نگاهی به پدیدۀ رد دسته‌جمعی نابینایان پذیرفته‌شده در آزمون استخدامی آموزش و پرورش
رؤیا بابایی: خبرنگار حوزۀ معلولان
اقدام وزارت آموزش و پرورش در رد گستردۀ نابینایان پذیرفته‌شده در آزمون استخدامی این وزارتخانه بی‌عدالتی بزرگی بود که اخیراً صورت گرفت؛ اقدامی که علاوه بر تبعیض علیه نابینایان، توانمندی آنها را که تحصیل‌کرده‌ترین طیف در میان انواع معلولیت‌ها هستند، زیر سؤال برد و سرنوشت بسیاری از نابینایان را دچار تغییر و چالش کرد.
روی دیگر این سکه این است که این وزارتخانه از سویی با قید پذیرش معلول در دفترچۀ آزمون استخدامی تبعیت خویش را از اجرای سهم ۳درصد استخدام معلولان اعلام میکند و از سوی دیگر با رد صلاحیت پذیرفته‌شدگان، قانون را دور می‌زند و علاوه‌بر آن دلیل عامه‌پسندی برای دور زدن قانون پیدا و در محکمه با توسل به این دلیل که نابینایی علت نپذیرفتن افراد بوده است، خود را تبرئه میکند!
فارغ از نگاه حقوقی به مسئله، این اقدام انسانی نیست. این رفتار از وزارت آموزش و پرورش که رسالت آموختن و روشنگری آحاد جامعه را بر دوش دارد و وظیفه دارد قانون‌مداری، عدالت و انسانیت را به جامعه بیاموزد، اصلاً زیبنده نیست.
رد گروهی نابینایان
مدیرعامل شبکۀ تشکل‌های نابینایان و کم‌بینایان چاوش در گفتگو با خبرنگار نسل مانا درباره جزئیات نپذیرفتن نابینایان در آموزش و پرورش گفت: اخیراً تعداد زیادی از افراد نابینا که در آزمون استخدامی آموزش و پرورش قبول شده بودند، در مرحلۀ بعدی رد شدند.
سهیل معینی افزود: بعد از رد جمعی نابینایان به وزارتخانه اعتراض کردیم و گفتیم دست‌کم در پست‌های مربوط به جذب در آموزش و پرورش استثنایی نباید این اتفاق صورت می‌گرفت. ما قبول داریم که برخی از افراد نابینا ممکن است توانایی کافی را نداشته باشند، اما این‌گونه نیست که همۀ آنها شرایط و توانایی لازم را نداشته باشند؛ بنابراین فرد نابینا فقط باید با توجه به توانمندی‌هایش سنجش شود.
عدم‌پذیرش به دلیل نابینایی
سهیل معینی بیان کرد: به دنبال رد گستردۀ نابینایان مسئله را پیگیری کردیم و متوجه شدیم برای رد این افراد یک دلیل محوری اعلام شده است و آن این بود که در تمام کمیسیون‌های پزشکی به افراد گفته بودند به‌صرف نابینایی پذیرش نمی‌شوید و اصلاً به مباحثی مانند توانمندی و مهارت افراد توجه نشده بود.
او افزود: پیگیری‌های بعدی نشان داد نابینایان حتی برای پست‌هایی مانند آموزگار استثنایی هم رد شده‌اند و خبرها حاکی از شیوۀ برخورد غیر‌حقوقی و غیر‌اخلاقی با آنها بود، یعنی افراد نابینا صرف‌نظر از پذیرفته نشدن، تحقیر شده و اهانت دیده بودند.
مدیرعامل انجمن باور ادامه داد: هر دو موضوع برای ما اهمیت داشت و درنهایت در ادامۀ پیگیری‌ها موفق به طرح مسئله با شخص وزیر آموزش و پرورش شدیم.
معینی توضیح داد: دلایل وزارتخانه این بود که سهمیۀ هزار نفر جذب برای آموزش و پرورش استثنایی در حوزۀ معلولان هنوز عملی نشده است که ما گفتیم فعلاً بهتر است روی موضوع جذب آموزگار ابتدایی استثنایی که عملی شده، بحث کنیم تا مشکلات این زمینه رفع شود.
وی همچنین بیان کرد: در برخی شهرها یک فرد کم‌بینا را رد و در جای دیگری فرد کم‌بینا را پذیرفته بودند و این نشان می‌دهد آموزش و پرورش برای نپذیرفتن نابینایان، حتی وحدت رَویه هم نداشته است.
