بهبود هوش هیجانی در افراد با آسیب بینایی
امین عرب: روان‌شناس و آموزگار دانش‌آموزان استثنایی فارس
هوش هیجانی یکی از مؤلفه‌های مؤثر در زندگی هر فرد است. داشتن هوش هیجانی بالا می‌تواند به هر فرد کمک کند تا احساسات خود و دیگران را بهتر مدیریت کند. همچنین به هر کس کمک می‌کند تا در موقعیت‌های گوناگون خانوادگی، تحصیلی و شغلی موفقیت بیشتری به دست آورد. با داشتن هوش هیجانی بالا ایجاد ارتباطات مستحکم آسانتر است، احتمال تصمیم‌گیری از سر خشم کمتر و تعامل با دیگران آسانتر می‌شود. در افراد با آسیب بینایی مانند هر فرد دیگر داشتن مهارت‌های مرتبط با هوش هیجانی کار‌آمد است. آنچه مشکلاتی را در بهبود هوش هیجانی افراد با آسیب بینایی ایجاد می‌کند، محدودیت‌هایی است که جامعه بر این قشر تحمیل می‌کند. برای مثال انزوای اجتماعی که موضوع شماره پیشین همین ستون بود، از جمله عوامل اجتماعی است که می‌تواند بر رشد هوش اجتماعی اثرات منفی بگذارد. در ادامه ابتدا با هوش هیجانی آشنا می‌شویم، سپس به مؤلفه‌های چهارگانه آن می‌پردازیم و در نهایت راهبرد‌هایی را برای بهبود این توانایی معرفی می‌کنیم.
هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی به توانایی فرد در شناسایی، کنترل و ارزیابی احساسات در خود و دیگران اشاره دارد. برخی از محققان معتقدند که این مهارت‌ها ژنتیکی هستند، اما اکثر پژوهشگران باور دارند که می‌توان آنها را آموخت یا حداقل تقویت کرد. تقریباً همه موافقند که برای موفقیت در زندگی، هم هوش هیجانی (EQ) و هم بهرۀ هوشی (IQ) لازم است. هوش هیجانی را می‌توان به چهار مؤلفه اصلی تقسیم کرد:
۱. خود‌آگاهی
خود‌آگاهی به چگونگی درک فرد از احساسات خود اشاره دارد. این مؤلفه سنگ بنای هوش هیجانی است و سه مؤلفه دیگر همگی به میزان تسلط فرد بر خود‌آگاهی بستگی دارد. این ویژگی شامل آگاهی از چگونگی تأثیر احساساتمان بر دیگران نیز می‌شود. بسیاری بر این باورند که افراد خود‌آگاه، خلاق‌تر و با اعتماد‌به‌نفس‌تر هستند و تصمیمات بهتری می‌گیرند. برای مثال ما گاهی دچار ملقمه‌ای از احساسات می‌شویم و خشم، غم و نا‌امیدی را با هم تجربه می‌کنیم. شناخت هر یک از احساسات و توانایی تمیز دادن آنها از یکدیگر بخشی از مهارت خود‌آگاهی است.
۲. خود‌مدیریتی
خود‌مدیریتی بر پایه خود‌آگاهی استوار است و بدین معناست که چون شما از احساسات خود آگاهید، می‌توانید این احساسات و رفتار‌های ناشی از آن را کنترل و مدیریت کنید. یک مثال خوب این است که وقتی چیزی شما را
خشمگین می‌کند، به جای واکنش فوری به صورت کلامی یا فیزیکی، عقب‌نشینی کنید و نفس عمیق بکشید. تصمیم‌گیری از روی خشم و ارتباطات بین‌فردی با هم سازگار نیستند.
۳. آگاهی اجتماعی
مؤلفه کلیدی در آگاهی اجتماعی همدلی است. فردی که آگاهی اجتماعی بالایی دارد، می‌تواند با آنچه دیگران احساس می‌کنند ارتباط برقرار کند و بر اساس آن عمل نماید. این کار با قرار دادن خود به جای دیگران متفاوت است، زیرا آگاهی اجتماعی در مورد آن چیزی است که طرف مقابل احساس می‌کند، نه آنچه اگر شما به جای او بودید احساس می‌کردید. افرادی که مهارت‌های آگاهی اجتماعی بالایی دارند، معمولاً مهربان و مورد احترام‌اند.
۴. مدیریت روابط
مدیریت روابط که به آن مهارت‌های اجتماعی نیز گفته می‌شود، می‌تواند تأثیر بسزایی در تعاملات بین‌فردی بگذارد. این مهارت‌ها شامل نفوذ، مدیریت تعارض، کار گروهی و توانایی الهام بخشیدن به دیگران است که می‌توانند به بهود روابط بین‌فردی از جمله پویایی خانواده، روابط عاشقانه و پروژه‌های گروهی کمک کنند.
مزایای هوش هیجانی
داشتن رضایت شغلی بیشتر و شادتر بودن در زندگی تنها دو مورد از مزایای فراوان پرورش هوش هیجانی است. برخی از مزایای دیگر آن عبارت‌انداز:
توانایی مواجهه و سازگاری با محیط‌های جدید
افرادی که هوش هیجانی‌شان بالاست، انعطاف‌پذیری قابل قبولی دارند و می‌توانند بدون استرس بیش‌از‌حد در
محیط‌های جدید فعالیت کنند.
