پیش‌خان: مروری بر پادکست‌ها و نشریات انگلیسی‌زبان ویژۀ آسیب‌دیدگان بینایی
امید هاشمی: سر‌دبیر
در اولین شماره از پیش‌خان در نسل مانا شما را با قابلیت‌هایی آشنا خواهیم کرد که در صفحه‌خوان جاز، برای علاقه‌مندان به ریاضی تعبیه شده است؛ همچنین از دو نابینا خواهیم گفت که یکی به‌کمک جاز به‌مناسبت کریسمس نورپردازی می‌کند و دیگری هم به‌مدت چهارده سال، دبیر‌کلی اتحادیۀ جهانی نابینایان را به‌عهده داشته است. از یک ابزار تازه در زمینۀ مسیریابی خواهیم گفت. با شیوۀ پادکست‌سازیِ یک پادکستر نابینا آشنا خواهیم شد و شرح زندگانی یک چهرۀ نابینا و مسیر موفقیتش را واکاوی خواهیم کرد.
سور‌و‌ساتی به‌افتخار ریاضی‌دان‌ها
نوجوانان امروز را نمی‌دانم؛ اما حکایت من و هم‌سن‌و‌سال‌هایم یا حتی نابینایان بزرگ‌تر از من، در مواجهه با ریاضی، حکایت غریبی داشت. از نظر متولیان آموزشی زمان ما، گویی ریاضی جن بود و نابینایی بسم‌الله! اما حالا ورق برگشته و در گشت‌و‌گذارم در میان مطالبی که آن‌سوی آب‌ها برای نابینایان تولید می‌شود، زیاد مواجه می‌شوم با آموزش‌ها و ابزار‌هایی که فراگیری ریاضیات را برای نابینایان تسهیل می‌کند. یکی از شرکت‌هایی که در این مسیر تلاش‌های فراوانی کرده، شرکت «فْریدِم سایِنتیفیک[1]»، عرضه‌کنندۀ صفحه‌خوان جاز است. اخیراً به‌مناسبت پایان سال میلادی، این شرکت در وبلاگش مطلبی منتشر کرده و دستاورد‌های ۲۰۲۱ را برشمرده است. یکی از مواردی که در این نوشته موردتوجه نویسندۀ این پست وبلاگی قرار گرفته، امکاناتی است که برای مطالعۀ محتوای ریاضی به صفحه‌خوان جاز اضافه شده است.
اگر جدید‌ترین نسخۀ جاز را روی کامپیوترتان نصب کنید، می‌توانید محتوای ریاضی را (به‌شرط آنکه عکس نباشد) در محیط‌هایی نظیر مرورگر‌ها یا مایکروسافت‌ورد، مطالعه کنید. قضیه شاید با یک مثال روشن‌تر بشود؛ فرض کنید مشغول مطالعۀ یک سند در ورد هستید. به‌محض اینکه روی یک فرمول ریاضی قرار بگیرید، جاز وجود این فرمول را به شما اطلاع خواهد داد و جزئیاتش را قرائت خواهد کرد؛ البته ماجرا به همین سادگی‌ها هم نیست؛ برای خواندن و نوشتن فرمول‌های ریاضی به‌کمک جاز، سه امکان وجود دارد؛ اول، امکانی است که در دسترس همۀ کاربران، اعم از فقیر و غنی قرار دارد؛ جاز می‌تواند فرمول‌هایی را که از مسیر منوی اینْسِرْت[2] ساخته می‌شوند، بدون هیچ افزونه‌ای، بخواند. این شرکت، نرم‌افزاری طراحی کرده به‌نامِ «ویرایشگر ریاضی به بریل[3]» که استفاده از آن، مستلزم در اختیار داشتن نمایشگر بریل است. ترکیب این نرم‌افزار و نمایشگر بریل، به کاربر امکان می‌دهد به‌سادگی فرمول‌های ریاضی را با استفاده از شش کلید بریل بنویسد و موارد خواندنی را هم با نمایشگر بریل بخواند. این امر قاعدتاً خیلی گران تمام می‌شود؛ اما این شرکت، راه ارزان‌تری را هم در مقابل علاقه‌مندان قرار داده و آن‌هم استفاده از نرم‌افزاری به‌نامِ «مَث تایپ[4]» است. این نرم‌افزار که انبوهی از امکانات را برای خواندن و نوشتن ریاضی فراهم می‌کند، برای مصارف شخصی، سالانه چیزی حدود چهل دلار هزینه برمی‌دارد. پرداخت این مبلغ احتمالاً برای یک دانشجو یا علاقه‌مندِ نابینای رشتۀ ریاضیات، آن‌قدر‌ها هم دور از دسترس به‌نظر نرسد. در نسخۀ صوتی پیش‌خان، امکانات رایگان جاز برای خواندن ریاضی را به‌تفصیل بررسی کرده‌ایم؛ همچنین از ماشین‌حسابِ آنلاینی رونمایی کرده‌ایم که قابلیت نمودار‌سازی هم دارد و جاز هم به‌خوبی آن را پشتیبانی کرده است. یادآوری این موضوع هم ضروری است که با توجه به اینکه امکاناتی از این دست، اغلب به زبان انگلیسی طراحی شده‌اند و هنوز ترجمۀ فارسی آن‌ها در دسترس علاقه‌مندان قرار نگرفته، فراگیری انگلیسی می‌تواند کمک شایانی به نابینایانی بکند که می‌خواهند با تکیه بر این امکانات، علوم نوین را فرا بگیرند.