یک گام به جلو
این فعال حوزۀ معلولان کشور گفت: با پیگیری ما و اطلاع به وزیر، وزارتخانه پذیرفت که نابینایان را در این مرحله به‌صرف نابینایی رد نکند، بلکه آنها را به مرحلۀ دیگری از مصاحبه بفرستد.
معینی توضیح داد: وزارتخانه یک دستورالعمل را به‌صورت ویدئو‌کنفرانس به استان‌ها اعلام کرد و گفت که همۀ استان‌ها باید نابینایانی را که در مرحلۀ اول به‌صرف نابینایی رد کرده‌اند، به مصاحبۀ مجدد دعوت کنند؛ به این منظور که توانایی همۀ افراد رد‌شده در کمیسیون اول، در کمیسیون دوم احراز و تعیین شود.
وی افزود: بعد از تصمیم‌گیری برای دعوت دوباره از نابینایان و شرکت در کمیسیون، استان اصفهان این اقدام را انجام داد و در تهران هم از ۲۷ نفر، ۲۶ نفر به مصاحبۀ دوم دعوت شدند.
مصاحبۀ مجدد به معنای استخدام نیست
معینی ابراز داشت: اقناع وزارتخانه برای دعوت مجدد از نابینایان پذیرفته‌شده در آزمون استخدامی آموزش و پرورش، یک‌قدم به عقب راندن وزارتخانه بود، اما نباید این‌گونه تعبیر شود که دعوت دوباره به مصاحبه مساوی با جذب و استخدام قطعی است.
وی با اشاره به اینکه وزارتخانه بر جذب‌نکردن نابینایان پافشاری میکند، دعوت دوباره به مصاحبه را دستاورد مهمی دانست و اذعان کرد: در همین مرحله هم اگر تعدادی از نابینایان بتوانند از سد مصاحبه عبور کنند و استخدام شوند؛ همین‌که ما توانسته باشیم از حذف و رد صد‌درصدی پذیرفته‌شدگان نابینا پیشگیری کنیم بَرنده‌ایم.
کمبود نیرو علت عدم جذب معلولان
معینی گفت: یکی از دلایلی که آموزش و پرورش برای نپذیرفتن معلولان و نابینایان می‌آورد، این است که چون امکان جذب نیرو محدود است، این سازمان می‌خواهد از یک نیرو به‌تناسب نیاز خود در جایگاه‌های مختلف استفاده کند؛ یک روز نیرو را به مدرسۀ استثنایی بفرستد و در مقطع دیگری به مدارس عادی و در شرایط دیگری به جایگاه‌های دیگر.
وی يادآور شد: این دلیل به‌خاطر هم‌خوانی با مقدورات کنونی آموزش و پرورش درست است، اما می‌توان آن را به دلیل مخدوش کردن جذب نیروی تخصصی نادرست دانست.
معینی تأکید کرد: در شرایط درست، آموزش و پرورش باید نیروی تخصصی بگیرد و وقتی کسی برای آموزش و پرورش استثنایی جذب می‌شود، جابه‌جایی او کار نادرستی است و امکان آموزش تخصصی را از بین می‌برد.
وی خاطرنشان کرد: آموزگار ناشنوایان، نابینایان، طیف اُتیسم، معلولان کم‌توان ذهنی و…باید به‌صورت تخصصی فقط این گروه‌ها را آموزش دهد و هرسال مهارت‌های مورد‌نیاز گروه هدف را در خود تقویت کند و استفاده از نیروها به دلیل کمبود نیرو، علمی نیست.
تغییر نمایندۀ بهزیستی
معینی همچنین از تغییر نمایندۀ سازمان بهزیستی در کمیسیون‌ها خبر داد و گفت: این تغییر به درخواست ما صورت گرفت، چون نمایندۀ قبلی از نابینایان دفاع نکرده بود و این بار نماینده‌ای به کمیسیون فرستاده شد که خود نابیناست و فضای جلسات با این اقدام تغییر کرد.
این فعال حوزۀ معلولان همچنین بیان کرد: البته به ما خبر داده‌اند که متأسفانه در برخی استان‌ها مانند گلستان، چهارمحال‌و‌بختیاری و کردستان، حتی نمایندۀ بهزیستی به جلسۀ دوم هم دعوت نشده است که در حال پیگیری این مسئله هستیم.
