نواک: نوای کتاب در گفتگو با صاحب‌نظران نابینا
رقیه شفیعی: کارشناس بخش نابینایان نهاد کتابخانه‌های عمومی ایلام
بار دیگر مفتخریم تا باهم پای صحبت‌های کسانی بنشینیم که برای نابینایان قدمی ثمربخش برداشته‌اند و امید دارند تا کار ارزشمند‌شان مورد توجه جامعۀ هدف قرار گیرد.
در ماهی که به نام «کتاب و کتاب‌خوانی و کتابدار» معرفی شده است، ابتدا پرستو ولدخان راجع‌به پیشینۀ تهیۀ کتاب کودک برای افراد با آسیب بینایی توضیح می‌دهد و سپس میزبان گروه جیکو می‌شویم تا اول اعضای گروه را بشناسیم و از توانایی‌هایشان برایمان بگویند. مسعود طاهریان مشاور آموزش و پرورش و کارشناس کتاب گروه جیکو است که مفصل در پادکست، خودش را برای شنوندگان معرفی می‌کند. غزل فتح‌الهی تصویرگری گروه جیکو را بر عهده دارد. او بیش از ده سال است که تصویرگر کتاب کودک و نوجوان است. میلاد خالص فارغ‌التحصیل زبان و ادبیات فارسی است و آهنگ‌سازی کتاب گروه جیکو را بر عهده گرفته است. بنفشه کلانتری ادبیات فارسی خوانده و صداپیشه است و گویندگی کتاب گروه جیکو فعالیت اصلی او در گروه است. احسان مهرجو دانش‌آموختۀ فیزیک و مدرس نجوم و گویندۀ رادیو و سردبیری برنامه‌های تلویزیونی را بر عهده داشته است و کار نهایی کتاب‌های گروه جیکو، یعنی تدوین حاصل زحمات اوست.
طاهریان توضیح می‌دهد: با توجه به خلأ موجود در کتاب کودک نابینا و کم‌بینا که دسترسی کمتری برای آنها وجود دارد، مسائلی مانند مصور بودن کتاب کودک که سبب می‌شود این کتاب‌ها برای کودکان با آسیب بینایی خوانده نشود یا کتاب‌هایی هم که چنین ویژگی‌ای نداشته باشند، به‌صورت قصه‌خوانی برای افراد با آسیب بینایی خوانده شود یا کتاب صوتی حاصل مهارت گوینده‌ای است که آن را می‌خواند. این امور دلایلی هستند تا با محتواهای بی‌کیفیت مواجه باشیم. از سوی دیگر کتاب‌های منتخب برای افراد با آسیب بینایی اغلب کتاب‌هایی هستند که تصویر در آنها کمتر حضور دارد؛ به‌گونه‌ای که به‌راحتی می‌شود از آن چشم‌پوشی کرد.
راه دیگر تهیۀ محتواهایی است که صرفاً برای افراد با آسیب بینایی آماده می‌شوند. هیچ‌کدام از اینها کتاب‌های مصوری نیستند که افراد عادی هم‌سن و سال افراد نابینا و کم‌بینا مورد مطالعه قرار می‌دهند. در چنین وضعیتی کودکان نابینا و کم‌بینا کتاب‌های کمتری برای خواندن و مطالعه دارند. این شرایط سبب شد تا ایدۀ بنفشه کلانتری، عضو شورای کتاب کودک، برای تهیۀ کتاب‌هایی که در آنها کتاب‌های تصویری هم برای افراد نابینا و کم‌بینا، توضیح‌دار شود، گامی جدید در تهیۀ کتاب کودک برای افراد با آسیب بینایی باشد. ویژگی‌هایی که قرار شد برای این کتاب‌ها در نظر گرفته شود عبارت بود از: استفاده از فنون صدا‌پیشگی، توضیح تصویر، ساخت موسیقی برای فضاسازی و درنهایت افکت‌گذاری.
در ادامۀ این گفتگو بنفشه کلانتری داستانِ صداپیشه شدن خود و روخوانی کتاب برای نابینایان در مرکز نابینایان دانشگاه تهران را توضیح می‌دهد و از گذراندن کلاس‌های دوبله و تئاتر می‌گوید.
