مقدمه
اگر والدین نابینا و کم‌بینا فرزندان بینا داشته‌باشند، دائم نگران هستند که در مدرسه چه‌طور می‌توانند همراه و حامی آنها باشند و نیازهای آموزشی‌شان را مرتفع‌کنند. اگر شما هم این دغدغه‌ها را دارید، خواندن مطلب زیر می‌تواند برایتان مفید باشد.
رسیدگی به تکالیف
انجام تکالیف فرزندان بدون نظارت (به‌ویژه در دوره ابتدایی) ممکن نیست. لازم است تکالیف فرزندان بینای‌مان را برای خود دسترس‌پذیر کنیم. کتاب‌های بریل، صوتی یا الکترونیکی پایه تحصیلی فرزندانمان را می‌توانیم از طریق مدارس افراد نابینا و کم‌بینا، سایت پایگاه کتاب‌های درسی آموزش و پرورش، کتابخانه‌های افراد با آسیب بینایی و کتابخانه دانش‌آموزی سایت محله نابینایان بگیریم و منابع غیر دسترس‌پذیر را باید با کمک آشنایان یا گویندگان حرفه‌ای با توضیح تصاویر، ضبط‌کنیم. کار‌برگ‌ها و نمونه‌سوالات را می‌توانیم با پرینتر چاپ‌کنیم یا عکس تکالیف را با ارسال به آشنایان بینا، گویا کنیم یا تصاویرشان را از طریق نرم‌افزار‌هایی مانند اِنویژِن‌اِی‌آی[1] و اینستاریدِر[2] به متن تبدیل‌کنیم. برای تصحیح تکالیف می‌توانیم عکس مطالب نوشته‌شده را بگیریم و به آشنایان بینای‌مان بفرستیم تا با ارسال پیام صوتی یا علامت‌گذاری با نرم‌افزار‌های پی‌دی‌اف‌خوان[3] به فرزندانمان بگویند چه اشتباهاتی دارند.
اگر شرایط بینایی‌مان را برای معلمان توضیح بدهیم، با ما بیشتر همکاری می‌کنند، اشتباه تکالیف فرزندانمان را تذکر می‌دهند و ممکن است با دادن راه ارتباطی، اجازه بدهند تا از آنها راهنمایی بگیریم؛ ولی نباید به معلمان فشار بیاوریم و به‌جز در زمان‌های ضروری، مزاحمشان بشویم.
وقتی فرزندانمان بزرگ‌تر می‌شوند، با مهارت کافی در خواندن و نوشتن، می‌توانند مستقلانه تکالیفشان را انجام دهند. از خود فرزندانمان می‌توانیم بخواهیم تا تکالیفشان را (مانند املای شب و مسائل ریاضی) برایمان بخوانند تا مطالب نوشته‌شده را بازنگری کنیم. اگر آنها را به مهد‌کودک و پیش‌دبستانی هم بفرستیم، سریع‌تر مهارت‌های لازم برای نوشتن و خواندن را فرا می‌گیرند و در کارهای هنری و دستی (مانند نقاشی یا دور‌بری) تسلط پیدا می‌کنند.
همراهی در انجام تکالیف هنری و ورزشی
یکی از دغدغه‌های ما والدین نابینا و کم‌بینا کمک‌کردن به فرزندانمان در فعالیت‌های هنری و ورزشی است؛ ولی اگر به آنها آزادی عمل بدهیم، مستقل می‌شوند و می‌توانند کار‌های‌شان را به تنهایی انجام دهند.
برای انجام فعالیت‌های هنری فرزندانمان، باید وسایل لازم را (مانند کاغذ رنگی یا مقوا) تهیه‌کنیم، لباس و زیر‌انداز مشخصی داشته باشیم، در اینترنت آموزش فعالیت‌های هنری را (مانند طرح‌های رنگ‌آمیزی، الگو‌های اوریگامی و دستور‌العمل‌های ساخت ماکت) پیدا کنیم و اگر لازم است آنها را روی کاغذ پرینت بگیریم، فرزندانمان را تشویق‌کنیم تا تکالیف هنری‌شان را با سایر همکلاسیان در خانه یا مدرسه انجام دهند، می‌توانیم با فرزندانمان کارهای هنری‌ای را (مانند کار با چوب، خمیر مجسمه یا وسایل دور ریختنی) انجام دهیم که برجسته هستند و قابلیت لمس دارند.
برای ورزش‌کردن، باید فرزندانمان را با توجه به علاقه و توانایی‌های‌شان، در دوره‌های آموزشی و باشگاه‌های ورزشی ثبت‌نام کنیم؛ در محیط‌های تفریحی (مانند پارک) نزدیک به محل بازی‌شان بنشینیم یا بایستیم و از آنها بخواهیم هر چند وقت یک‌بار به ما اعلام حضور کنند تا بهتر از آنها مراقبت‌کنیم. در نهایت می‌توانیم با فرزندانمان فعالیت‌های بدنی مشترک دسترس‌پذیر برای افراد با آسیب بینایی (مانند رفتن به استخر یا سوار شدن بر دو‌چرخۀ دو‌نفره) انجام دهیم.
