نواک، نوای کتاب در گفت‌وگو با متخصصان نابینا
رقیه شفیعی: کارشناس بخش نابینایان نهاد کتابخانه‌های عمومی ایلام
با تغییراتی که از این ماه در سرویس حاضر شاهد آن خواهید بود، از‌این‌پس به‌جای ارائه فهرستی از کتاب‌هایی که به تازگی ضبط شده‌اند، در هر شماره میزبان یکی از متخصصان نابینا در حوزه‌های مختلف علمی خواهیم بود تا برای ما از چگونگی شروع مطالعه در آن حوزه خاص بگوید. کار را با تاریخ معاصر آغاز کرده‌ایم. این ماه، در اولین شماره از نواک، با جمال لطفی، دانش‌آموخته تاریخ، هم‌کلام می‌شویم تا ما را با پیچ‌وخم‌های تاریخ صد سال اخیر ایران آشنا کند و علاقه‌مندان به این حوزه را در یافتن یک مسیر مطالعاتی مناسب راهنمایی کند. می‌توانید در انتهای این نوشته، نسخه صوتی این گفت‌وگو را هم بارگیری کنید و بشنوید.
دوره مورد بحث، از سال 1299 از کودتای سید ضیاء شروع می‌شود و تا قبل از سال 1357 یعنی انقلاب اسلامی ایران را در بر می‌گیرد. در این بحث لطفی اشاره می‌کند به اینکه بیشتر آثار دربارۀ تاریخ پهلوی بعد از انقلاب تألیف یافته و به‌همین‌دلیل مزایا و معایبی دارد. او تلاش می‌کند منابعی را معرفی کند که خوانندگان نسل مانا و کسانی که پادکست را گوش می‌دهند با فرض اینکه اطلاعات اولیه و درستی از دوره پهلوی ندارند، با خواندن کتاب‌هایی که معرفی می‌شوند جرقۀ حقیقت‌جویی و ترسیم تصویری درست از دوره پهلوی را با خود به ارمغان ببرند.
لطفی در ادامه، شیوه تاریخ‌نگاری معاصر را توضیح می‌دهد و آثاری را که به شیوه‌های مختلف نگاشته شده معرفی می‌کند. از تاریخ‌نگاری شفاهی هاروارد که توسط حبیب‌اله لاجوردی نگاشته شده تا کتاب خاطرات و خطرات مهدی‌قلیخان هدایت و خاطرات حبیب یغمایی و بزرگ علوی و روز‌ها از شاهرخ مسکوب می‌گوید، ارزش کتاب‌هایی چون شرح زندگانی من را مورد بحث قرار می‌دهد و راجع به تاریخ تحلیلی نکاتی را ذکر می‌کند.
کتب اسنادی، از موارد دیگری هستند که بلافاصله پس از یک رویداد سعی شده تا اسناد مربوط را جمع‌آوری کنند و از‌این‌رو ارزش ویژه خود را دارند. نمونه‌هایی هم که ذکر می‌شوند می‌تواند برای خوانندگان جذاب باشند.
کتاب‌های یادداشت که بدون هیچ طرح و شیوه‌ای به نگارش درآمده‌اند، حاوی نکات جالبی هستند که مخصوص آن دوران بوده و اطلاعات موثقی از حکومت و دربار و مناسبات خارجی را در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دهند. لطفی از نمونه کتب معرفی‌شده به شیوه یادداشت‌نگاری روزانه، کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی را معرفی می‌کند که سه جلد ابتدایی آن، دوران ساواک را بر‌اساس اسناد گرد‌آوری شده و خاطرات خود رفسنجانی به رشته تحریر در آورده است. کتاب خاطرات هاشمی رفسنجانی، 36 جلد دارد و هر سال خانواده ایشان یک جلد را به چاپ می‌رسانند.
جمال لطفی نویسندگانی چون خسرو معتضد را معرفی می‌کند و از آثار ایشان نظیر «از سوادکوه تا ژوهانسبورگ» و «افسران حزب توده» و «هویدا، سیاستمداری که به نام پیپ و گل ارکیده معروف شده است» می‌گویند. نیز توضیح می‌دهند که چرا خواندن آثار کسی چون خسرو معتضد می‌تواند برای اهل مطالعه تاریخ مفید باشد.
