موضوع انشا: می‌خواهید در آینده چه کاره شوید؟ (بخش سوم)
زهرا همت: روان‌شناس و آموزگار آموزش و پرورش استثنایی تهران
در دو شماره پیشین ستون آموزش و توانبخشی ماهنامه نسل مانا به اشتغال که همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های افراد با آسیب بینایی است پرداختیم و مهارت‌های پیش نیاز اشتغال و چگونگی شرکت در مصاحبه شغلی را مورد بررسی قرار دادیم. اکنون به نکات دیگری در زمینه اشتغال و مهارت‌های شغلی می‌پردازیم.
وقتی به جای جدیدی وارد می‌شویم، شناخت محیط و افراد تازه از مهم‌ترین کارهایی است که باید انجام شود. پس از استخدام و اشتغال در یک مجموعه باید به عنوان اولین قدم، برای آشنایی با محیط و همکاران تلاش کنید. معمولاً در محیط‌های کاری، امکاناتی برای رفاه افراد در نظر گرفته می‌شود که آشنایی با آنها برای آسایش در محل کار ضروری است، برای مثال خوب است که محل سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه و وسایل و امکانات موجود در آن را به خوبی بشناسید تا به راحتی بتوانید در مواقع نیاز از آن استفاده کنید.
این نکته در نگاه اول، بدیهی به نظر می‌رسد اما متأسفانه کم نیستند افرادی که به دلیل ناآشنایی با محل کارشان از ابتدای روز، پشت میز کار خود می‌روند و تا پایان کار همان جا می‌مانند و حتی از سرویس بهداشتی استفاده نمی‌کنند و آب نمی‌نوشند و همه این سختی‌ها ناشی از شرم بی‌مورد از سؤال پرسیدن و آشنایی با محیط و درخواست اندکی راهنمایی است. بنا‌بر‌این ضروری است که هنگام ورود به یک مجموعه از فردی بخواهید که شما را با ویژگی‌ها و امکانات محیطی آشنا کند. در این مسیر، قطعاً باید خود را نیز معرفی کنید و به دیگران هم فرصت آشنایی با خود را بدهید.
برخی افراد در این مرحله نیز دچار نوعی شرم می‌شوند و تلاش می‌کنند آسیب بینایی و محدودیت‌های ناشی از آن را تا حد ممکن از دیگران پنهان کنند اما باید به معایب این پنهان کاری و مزایای صداقت در معرفی آسیب بینایی توجه داشت.
پنهان کردن محدودیت‌های ناشی از آسیب بینایی به توجه مداوم به این مسئله و مدیریت رفتار و حرکات نیازمند است که تبدیل به یک دغدغه جدی و همیشگی برای فرد می‌شود و او را در بازی نقشی دائمی فرو می‌برد و از لذت آسایش و استفاده از امکانات محروم می‌کند و تمام تمرکز فرد را برای ایفای نقش می‌گیرد و بهره‌وری را کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، بر شکل‌گیری تصویر ذهنی دیگران از فرد با آسیب بینایی مؤثر است و با شکل‌دهی یک تصویر نادرست، گاهی موجب می‌شود که توقعات بیش از توانایی‌های فرد باشد و به این شکل به فرد با آسیب بینایی فشار زیادی وارد شود و از برخی کمک‌ها و توجه مورد نیاز از سوی همکاران محروم بماند.
از سوی دیگر، اغراق در معرفی محدودیت‌ها نیز مضراتی دارد از جمله این‌که موجب وابستگی فرد به دیگران برای انجام ساده‌ترین امور می‌شود و این به نوبه خود ممکن است برای اطرافیان، آزار دهنده باشد و تمایل اشخاص برای ارتباط با فرد با آسیب بینایی را کاهش دهد. بنا‌بر‌این، خوب است در معرفی خود و نیاز‌ها و محدودیت‌های ناشی از آسیب بینایی، از افراط و تفریط دوری کنید و خود را صادقانه به دیگران معرفی کنید و به آنها در ایجاد درکی صحیح و واقع‌بینانه از آسیب بینایی و فرد با این آسیب کمک کنید. همچنین تلاش کنید کار‌ها را تا حد امکان خودتان انجام دهید و از توانایی‌ها و ترفند‌هایتان استفاده کنید و پس از آن در اموری که برای انجام آنها با محدودیت مواجه هستید بدون ناراحتی و خجالت از دیگران کمک بخواهید.
