خودآگاهی: مهارتی ضروری در بهبود زندگی ما
امین عرب: آموزگار آموزش و پرورش استثنایی فارس
خودآگاهی یکی از جنبه‌های اساسی رشد و توسعه فردی است. این مهارت شامل توانایی تشخیص و درک افکار، احساسات، نقاط قوت و ضعف خود می‌شود. خودآگاهی برای همه افراد مهم است، اما برای افراد با آسیب بینایی اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله به بررسی مفهوم خودآگاهی و اهمیت آن در زندگی افراد با آسیب بینایی خواهیم پرداخت و نکاتی کاربردی برای افزایش خودآگاهی ارائه خواهیم کرد.
خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی به معنای توانایی نظارت بر احساسات و واکنش‌های خود فرد است. این مهارت به شما این امکان را می‌دهد که نقاط قوت، ضعف، عوامل تحریک‌کننده، انگیزه‌ها و سایر خصوصیات خود را بشناسید. خودآگاه بودن به معنای این است که شما نگاه عمیق‌تری به احساسات خود داشته باشید، اینکه چرا یک نوع احساس خاص را تجربه می‌کنید و اینکه چگونه احساس شما می‌تواند به واکنش تبدیل شود و این واکنش چگونه می‌تواند زندگی شما را تحت‌تأثیر عوامل منفی یا مثبت قرار دهد. تاکنون مهارت‌های مختلفی را موردبررسی قرار داده‌ایم و لازم است اشاره کنیم که خودآگاهی پایه و لازمه تمامی مهارت‌های زندگی است؛ چراکه تا از وضع موجود آگاهی نداشته باشیم و آن را نپذیریم، نمی‌توانیم به تغییر شرایط اقدام کنیم.
علل اهمیت خودآگاهی برای افراد با آسیب بینایی
۱. افزایش توانمندی و عزت‌نفس
افزایش خودآگاهی به افراد با آسیب بینایی کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از نقاط قوت، توانایی‌ها و محدودیت‌های خود به دست آورند. این دانش باعث تقویت توانمندی و عزت‌نفس می‌شود و آنها را قادر می‌سازد تا با افزایش استقلال و انعطاف‌پذیری در جهان حرکت کنند؛ برای مثال یک فرد با آسیب بینایی با داشتن مهارت خودآگاهی می‌داند که ممکن است نتواند در خیابان‌های ایران کاملاً مستقل تردد کند و شاید در برخی مکان‌ها نیاز به کمک گرفتن از دیگران داشته باشد، اما می‌تواند با یادگیری مهارت جهت‌یابی و تحرک، نیاز به حضور دیگران را به حداقل برساند.
۲. تصمیم‌گیری و حل مسئله
خودآگاهی مهارت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله را بهبود می‌بخشد، زیرا افراد با آسیب بینایی با ارزش‌ها، اولویت‌ها و اهداف خود هم‌سو‌تر می‌شوند. این خود‌شناسی به آنها کمک می‌کند تا انتخاب‌های آگاهانه داشته باشند و راه‌حل‌های مؤثری برای چالش‌هایی که ممکن است در زندگی روزمره‌شان با آنها مواجه شوند بیابند. در شماره‌های قبلی، مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری را به‌تفصیل بررسی کردیم.
۳. ایجاد روابط مؤثر
درک احساسات و سبک ارتباطی خود برای ایجاد و حفظ روابط معنادار ضروری است. با داشتن خودآگاهی، افراد با آسیب بینایی می‌توانند احساسات و نیازهای خود را بهتر بروز دهند و ارتباطات باز و واقعی را با دیگران تقویت کنند. با توجه به اینکه یکی از چالش‌های افراد با آسیب بینایی ایجاد و مدیریت ارتباط با دیگران است، تقویت خودآگاهی به‌عنوان مهارتی زیر‌بنایی به آنها کمک می‌کند.
۴. بهره‌مندی از حمایت و آموزش
خودآگاهی به افراد با آسیب بینایی کمک می‌کند تا از حقوق و نیازهای خود به‌طور مؤثر دفاع کنند. آنها را قادر می‌سازد تا تجربه‌ها و چالش‌های خود را بیان کنند و از این طریق آگاهی، درک و فعالیت در جامعه را ارتقا دهند؛ علاوه‌براین خودآگاهی به آنها کمک می‌کند که فرصت‌های یادگیری و رشد را شناسایی کنند که به توسعه شخصی و حرفه‌ای منجر می‌شود.
راه‌هایی برای تقویت مهارت خودآگاهی
۱. نقاط قوت و ضعف خود را بشناسید
می‌توانید با فهم موقعیت‌هایی که قوی‌ترین و ضعیف‌ترین هستید، بهبود خودآگاهی را شروع کنید. در این خصوص می‌توانید از آزمون‌های شخصیت استفاده کنید، از روان‌کاو یا روان‌شناس کمک بگیرید یا به مربی [1]مراجعه کنید. وقتی درک کنید که شخصیت شما چگونه با شخصیت افراد دیگر مقایسه می‌شود، می‌توانید کشف کنید که چه چیزی به شما انگیزه می‌دهد و چگونه با جهان ارتباط دارید. هر دوی اینها جنبه‌های مهم خودآگاهی هستند. آزمون‌های مایرز بریگز (MBTI)[2] و مینه‌سوتا (MMPI)[3] یا تست تداعی کلمات می‌توانند در این مورد به شما کمک کنند.