آموزش مطالب درسی
لازم است که مطالب درسی را (به‌ویژه در پایه‌های پایین‌تر) در خانه برای فرزندانمان تکرار کنیم یا آموزش بدهیم. برای این کار باید کتاب‌های درسی دسترس‌پذیر را (مانند صوتی، بریل یا الکترونیکی) داشته باشیم؛ با تشویق و جریمه درست، از فرزندانمان بخواهیم تمام تکالیفشان را انجام دهند؛ برای آشنایی با مطالب آموزشی و شیوه تدریسشان، در تمام جلسات اولیا و مربیان شرکت کنیم و تلاش کنیم مطالب درسی را با نمایش و بازی یا آزمایش‌کردن و مدل‌سازی در خانه آموزش دهیم.
برای تفهیم بهتر مطالب درسی به فرزندان، می‌توانیم با راهنمایی معلمان از نرم‌افزار‌های چند‌رسانه‌ای (مانند میشا و کوشا) و کتاب‌های کمک‌آموزشی (مانند پرش و گاج) استفاده کنیم. معمولاً نرم‌افزار‌های چند‌رسانه‌ای دسترس‌پذیر نیستند؛ در نتیجه باید از اطرافیان بینای‌مان بخواهیم ترتیب منو و کلید‌ها را توضیح بدهند تا حفظ‌کنیم. می‌توانیم با کمک نرم‌افزار‌های آموزشی یا بستر‌های آزمون آنلاین (مانند فرم‌نگار گوگل) از فرزندانمان امتحان بگیریم؛ ولی نباید با آوردن فشار، آنها را خسته کنیم.
اگر فرزندانمان در مبحثی نیاز به آموزش خصوصی داشتند، می‌توانیم در شبکه‌های اجتماعی (مانند اینستاگرام) تدریس دروس هر پایه را پیدا کنیم. با اسکن بار‌کد کتاب‌های درسی به سایت رشد وصل بشویم و فیلم‌های آموزشی تهیه‌شده توسط آموزش و پرورش را دانلود کنیم. در زنگ‌های تفریح، از معلمان و نمایندگان اولیا کمک بگیریم یا با راهنمایی آنها، معلم خصوصی استخدام کنیم.
رفت‌و‌آمد
رفت‌و‌آمد به مدرسه دغدغه دیگری است که برای این کار می‌توانیم یک راننده امین پیدا کنیم تا فرزندانمان را ببرد و بیاورد. اگر یک سرویس مشترک برای فرزندان خودمان، همکاران و هم‌محله‌ای‌ها بگیریم، هزینه‌های‌مان هم کاهش پیدا می‌کند. به‌علاوه با ثبت‌نام در سامانه پایش ناوگان دانش‌آموزی می‌توانیم از خدمات پیمان‌کارهای آموزش و پرورش استفاده کنیم. اگر مسیر تردد مدرسه امن است، می‌توانیم پیاده یا با تاکسی‌های شخصی فرزندانمان را ببریم یا اجازه دهیم با هم‌مدرسه‌ای‌هایشان همراه بشوند.
برای ملاقات‌های موردی و جلسات اولیا و مربیان، می‌توانیم اسنپ بگیریم، با والدین سایر دانش‌آموزان هماهنگ بشویم یا از آشنایان بینای‌مان کمک بگیریم.
حضور فعال در مدرسه
اگر می‌خواهیم در مدرسه به‌خوبی ظاهر شویم و اعتماد مسئولان مدرسه و سایر اولیا را جلب‌کنیم باید: چند بار همراه با والدین سایر دانش‌آموزان، دوست، بستگان و فرزندانمان به مدرسه بیاییم تا بتوانیم یک نقشه ذهنی از فضای مدرسه بسازیم؛ در اولین ملاقات شرایط بینایی خودمان را برای مسئولان و معلمان مدرسه توضیح بدهیم؛ برای بهبود شرایط آموزشی فرزندانمان، با مدرسه تعامل داشته باشیم و در جلسات اولیا و مربیان شرکت کنیم تا با معلمان مدرسه و اولیای سایر دانش‌آموزان آشنا بشویم؛ تلاش‌کنیم فرزندانمان عملکرد درسی قابل‌قبولی داشته‌باشند و تکالیف مدرسه را به‌خوبی انجام دهند؛ پیام‌های معلمان را در گروه‌های آنلاین کلاسی پیگیری کنیم و سؤالاتمان را از همین راه بپرسیم؛ اگر مسئله‌ای (مانند بیماری) برای فرزندانمان پیش‌آمد، به اطلاع مسئولان و معلمان مدرسه برسانیم؛ با توجه به مهارت، دانش و تخصصمان به مسئولان مدرسه پیشنهاد همکاری بدهیم؛ با سایر والدین دوست بشویم؛ از نماینده کلاس شماره تلفن بگیریم و با او در ارتباط باشیم؛ روابط اجتماعی گسترده‌ای داشته باشیم و هربار از افراد مختلفی کمک بگیریم تا به کسی فشار نیاوریم؛ مهارت‌های جهت‌یابی و حرکت خود را تقویت‌کنیم؛ مستقل باشیم؛ از عصای سفید استفاده کنیم؛ به ظاهر و پوشش خود توجه کنیم و در شغل و رشته تحصیلی‌مان جایگاه قابل‌قبولی داشته باشیم.