داشتن روحیه کار تیمی و انجام امور به صورت مشترک و با همکاری یکدیگر از ویژگی‌هایی است که پرورش آن می‌تواند بسیار مفید باشد. خوب است با در نظر گرفتن ویژگی‌ها شامل توانایی‌ها و محدودیت‌ها، نقش مناسبی را در کار‌های گروهی بر عهده بگیرید و به فردی مفید برای گروه بدل شوید. این کار موجب ارتقای روحیه و اعتماد به نفس خودتان و افزایش تمایل دیگران برای همکاری با شما می‌شود و کار را برایتان ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند.
برای انجام کار‌ها برنامه‌ریزی کنید و زمان انجام هر کار را مشخص کنید. استفاده از برنامه‌های تقویم در کامپیوتر و موبایل می‌تواند در این زمینه بسیار کاربردی باشد. استفاده از این شیوه به نظم‌بخشی امور و انجام آنها در کمترین زمان ممکن و ممانعت از فراموشی کار‌ها و اتلاف وقت کمک می‌کند.
یادداشت برداری یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که با وجود مزایای بسیارش، هیچ جایی در نظام آموزشی ندارد و نه در مدرسه و نه هیچ جای دیگری به این مهارت و مزایای بسیار آن اشاره‌ای نمی‌شود. یادداشت برداری به تفکر نظم می‌بخشد و در انجام امور، بسیار کمک کننده است. در طول روز ایده‌های بسیاری به ذهن می‌رسد که اگر آنها را یادداشت کنیم می‌توانیم در موقع نیاز از آن استفاده کنیم و احتمال فراموش شدن آن در صورت عدم یادداشت، بسیار بالاست. در نتیجه، خوب است این مهارت ساده اما بسیار مفید را همواره در نظر داشته باشید، احتمالاً از مزایای این کار ساده شگفت‌زده خواهید شد.
حفظ یک موقعیت شغلی چندان ساده‌تر از یافتن شغل نیست و همواره باید برای پرورش و به روز نگه داشتن مهارت‌های فردی و شغلی با هدف حفظ و ارتقای موقعیت شغلی تلاش کرد. از جمله مهم‌ترین این مهارت‌ها باید به مهارت جهت‌یابی و حرکت و مهارت‌های روزمره زندگی و استقلال فردی و مهارت برقراری روابط بین فردی و انجام کار گروهی و… اشاره کرد.
نکات بسیاری در زمینه مهارت‌های مورد نیاز افراد با آسیب بینایی برای تصدی شغل و حفظ و ارتقای موقعیت شغلی وجود دارد که بیان تمام آنها به صورت نوشتار امکان پذیر نیست و جای خالی برنامه‌های مهارت آموزی در نظام آموزش عمومی کشور برای افراد با آسیب بینایی به خوبی احساس می‌شود. این در حالی است که برخلاف تأکید سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر آموزش چند‌ساحتی در مدارس و لزوم آموزش و پرورش مهارت‌ها، در حال حاضر هیچ گونه برنامه مهارت آموزی در مدارس افراد با آسیب بینایی اجرا نمی‌شود و تنها به آموزش دروس بسنده می‌شود.
امیدواریم که دست اندرکاران آموزش افراد با آسیب بینایی در برنامه‌ریزی و اجرای آموزش این افراد دست کم اندکی بیش از گذشته به اسناد بالادستی توجه داشته باشند و برگزاری برنامه‌های آموزش مهارت‌های روزمره زندگی و مهارت‌های مورد نیاز اشتغال را در برنامه‌های سال تحصیلی پیش رو بگنجانند.