لزوم تصمیم‌گیری تخصصی
معینی ابراز داشت: حتی اگر قرار است افراد نابینا صرفاً به دلیل نابینایی از پذیرش در دستگاه‌ها رد شوند، این تصمیم باید در کمیسیونی که نمایندگان بهزیستی و گروه هدف در آن حضور دارند اتخاذ شود. یعنی در وزارت آموزش و پرورش کمیسیونی تخصصی باید معیارهای جذب افراد دارای معلولیت در پست‌های مختلف را مشخص کند؛ نه‌اینکه افراد سلیقه‌ای نظر بدهند، بدون اینکه معیارها و دلایل عدم احراز مشاغل برای نابینایان مشخص شده باشد.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن باور اضافه کرد: دلیل عدم احراز یک پست توسط یک نابینا باید توضیح داده شود و معیارها تعیین کنند که اگر یک نابینا نمی‌تواند پستی را احراز کند، آیا افراد کم‌بینا هم نمی‌توانند؟ آیا نابینایان دیگر با مهارت‌های ویژه‌تر هم نمی‌توانند؟ این کمیسیون باید بگوید افراد با چه میزان توانایی قادر به احراز جایگاه‌های شغلی هستند.
به گفتۀ معینی معیارها باید بر اساس عوامل توان‌بخشی و به‌صورت تخصصی تبیین شود تا سلیقۀ افراد اعمال نشود.
تخلف در کمیسیون‌ها
معینی با بیان این مطلب که در رد نابینایان تخلفاتی هم صورت گرفته بود، اظهار داشت: در بسیاری از شهرها ازجمله تهران کمیسیون‌های مربوط به پذیرش نابینایان بدون حضور نمایندۀ بهزیستی تشکیل شده بود، درحالیکه طبق شیوه‌نامۀ خود آموزش و پرورش، حضور نمایندۀ بهزیستی در این کمیسیون‌ها الزامی است.
وی افزود: دو هفته پیگیر این مسئله بودیم. سازمان بهزیستی می‌گفت ما به کميسيون دعوت نشدیم و آموزش و پرورش می‌گفت ما بهزیستی را دعوت کرده‌ایم؛ درنهایت متوجه شدیم نامۀ آموزش و پرورش در سیستم دولتی ثبت نشده و درنتیجه بهزیستی هم آگاه نبوده است. بعد آنها را راهنمایی کردیم که آموزش و پرورش باید نامه را به کدام بخش از سازمان بهزیستی ارسال کند.
دفاع سازمان امور استخدامی
معینی خاطرنشان کرد: در دفترچۀ آزمون استخدامی برای پست آموزگار استثنایی، سهمیۀ معلولان قید شده بود و طبیعتاً افراد نابینا هم در آن شرکت کردند. پس از قبولی نابینایان، وزارتخانه گفت فرد نابینا در این پست نمی‌تواند جذب شود، ولی باقی انواع معلولیت می‌توانند، درحالیکه این نکته در دفترچه اصلاً قید نشده بود. وی افزود: دفاع سازمان امور استخدامی از عدم قید نوع معلولیت برای پست‌های مختلف این بود که ما بر اساس حکم دیوان نمی‌توانیم در دفترچه بگوییم که کدام گروه معلولیت در این پست می‌تواند استخدام شود و کدام نوع معلولیت نمی‌تواند.
این فعال حوزۀ معلولان این پاسخ سازمان امور استخدامی را چالش خواند و گفت: باید روی این مسئله کار کرد، چون در برخی پست‌ها توانمندی جسمیِ خاصی مورد‌نیاز است و باید در دفترچه قید شود تا افراد با علم به توانمندی مورد‌نیاز دستگاه‌ها در آزمون‌ها شرکت کنند.
پیگیری اهانت‌ها
مدیرعامل شبکه تشکل‌های نابینایان و کم‌بینایان اذعان کرد: موضوع مهم بعدی رفتار منفی با نابینایان و توهین به آنان در کمیسیون‌ها بود. وزارتخانه منکر این اتفاق شد، اما شاهدان عینیِ برخورد نامناسب و ادبیات نا‌موجه کمیسیون‌ها و همچنین رَویۀ استان‌هایی مانند اصفهان که چهارده نفر از افراد نابینا را با شیوۀ برخورد نامناسب رد کردند، به‌عنوان گواه این موضوع معرفی شدند.