پذیرش انتقاد و یاد گرفتن از آن
هیچ‌کس انتقاد را دوست ندارد. با این حال، فردی با هوش هیجانی بالا انتقاد را شخصی تلقی نمی‌کند. در‌عوض، او از انتقاد به‌عنوان یک فرصت یادگیری و راهی برای تقویت هوش هیجانی‌اش استفاده می‌کند.
آماده بودن برای هر گونه تغییر
اغلب آدم‌ها از تغییر می‌ترسند و به روش‌های قدیمی انجام کارها می‌چسبند؛ اما افراد با هوش هیجانی بالا تغییرات را می‌پذیرند و مشتاقانه منتظر راه‌های جدیدی برای بهبود هستند. ما با این عقیده رو‌به‌رو هستیم که هوش هیجانی را می‌توان با صرف زمان و تلاش بهبود داد و تقویت کرد. برخی از راه‌های تقویت هوش هیجانی عبارت‌انداز:
۱. خود‌آگاهی را تمرین کنید
همانطور که در بالا ذکر شد، خود‌آگاهی قوی برای داشتن هوش هیجانی بالا ضروری است. یکی از راه‌های افزایش خود‌آگاهی، تمرین ذهن‌آگاهی (mindfulness) است که تمرکز بر زمان حال و اجتناب از نگرانی‌های غیرضروری در مورد آینده را در بر دارد. همچنین می‌توانید از دوستان مورد اعتماد و خانواده خود بخواهید که در مورد میزان همدلی، انعطاف‌پذیری، همکاری و سازگاری‌تان به شما بازخورد دهند. از این بازخورد برای رشد و بهبود هوش هیجانی خود استفاده کنید.
۲. با دیگران همدلی کنید
توانایی درک احساسات دیگران نیز برای پرورش هوش هیجانی مهم است. شما می توانید با خواندن رمان یا مقاله، تماشای فیلم و حتی لذت بردن از آثار هنری، توانایی خود را در انجام این کار افزایش دهید. نکته کلیدی این است که شما احساسی را تجربه کنید. این احساس می‌تواند خشم، غم، شادی یا هر حس دیگری باشد.
۳. به بازخورد‌های دیگران گوش دهید
دریافت بازخورد می‌تواند چالش برانگیز باشد، به‌خصوص اگر برخی از این بازخورد‌ها انتقادات سازنده را در بر بگیرند. به‌جای اینکه وقتی کسی به شما بازخورد می‌دهد، حالت تدافعی بگیرید و بهانه بیاورید، از آن لحظات برای رشد و تفکر در مورد کار‌هایی که دفعه بعد در موقعیت مشابه ممکن است طور دیگری انجام دهید، استفاده کنید. دریافت بازخورد اصلی‌ترین آزمون مهارت‌های شنیداری شماست. حتی اگر نمی‌توانید در آن زمان اطلاعات را درست پردازش کنید، گوش دادن را تمرین و آنچه را که به شما می‌گویند یادداشت نمایید تا در فرصتی دیگر به آن بیندیشید.
۴. انگیزه‌های خود را شناسایی کنید
گاهی اوقات ما تکانشی رفتار می‌کنیم، بی‌آنکه درست علت آن را بدانیم. فردی با هوش هیجانی بالا تلاش می‌کند تا قبل از انجام رفتار، انگیزه عمل خود را درک کند. این کار نه‌تنها از گرفتن تصمیمات نادرست و تکانشی جلوگیری می‌کند؛ بلکه به فرد کمک می‌دهد تا خودآگاه‌تر شود که البته همیشه آسان نیست. یک شروع خوب می‌تواند این باشد که مطمئن شوید بر اساس واقعیت عمل می‌کنید، نه فقط احساسات. همۀ ما تجربیات و باور‌های گذشته‌مان را وارد فرآیند تصمیم‌گیری می‌کنیم. یک فرد موفق تلاش می‌کند اجازه ندهد که آن تجربیات و باور‌ها بر تصمیمات او تأثیر بگذارند.
۵. احساسات منفی‌تان را کنترل کنید
افراد دارای هوش هیجانی بالا به‌ندرت در خشم یا نا‌امیدی واکنش نشان می‌دهند؛ در عوض، پاسخ‌های خود را ارزیابی می‌کنند و تنها زمانی به رفتار دست می‌زنند که احساسات خود را تحت کنترل داشته باشند و بدانند که می‌توانند این احساسات را به‌طور سازنده بیان نمایند. همچنین برای دور نگه داشتن احساسات و افکار منفی، تمرین مدیتیشن، تأمل، دعا و نیز تمرکز فعالانه روی افکار مثبت مفید است.
۶. شبکه‌های ارتباطی بسازید
شبکه‌سازی به شما این فرصت را می‌دهد که با افراد بیشتری گفت‌وگو کنید و هرچه با افراد بیشتری رو‌به‌رو شوید، بهتر می‌توانید همدلی و ایجاد ارتباط را تمرین کنید. می‌توانید رویدادهای شبکه‌های ارتباطی را در انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد یا به‌صورت آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و نیز از راه پرس‌و‌جو از دوستانتان بیابید. تماس‌هایی که در این رویداد‌ها برقرار می‌کنید می‌توانند به شما کمک کنند تا در زمینه‌های مورد علاقه‌تان دوست‌یابی کنید. از این راه شبکه ارتباطی خود را گسترش دهید و فعالیت‌های مشترکی را برای انجام در نظر بگیرید. اجتماعی بودن و تعامل با دیگران یکی از بهترین راه‌ها برای تقویت هوش هیجانی شماست.
