیالی و انفعال خود، زمینه‌ساز فساد یا انحراف شوند. این بی‌خیالی می‌تواند ناشی از خستگی، بی‌اعتمادی به تغییر، یا تمرکز صرف بر منافع شخصی باشد. پیامد آن، رها شدن سازمان به دست اقلّیتی قدرت‌طلب خواهد بود.
۴. سازوکارهای جامعه‌شناختی انحراف
از منظر جامعه‌شناسی، سه سازوکار اصلی در این فرایند نقش دارند:
- مشروعیت‌سازی کاذب: زمانی که اطرافیان با سکوت یا تمجیدهای بی‌جا، به مدیر مشروعیت نمادین می‌دهند.
- هاله تقدّس: مدیر یا هیئت مدیره به‌گونه‌ای بازنمایی می‌شوند که نقد آنها نوعی «بی‌وفایی» تلقّی گردد.
- انحراف از هنجارها: با گذشت زمان، تخطّی از مقرّرات به یک «رفتار عادی» تبدیل می‌شود.
۵. پیامدهای سازمانی و اجتماعی
به طور کلی پیامدهای سازمانی و اجتماعی این مسئله را در موارد زیر می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- خودبزرگ‌بینی و استبداد رأی در مدیران
- فرسایش اعتماد درون‌سازمانی
- کاهش مشارکت اجتماعی و فاصله گرفتن اعضا
- تضعیف جایگاه سازمان مردم‌نهاد در جامعه
۶. راهکارها و پیشنهادها
برای مقابله با این پدیده، می‌توان اقدامات زیر را در سازمان‌ها دنبال کرد:
- نهادینه‌سازی فرهنگ نقد و گفت‌وگو: ایجاد فضای امن برای بیان نظرها بدون ترس از توبیخ.
- تفکیک نقش‌ها و نظارت مستقل: نظارت فعّالانه هیئت امناء یا بازرس قانونی.
- آموزش اخلاق سازمانی: آگاهی اعضا و کارکنان نسبت به پیامدهای سکوت یا حمایت‌های بی‌جا.
- تشویق به مسئولیت‌پذیری جمعی: انجام تصمیم‌گیری‌های مهم با مشارکت واقعی اعضا.
- شفّافیت در عملکرد و گزارش‌دهی: انتشار گزارش‌های مالی و عملکردی برای همه اعضا.
نتیجه‌گیری
سازمان‌های مردم‌نهاد زمانی می‌توانند رسالت اجتماعی خود را به‌درستی ایفا کنند که فرهنگ نقد، مسئولیت‌پذیری و شفّافیت بر آنها حاکم باشد.