از دیگر بخش‌های قابل توجه در وبلاگ فریدِم سایِنتیفیک، آخرین شماره از پادکست «اف‌اس‌کَسْت[5]» است که دو موضوع هیجان‌انگیز را موردتوجه قرار داده است؛ میزبان این پادکست، در بخش نخست، با «رایان جونز[6]» گفت‌وگو کرده که قادر است به‌کمک جاز و با استفاده از یک نرم‌افزار دسترسی‌پذیر، نورپردازی کند. میهمان بخش دوم این پادکست هم کسی است که به‌مدت چهارده سال، سِمَت دبیر‌کلی اتحادیۀ جهانی نابینایان را به‌عهده داشته است. «پِدرو زوریتا[7]»، زادۀ اسپانیا است؛ اما خود را اهل جهان می‌داند. به هفت‌هشت زبان زندۀ دنیا صحبت می‌کند و تابه‌حال به ۹۹ کشور هم سفر کرده است. در نسخۀ صوتی پیش‌خان، بخشی را هم به پِدرو و رایان و زندگی خارق‌العاده‌شان اختصاص داده‌ایم.
جهان اطرافت را قدم‌به‌قدم کشف کن
تا پیش از فراگیرشدن فناوری‌های هوشمند، نابینایان برای تحقق بسیاری از رؤیا‌هایشان ممکن بود سال‌ها تلاش کنند؛ اما حالا، به‌مدد فناوری، امکانات به‌سرعت برق در حال فراهم‌شدن برای عموم نابینایان است. نمونه‌اش را می‌توانیم در ماجرای چراغ‌های راهنمایی دسترسی‌پذیر ببینیم. نخستین حرکت‌های نابینایان برای قبولاندن جامعه به نصب چراغ‌های راهنمای صوتی دقیقاً به یکصد‌سال پیش بازمی‌گردد. تلاشی که هشتاد سال طول کشید و سر‌انجام در سال ۲۰۰۰ در آمریکا به قانون تبدیل شد. حالا اما یک شرکت آلمانی، اقدام به تولید اپلیکیشنی کرده که نابینایان را از کشیدن منت مدیران شهری برای نصب چراغ‌های راهنمای مجهز به هشدار صوتی، بی‌نیاز می‌کند.
مدیران شرکت «آیْز[8]»، مهمان یکی از آخرین شماره‌های پادکست «بْلایْنْدَبیلیتیز[9]» بودند و دربارۀ محصولشان، اپلیکیشن «اوکو[10]»، توضیحاتی را ارائه کردند. اوکو اپلیکیشنی بی‌نیاز از اینترنت و وایفای است که قادر است در تقاطع‌ها، سبز یا قرمز بودن چراغ راهنما را در قالب پیام صوتی یا لرزشی، به کاربر اطلاع دهد؛ البته فعلاً کاربرد این اپلیکیشن به همین یک مورد خلاصه می‌شود؛ اما قرار است به‌زودی، امکاناتی نظیر تشخیص موانع هنگام حرکت و مسیریابی هم به قابلیت‌هایش اضافه شود. اوکو فعلاً فقط بر بستر آی‌او‌اس نصب می‌شود و در حال حاضر هم صرفاً از چراغ‌های راهنمایی در آلمان و کشور‌های اتحادیۀ بِنِلوکس، یعنی بلژیک، هلند و لوکزامبورگ پشتیبانی می‌کند؛ اما امکانی را هم روی وب‌سایت فراهم کرده است، تا علاقه‌مندان از کشور‌های دیگر هم تمایلشان برای داشتن آیز در کشور محل سکونتشان را به‌اطلاع سازندگان برسانند. در این فرم همچنین امکانی در نظر گرفته شده تا کاربران درخواست کنند آیز بر بستر اندروید هم قابل استفاده باشد. خدا را چه دیدی؟ شاید درخواست‌های فراوان ایرانی‌ها، منجر به توجه این کمپانی آلمانی به چراغ‌های راهنما در کشورمان شد و ما را از شر چانه‌زنی‌های بی‌پایان با مسئولان شهرداری‌ها، برای نصب چراغ‌های راهنمای مجهز به هشدار صوتی، آن‌هم به‌شکلی نصفه‌و‌نیمه و غیرکاربردی، رهانید.