در ادامه راجع به کتاب پدر و پسر، ناگفته‌ها از زندگی و روزگار پهلوی‌ها و نویسنده کتاب، توضیحات جالب توجهی ارائه می‌دهد. کتاب حاوی نکاتی راجع به برآمدن رضاشاه و پادشاهی او و همچنین پادشاهی محمدرضا پهلوی است که یک دوره 57 ساله را از نظر می‌گذراند. نویسنده در کتاب، راجع به انگلیسی‌ها و دلایل تمایل رضاشاه به آلمان‌ها، نقش روس‌ها در اقتدار رضاشاه و صنعت ملی شدن نفت و موضوعات دیگر توضیح می‌دهد.
کتاب بازیگران عصر پهلوی در ادامه و به عنوان مکمل کتاب پدر و پسر معرفی می‌شود. این کتاب اطلاعات موثقی در مورد افرادی که در دوره پهلوی کاری بر عهده داشته‌اند را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد تا از این طریق خدمت یا خیانت آنان به صورت ضمنی برای همگان آشکار شود. بعد از آن، مسعود بهنود و اثر او راجع به دوره پهلوی و نقاط ضعف و قوت کتابش معرفی می‌گردد. مهمان نسل مانا توضیح می‌دهد که نویسندگانی چون محمود طلوعی، خسرو معتضد و مسعود بهنود به‌دلیل روزنامه‌نگار بودن، نثری روان و ساده دارند؛ لذا خواندن کتب آنان می‌تواند برای تاریخ‌دوستان آغازی دلپذیر باشد.
رمان‌های راجع به دوره پهلوی و آنهایی که توسط نویسندگان زیسته در دوره پهلوی به نگارش درآمده‌اند، اغلب رمان‌های تاریخی هستند. در این نوع نگارش، داستان کتاب و حوادث آن حول حوادث و شخصیت‌های تاریخی شکل می‌گیرد و برای جذاب‌تر شدن چنین کتاب‌هایی تعدادی شخصیت خیالی نیز حضور دارند. لطفی به معرفی تعداد قابل‌توجهی از این نوع کتاب‌ها، خواه توسط نویسندگان ایرانی منتشر شده باشند یا نویسندگان خارجی، می‌پردازد. از جمله نویسنده و کتابی که می‌توان نام برد، آتش بدون دود از نادر ابراهیمی است. کتاب در‌بر‌گیرنده حوادث ترکمن‌صحرا و داستان زندگی دو نفر به نام‌های گالان و سولماز است. داستان عشق این دو و حوادث سیاسی اجتماعی آن دوران و دو نسل بعد از آن، محتوای کتاب را تشکیل می‌دهد.
بزرگ علوی از دیگر نویسندگانی است که خود و آثارش توسط جمال لطفی معرفی می‌شود. کتاب «53 نفر» بزرگ علوی به اتفاقات بعد از مرگ تقی ارانی از اصلاح‌طلبان چپ و در دوره پهلوی اول می‌پردازد.
کتاب کلیدر که به نام کوهی در خراسان نامگذاری شده است، از دیگر آثار موردتوجه جمال لطفی است که راجع به آن توضیحاتی ارائه می‌دهد.
در نهایت کتاب‌هایی چون همسایه‌ها، این سه زن و شوهر آهو خانم معرفی می‌گردند.
خوانندگان عزیز نسل مانا می‌توانند برای تهیه و مطالعه آثار ذکر‌شده و همچنین کتاب‌هایی که اخیراً به آرشیو صوتی کتابخانه‌های ویژه افراد با آسیب بینایی اضافه شده‌اند و در پادکست معرفی گردیده و دیگر کتب مورد‌نیاز خود، به بخش‌های نابینایان و کم‌بینایان کتابخانه‌های عمومی نهاد کتابخانه‌ها در سراسر کشور مراجعه کنند.