اجرای درست سهمیۀ استخدام معلولان
معینی اظهار داشت: بحث بعدی این است که سهمیۀ ۳درصد استخدام معلولان به چه شکل اجرا شود که هم حقوق افراد معلولان رعایت شود و هم افرادی جذب شوند که توانمندی اجرای آن پست را داشته باشند.
وی تشکیل کمیسیون‌های تخصصی و تدوین ضوابط جذب معلولان در هر پست را دو اقدام مهمی خواند که باید صورت گیرد تا بخش عمده‌ای از مشکلات اجرای سهم ۳درصد هم برای معلولان هم برای دستگاه‌ها رفع شود.
لزوم ارزیابی
وی گفت: واقعیت این است که گاه افرادی در این سهمیه جذب شده‌اند که واقعاً برای احراز آن جایگاه توانمند نیستند یا توانمندی کافی را ندارند. ما اگر مدافع حقوق معلولان هستیم، باید مدافع حقوق دانش‌آموزان دارای معلولیت هم باشیم و بپذیریم که برای آموزش دانش‌آموزان معلول باید از نیروهای آموزشی خوب و کاربلد بهره برد تا آنها توانمند تربیت شوند.
به گفتۀ معینی یکی از چالش‌ها در آموزش و پرورش استثنایی این است که این سازمان می‌گوید من دیگر نمی‌خواهم نیروی دارای معلولیت جذب کنم؛ برای اینکه از نیروی معلول اشباعم و آموزش و پرورش در تمام سال‌های گذشته هر نیروی دارای معلولیتی را که جذب کرده، به آموزش استثنایی فرستاده است و ما اکنون به افراد غیرمعلول نیاز داریم.
وی تأکید کرد: بنابراین ما نباید هر فرد دارای معلولیت را با تکیه به سهمیه ۳درصد استخدام معلولان وارد آموزش و پرورش یا هر دستگاه دیگری کنیم، درحالیکه آن فرد در مقام عمل توانمندی نداشته باشد، بلکه باید در این خصوص فیلتذ صورت گیرد و کمیسیون‌هایی باید توانایی افراد را ارزیابی کنند.
خواسته‌های کوتاه‌مدت
مدیرعامل شبکۀ تشکل‌های نابینایان و کم‌بینایان چاووش گفت: تلاش می‌کنیم تا نابینایان به‌صرف نابینایی از جذب در همۀ دستگاه‌ها محروم نشوند و در همۀ استان‌ها برای تشخیص توانایی آنها بررسی‌های عمیق‌تری صورت گیرد. معینی تأکید کرد: وزارتخانه و همۀ دستگاه‌ها باید بپذیرند که حتی عدم‌پذیرش نابینایان هم باید با برخوردهای شایسته و صحیح همراه شود، هیچ فردی حق اهانت به آنها را ندارد و توهین‌کنندگان باید مورد پیگرد قرار گیرند.
مدیرعامل انجمن باور افزود: تشکیل کمیسیون تخصصی برای تدوین ضوابط جذب در پست‌های مختلف، مطالبۀ جدی ماست تا در سال‌های بعد شاهد اقدام سلیقه‌ای نباشیم. وی گفت: سازمان امور استخدامی در پذیرش معلولان برای مشاغل، نوع معلولیت را قید کند تا گروه‌های معلولین با علم و آگاهانه در آزمون شرکت کنند.
این فعال حوزۀ معلولان همچنین تأکید کرد: سازمان بهزیستی باید بداند گماردن تنها دو نفر برای پیگیری سهم ۳درصد کافی نیست و این مسئله این‌قدر مهم است که باید برایش کارگروه تخصصی تشکیل شود؛ نه آنکه همین معدود افراد صاحب تجربۀ چندساله در این زمینه را انتقال دهند یا با سپردن مسئولیت‌های دیگر موجب سلب تمرکز و اتلاف تجربۀ چندین‌سالۀ آنها شوند.
رد نابینایان به دلیل نابینایی خلاف است
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان رد نابینایان به دلیل نابینایی را خلاف قانون دانست. محمدرضا ابراهیمی گفت: اگر نابینایی ملاک نپذیرفتن افراد نابینا در آموزش و پرورش باشد، این خلاف مصوبات است و وجاهت ندارد؛ مگر آنکه عوامل دیگری در این تشخیص دخیل باشد. ابراهیمی رد نابینایان به دلیل نابینایی را مربوط به دور اول مصاحبه با آنها دانست و افزود: این مسئله در مرحلۀ دوم مصاحبه و دعوت آنها به کمیسیون مجدد اصلاح شد.