غزل فتح‌الهی راجع‌به اضافه شدنش به گروه جیکو سخن می‌گوید و نوع و معیار انتخاب کتاب‌ها را ذکر می‌کند و انواع کتاب‌ها از نظر تصویر را می‌شناساند. همچنین به بیان اهمیت کتاب‌های انتخابی و ویژگی‌های آنها می‌پردازد.
میلاد خالص دربارۀ موسیقی برای افراد با نیاز‌های ویژه می‌گوید: سال 97 با کتابی به نام موسیقی‌درمانی آشنا شدم که در آن موزیک‌تراپی یا موسیقی‌درمانی رشته‌ای دانشگاهی معرفی شده که از دهۀ شصت میلادی در آمریکا بنیان‌‌گذاری شده است. این دانش کمک می‌کند که چگونه باید برای معلولان آهنگ‌سازی کرد که این آهنگ‌ها هم متناسب با شنوایی و ادراکشان باشد و هم باعث رشد و پیشرفت شود، مثلاً ردیف‌ها برای گروه‌هایی با آسیب بینایی باید طوری انتخاب شوند که به حرکت آنها بینجامد یا از صداهای ریز استفاده نشود.
احسان مهرجو از دعوت شدنش برای تدوین کتاب‌های جیکو و تجربه‌های گذشته همکاری خود با گروه دانش‌آموزی کودک مجلۀ «رشد» می‌گوید که تهیۀ فایل‌های صوتی شعر و داستان را انجام داده است. او می‌افزاید علاقۀ خودش و حضور دو نفر از اعضای خانواده و دغدغه‌های آنان برای خواندن کتاب و آشنایی او با این مسئله، از دلایل پذیرش کار گروه جیکو بوده است. مهرجو از شنوایی دقیق نابینایان می‌گوید و تعریف می‌کند که در طرح مقدماتی کارش از صدای پرندگان روزگاهی، در جایی که شب بوده، استفاده کرده است و دوستان نابینا این موضوع را به او یادآوری کرده‌اند؛ تذکری به‌جا که شاید افراد بینا کمتر به آن توجه کنند!
هرکدام از اعضای گروه جیکو کار حرفه‌ای را که لازمۀ تهیۀ کتاب کودک مناسب با آسیب بینایی است، تشریح می‌کنند و از فنونی صحبت می‌کنند که خود در این راستا به کار می‌گیرند.
میلاد خالص آهنگ‌هایی را که برای کتاب‌های جیکو استفاده کرده، در اختیار نواک قرار داده است. خوانندگان عزیز می‌توانند با گوش دادن به پادکست، بخشی از این آهنگ‌ها را بشنوند.
درنهایت طاهریان از شورای کتاب کودک و ناشرانی که کتاب‌هایشان را رایگان برای ضبط در اختیار آنها قرار داده‌اند تشکر کرد. او امیدوار بود که دیگر ناشران کتاب کودک و کسانی که می‌توانند به‌منظور توسعۀ افزایش منابع مطالعاتی برای کودکان نابینا و کم‌بینا گامی بردارند، به آنها در این مسیر نو کمک کنند تا کودکان با آسیب بینایی هم دغدغۀ خواندن کتاب را نداشته باشند. او افزود کتاب‌های تهیه‌شده در گروه جیکو در فیدیبو بارگذاری شده و به‌صورت رایگان در اختیار علاقه‌مندان به کتاب‌های صوتی توضیح‌دار برای کودکان قابل دسترس است.
در پایان همین شماره از نواک می‌توانید به لینک رایگان کتاب‌ها مراجعه و با معرفی به دیگران و نظر دادن راجع‌به کار اعضای گروه جیکو قطعاً به تقویت و بهبود کار این گروه تلاش‌گر کمک کنید. شما می‌توانید مشروح این گفتگو را در قالب فایل صوتی در پادکست ضمیمه‌شده در وبگاه و کانال‌های نسل مانا بشنوید.