۲. در مورد تأثیری که بر اطرافتان می‌گذارید فکر کنید
زمانی که خودآگاه باشید، درک می‌کنید که چگونه به‌طور غریزی می‌اندیشید، با دیگران ارتباط برقرار می‌کنید، و تصمیم می‌گیرید.یک راه عالی برای درک این موارد این است که دفتر خاطراتی داشته باشید، جایی که درباره روزتان، کار‌هایی که انجام داده‌اید، احساساتی که تجربه و ابراز کرده‌اید و پیامد‌های آن بنویسید. این شیوه به شما کمک می‌کند تا در مورد اینکه چه چیزی برای شما مفید است و چه چیزی کار نمی‌کند، فکر کنید و از تأثیر خود بر دیگران بیشتر آگاه شوید.
از طرف دیگر، پنج یا ده دقیقه در روز استراحت کنید و مدیتیشن انجام دهید. مدیتیشن به گسترش و تقویت خودآگاهی شما کمک می‌کند و همچنین می‌تواند استرس را کاهش دهد. مدیتیشن یکی از راه‌های دستیابی به ذهن‌آگاهی است. در خصوص ذهن‌آگاهی و انجام آن جستجو کنید و تمرین‌های آن را در برنامه روزانه خود بگذارید یا اینکه هر‌روز عصر وقت بگذارید و بی‌سر و صدا درباره روزی که گذشت فکر کنید. به این بیندیشید که چقدر با مردم کار کرده‌اید، چه کاری را خوب انجام داده‌اید و چه کاری را می‌توانستید بهتر انجام دهید؟
۳ . بر چگونگی تعاملتان با دیگران متمرکز شوید
افرادی که خودآگاه هستند، آگاه‌اند که گفتار و رفتارشان چگونه بر دیگران تأثیر می‌گذارد. برای آگاهی بیشتر از تأثیر خود بر دیگران، یاد بگیرید که چگونه احساساتتان را مدیریت کنید. زمانی را برای سنجش دقیق آنچه می‌گویید اختصاص دهید و به این فکر کنید که چگونه بر شخصی که با او صحبت می‌کنید تأثیر می‌گذارید. اگر متوجه شدید استرس، خشم یا نا‌امیدی خود را به دیگران منتقل می‌کنید، فوری این رَویّه را متوقف کنید؛ در عوض ببینید آیا می‌توانید چیز مثبتی در مورد این وضعیت پیدا کنید. چند نفس عمیق بکشید یا حتی اگر متوجه شدید که نمی‌توانید احساسات خود را کنترل کنید، از آنجا دور شوید.
وقتی حرف‌ها یا رفتار خود را مدیریت می‌کنید، به این معنی نیست که دروغ می‌گویید، بلکه نشان می‌دهد که به‌اندازه کافی به دیگران اهمیت می‌دهید و سعی می‌کنید که کاری را انجام ندهید که ممکن است بر آنها تأثیر منفی بگذارد. نشان دادن فروتنی بخش مهمی از این امر است. وقتی متواضع هستید، توجه و انرژی خود را بر دریافت دیگران متمرکز می‌کنید، نه صرفاً بر خودتان.
- از دیگران بازخورد بخواهید
دریافت بازخورد برای توسعه خودآگاهی از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ به‌هرحال این کار اغلب تنها راهی است که می‌توانید در مورد مسائلی که شاید نتوانید مستقیم با آنها رو‌به‌رو شوید، آگاهی کسب کنید. در این خصوص در اینترنت «پنجره جوهری» را جستجو و در مورد آن مطالعه کنید. این نظریه در مورد خودآگاهی، دیدگاه جدیدی به شما می‌دهد. همچنین می‌توانید از خانواده، دوستان و همکارانتان بازخورد دریافت کنید. وقتی از اطرافیانتان بازخورد می‌خواهید، این کار به شما فرصتی می‌دهد تا رفتار خود را از دیدگاه آنها ببینید؛ علاوه‌براین می‌تواند به شما کمک کند نقاط ضعفی را که نمی‌توانید ببینید یا ترجیح می‌دهید نادیده بگیرید، شناسایی کنید. این دیدگاه را در زندگی خود اعمال کنید.
۵. روزمره‌نویسی را جدی بگیرید
یک دفترچه بخرید! شب‌ها چند دقیقه را به تفکر در مورد روز خود اختصاص دهید و سپس افکارتان را یادداشت کنید. اگر می‌توانید، به‌محض ورود به خانه این کار را انجام دهید، زیرا اتفاق‌های روز در ذهنتان یاد‌آوری می‌شود. اگر پس از مدتی به نوشته‌های پیشین خود مراجعه کنید، می‌توانید تغییرات زندگی‌تان را به‌خوبی ببینید. همچنین بررسی نقاط ضعف خود پس از گذشت مدت‌زمانی آسان‌تر است، زیرا درگیر احساسات شدید نسبت به آنچه گذشته نیستید.
منابع
[1] . coach
[2] . Myers-Briggs Type Indicator
[3] . Minnesota Multiphasic Personality Inventory