خرید لوازم مدرسه
بهتر است لوازم مورد‌نیاز فرزندانمان را با توجه به تجربه تحصیلی خود و پیشنهاد اطرافیان و مسئولان مدرسه لیست کنیم و آدرس فروشگاه‌های لوازم تحریر را از والدین سایر دانش‌آموزان یا دوستانمان بپرسیم؛ بعد آنها را از مراکز فروش لوازم تحریر (مانند شهر کتاب محله‌ها) بخریم و روپوش را از فروشگاه‌های معرفی‌شدۀ مدرسه تهیه‌کنیم.
خوب است به سلیقه فرزندانمان در امور دیداری (مانند رنگ، شکل یا طرح) احترام بگذاریم و اجازه بدهیم که لوازمشان را (مانند کیف، کفش یا دفتر) خود انتخاب کنند و اگر قیمت منطقی داشتند، آنها را بخریم. در این زمینه، از آشنایان بینای‌مان هم می‌توانیم کمک بگیریم.
پذیرش داشتن والد معلول
برایمان مهم است که فرزندانمان دربارۀ داشتن والد نابینا و کم‌بینا چه احساس و نگرشی دارند و آیا این مسئله را پذیرفته‌اند؟
در این مورد باید اول خودمان با شرایط معلولیت سازگار شده باشیم؛ مشکل بینایی را برای خود و فرزندانمان بزرگ نکنیم؛ آسیب بینایی را به‌عنوان یک تفاوت فردی بدانیم؛ ظاهر و پوشش قابل‌قبول داشته باشیم؛ طبیعی و عادی رفتار‌کنیم؛ تلاش‌کنیم در امور فردی و اجتماعی مستقل باشیم؛ شناخت واقعی از نقاط قوت و ضعفمان پیدا‌کنیم؛ در جایگاه اجتماعی و شغلی‌مان کارآمد عمل کنیم و روحیه و اعتماد‌به‌نفس خودمان را بالا ببریم.
به‌علاوه باید وظایف خانوادگی‌مان را به‌خوبی انجام دهیم؛ در تربیت فرزندانمان مقتدر عمل‌کنیم و از سبک فرزند‌پروری مستبدانه یا رها بپرهیزیم؛ به رفع نیازهای فرزندانمان (مانند فراهم کردن فرصت‌های تفریحی و امکانات رفاهی) توجه‌کنیم؛ در موقعیت‌های بحرانی، حامی و شنونده فرزندانمان باشیم؛ با داشتن لحظات و تجارب مشترک خوش‌آیند، یک رابطه متقابل پویا با فرزندانمان بسازیم و از آنها، برای رفع نیازهای فردی خود استفاده ابزاری نکنیم.
برای افزایش تاب‌آوری فرزندانمان در برابر برخورد همکلاسیان و سایر والدین هم باید توانمندی‌های خود را برای فرزندانمان برجسته کنیم؛ با فراهم‌کردن موفقیت‌های تحصیلی، ورزشی یا اجتماعی عزت نفس آنها را افزایش دهیم؛ برای داشتن فضای همراه‌تر، فرزندانمان را در مدارس خوش‌نام از نظر آموزشی ثبت‌نام‌کنیم؛ تلاش‌کنیم با سایر والدین دوست بشویم و به سؤالات آنها دربارۀ دنیای افراد با آسیب بینایی پاسخ بدهیم؛ فرزندانمان را تشویق‌کنیم که روابط دوستانه و اجتماعی گسترده‌ای داشته باشند؛ با سایر والدین و دانش‌آموزان روابط خانوادگی برقرار‌کنیم؛ با استفاده از تخصص و دانش خود حامی و همراه سایر والدین باشیم و در محیط اجتماعی و محله بدون آسیب، تردد کنیم.
با انجام فعالیت‌های بالا، فرزندانمان شرایط بینایی‌مان را می‌پذیرند و با ما همراه می‌شوند. اگر ضرورتی هم احساس شد، باید از کمک تخصصی روانشناسان و مشاوران استفاده‌کنیم.
***
نکته آخر اینکه دربارۀ موضوعات بالا، از بین افراد نابینای صاحب‌نظر، با جناب آقای عبدالله دادخواه و سرکار خانم هما آقایی‌پور و جناب آقای محمدرضا راشاد و سرکار خانم ملیحه صدیق گفت‌وگو شده است. گفت‌وگوی این دو زوج نام‌آشنا در انتهای این نوشته در وب‌سایت نسل مانا بارگذاری شده است که می‌توانید به آن گوش بدهید.
[1] Envision AI
[2] InstaReader
[3] pdf reader