وی ادامه داد: قرار نبود افراد به دلیل نابینایی از پذیرش در آموزش و پرورش محروم شوند و ممکن است دلایل کمیسیون پزشکی موارد دیگری، جز نابینایی بوده باشد.
این مسئول همچنین خبر رد نابینایان در کمیسیون دوم را نپذیرفت و افزود: اگر چنین اتفاقی رخ داده است، من موضوع را پیگیری خواهم کرد و همچنین از همراهی نمایندۀ این گروه نیز استقبال می‌کنم.
ابراهیمی بیان کرد: من نابینایان را افرادی توانمند و با قدرت تشخیص بالا می‌دانم و در مجموعۀ خودم، حتی فرد نابینایی است که مدیریت مدرسه‌ای را بر عهده دارد. او گفت: آموزش ابتدایی عادی خاص است و مثلاً اگر کسی لکنت‌زبان داشته باشد، برای دبیری می‌تواند پذیرفته شود، اما برای آموزگاری، چون بحث پایۀ دانش‌آموزان و خواندن و نوشتن آنها مطرح است، این امکان وجود ندارد.
مصاحبه‌های صوری
با‌اینکه مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان نپذیرفتن نابینایان به علت نابینایی را رد کرد، اما یکی از نابینایان پذیرفته‌شده در آزمون استخدامی آموزش و پرورش گفت: همۀ سیزده‌نفری که به مصاحبۀ مرحلۀ اول دعوت شده بودیم، دسته‌جمعی رد شدیم و فقط افراد دارای بینایی متوسط و رو‌به‌بالا پذیرش شدند. به ما گفتند که چون نابینای مطلق هستیم، نمی‌توانند ما را بپذیرند. رحیمی که برای پست آموزگاری استثنایی در آزمون اخیر پذیرفته شده، اما جذب نشده است، با بیان اینکه نمایندگان بهزیستی به‌جای دفاع از ما جلسه را ترک کردند، افزود: در مرحلۀ اول کمیسیون پزشکی که با حضور چند پزشک تشکیل شده بود، پرسش‌هایی مانند چگونگی مواجهه با دانش‌آموز بدخط یا شیوۀ تصحیح املای دانش‌آموز از من پرسیده شد که هیچ‌یک منشأ پزشکی نداشت.
او ادامه داد: هشتم مردادماه ما به کميسيون پزشکی دوم دعوت شدیم. این بار در کمیسیون هیچ پزشکی حضور نداشت و فقط مسئول منابع انسانی آموزش و پرورش، رئیس آموزش استثنایی و دو نماینده از بهزیستی حضور داشتند. در جلسۀ دوم از من خواستند تدریس کنم. من سابقۀ تدریس دارم، اما سؤالم این است که اگر ماهیت کمیسیون، پزشکی است، چرا از من تدریس خواسته می‌شود. تدریس باید در جریان مصاحبه صورت بگیرد تا دانش و تسلط فرد سنجیده شود. این جوان نابینای اصفهانی همچنین با گله‌مندی از رفتار نادرست افراد در کمیسیون دوم، گفت: صندلی‌ها را جابه‌جا کردند و از من خواستند صندلی خودم را از میان آنها پیدا کنم یا اینکه گفتند حدس بزن ما در این اتاق چند نفریم، درحالیکه این رفتار، تمسخر و اهانت مسلم به یک نابیناست که متأسفانه از سوی افرادی که در سیستم آموزشی کشور نقش دارند دیده می‌شود.
رحیمی بیان کرد: کمیسیون نظر خود را در مورد من «عدم برخورداری از توانمندی‌های فردی» اعلام کرد، درحالیکه تشخیص این ویژگی در صلاحیت کمیسیون پزشکی نیست. این جوان اصفهانی که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد در رشتۀ مشاورۀ شغلی است، توضیح داد: دعوت نابینایان به کمیسیون دوم درواقع اقدامی ظاهری و صوری بود تا از فشارهای ناشی از اقدام قبلی خود در راستای رد نابینایان به دلیل نابینایی بکاهند و بگویند این بار توانایی افراد از منظر پزشکی بررسی شد، درحالیکه نظر نهایی کمیسیون نشان می‌دهد کمیسیون دلیلی آورده که بررسی آن را در صلاحیت و اختیار خود نداشته است. این پرونده روی میز تحریریه نسل مانا همچنان باز است و پیگیری‌ّای ما در این خصوص ادامه خواهد داشت.