ضیافت کریسمس در خانۀ پیت و نانسی
در طول دوازده شماره‌ای که پیش‌خان را در قالب مانا با شما به‌اشتراک می‌گذاشتیم، تقریباً شماره‌ای نبود که از «آیْز آن ساکْسِس[11]» چیزی نقل نکرده باشیم. در این شماره هم به سنت مألوف، به‌سراغ پیت و نانسی، زن‌و‌شوهری می‌رویم که بیش از یک دهه است این پادکست را منتشر می‌کنند. این‌بار آن‌ها در قالب یک اپیزود نیم‌ساعته، به‌جای دعوت از مهمان، به موضوع چگونگی تولید پادکستشان پرداخته‌اند و از شکل‌گیری ایده‌ها تا نحوۀ ضبط و نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌هایی که استفاده می‌کنند و چم‌و‌خم‌های بارگذاری و انتشار پادکست‌ها، همه را برای مخاطبان توضیح داده‌اند. این بحث می‌تواند برای نابینایانی که به دنیای پادکست‌سازی علاقه دارند و می‌خواهند با سختی‌های این کار آشنا شوند، جذاب باشد. در نسخۀ صوتی پیش‌خان، دربارۀ همۀ مواردی که پیت و نانسی توضیح داده‌اند، گفت‌وگو کرده‌ایم.
با دختر نابینا؛ از کوه‌های مراکش تا دانشگاه آرکانزاس آمریکا
نامش «ایتو اوتینی[12]» است. ۳۳ سال دارد و در روستایی در دامنۀ کوه‌های اطلس مراکش به‌دنیا آمده است. تا هفده‌سالگی، به سنت معمولِ مناطق روستایی مراکش، نه مدرسه و مکتبی دیده و نه در خانه چیزی به او آموخته‌اند. آن‌طور که خودش می‌گوید، حتی قادر به شمردن هم نبوده است. در خانه به‌شدت تحت ستم و آزار بوده؛ به‌طوری که در هفده‌سالگی با پرتاب یک
چنگال از سوی زنی از اقوام، بینایی‌اش را از دست داده است. اتفاقی که خود، آن را نقطۀ عطف زندگی‌اش می‌داند. از بیمارستان که مرخص شده، دیگر به خانه باز نگشته و مستقیم راهی مدرسۀ نابینایان شده است. بریل را ظرف مدت یک روز و درس‌های ابتدایی را هم یک‌ماهه فرا گرفته و از کلاس هفتم، بدون سر سوزنی حمایت مالی یا روحی از سوی خانواده، شروع به تحصیل کرده است. در طول سال تحصیلی، در خوابگاه مدرسه سکونت کرده و تابستان‌ها، زمانی که خوابگاه تعطیل بوده و همۀ دانش‌آموزان نزد خانواده‌هایشان به‌سر می‌بردند، او در اطراف مساجد و مغازه‌ها خیابان‌خوابی کرده و از راه گدایی و کمک مالی دوستانش، زندگی را گذرانده است. ایتو از آن سال‌ها این‌طور یاد می‌کند: «زندگی‌ام به سه بخش تقسیم می‌شد؛ خواب، خوردن و مطالعه. این، چرخه‌ای بود که هر روز تکرار می‌شد.»
بختِ خوش و تلاش بی‌وقفه، بالاخره جواب داد و حوادث به‌گونه‌ای رقم خورد که ایتو در یکی از برنامه‌های حمایتی دولت آمریکا پذیرفته شد و حالا در این کشور به‌عنوان خبرنگار، فعال حقوق زنان و معلولان و یکی از اعضای برنامۀ توسعۀ سازمان ملل متحد، در حوزۀ معلولان فعالیت می‌کند. در نسخۀ صوتی پیش‌خان، مرارت‌هایی که ایتو کشیده تا به چنین موقعیتی دست پیدا کند، به‌تفصیل شرح داده‌ایم. شنیدن این قصه را به کسانی که به جزئیات زندگی افراد موفق و الهام‌بخش علاقه دارند، توصیه می‌کنیم.
[1] Freedom scientifc
[2] Insert
[3] Braille math editor
[4] MathType
[5] FSCast
[6] Ryan Jones
[7] Pedro Zurita
[8] AYES
[9] Blindabilities
[10] OKO
[11] Eyes on success
[12] Itto Outini
Podcast: Play in new window | Download
