توصیف صوتی یاaudio Description که به اختصار آن را «AD» می‌نامند، نسخه‌ای کلامی از تصویر است. این روش به افرادی که نابینا هستند یا دارای آسیب‌دیدگی بینایی هستند، برای درک بهتر آنچه نمی‌بینند کمک می‌کند. امروزه توصیف صوتی در فیلم‌ها و برنامه‌های تصویری کاربرد بسیاری دارند. با توجه به اینکه بیش از سی سال است شبکه‌های تلویزیونی کشورهای مختلف دنیا با پخش برنامه‌های توصیف صوتی‌شده برای نابینایان و کم‌بینایان سعی در برقراری عدالت و اهداف جامعۀ فراگیر دارند، پس باید این خدمت را نیازی اجتماعی و حقی برای سایر شهروندان با نیاز خاص دانست. باید در جامعه امکانی فراهم شود تا بتوانند از طریق توضیحات یک راوی یا توصیفگر صوتی به محتوای فیلم‌ها، سریال‌ها و سایر برنامه‌های رسانه دسترسی مطلوب‌تری داشته باشند.
امکان استفادۀ جامعۀ فرهیختۀ نابینایان و کم‌بینایان ایران برای تماشای برنامه‌های تلویزیونی روش‌های خاصی را می‌طلبد. بر اساس نتایج طرح‌های تحقیقاتی انجام‌شده در دنیا نظیر (2000) ITC، ادلب (2014، 2017)، استایدر (2005،2014) در زمینۀ سنجش نیاز مخاطبان به توصیف صوتی در رسانه‌های مختلف، تلویزیون محبوب‌ترین رسانه در میان افراد دارای مشکلات بینایی است. به گفتۀ روویرز (2016) علت این موضوع می‌تواند پوشش گسترده و متنوع برنامه‌های مختلف ازجمله فیلم، سریال، انیمیشن، طنز، مسابقه، سرگرمی، مستند و سایر برنامه‌ها در این رسانه باشد. تلویزیون به دلیل توانمندی تصویری در تأمین نیازهای مخاطب کم‌بینا نسبت به نابینا در مقایسه با رادیو و فیلم‌های توضیح‌دار شنیداری تأثیرگذارتر است، اما در ایران کم‌بینایان و نابینایان هیچ‌گاه نتوانسته‌اند به تماشای برنامه‌ای از صفحۀ تلویزیون در کنار خانواده و سایر افراد بنشینند. این در حالی است که رسانه‌های کشورهای مختلف دنیا بیش از سی سال است با تدوین قوانین منطقه‌ای و ملی به پخش فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های مورد علاقۀ نابینایان و کم‌بینایان از شبکه‌های تلویزیونی اقدام می‌کنند.
در حال حاضر، افراد نابینا و کم‌بینا در ایران می‌توانند فیلم‌های AD را تنها به‌صورت ضبط‌شدۀ شنیداری گوش کنند و هنوز هیچ کانال تلویزیونی قابل دسترسی برای نابینایان وجود ندارد؛ به همین دلیل اینجانب در تاریخ 25 مهر 1402 برای اولین بار طرح پخش فیلم‌های AD از تلویزیون را به رئیس سازمان صدا و سیمای ایران ارائه دادم. به همراه طرحِ پیشنهادی، راهکارهایی برای اجرایی شدن آن نیز داده شد.
در گفتگو با متخصصان فنی در بخش سیمای رسانۀ ملی به بنده گفته شد این قابلیت را می‌توان در شبکه‌های مختلف ایجاد کرد که یک فرد نابینا و کم‌بینا بتواند هم‌زمان با خانوادۀ خود برنامۀ دلخواه تلویزیونی را از کانال مجزای صدا، تماشا کند. چون امکان تفکیک صدا هنگام میکس صدای گوینده روی فیلم وجود دارد، از طریق تلویزیون‌های هوشمند و یا ستاپ‌باکس می‌توان بدون تغییر کانال، باندی را که توضیحات صوتی روی آن پخش می‌شود، انتخاب و با استفاده از هدفون در کنار خانوادۀ خود تماشا کرد؛ درواقع هر شبکۀ تلویزیونی دو باند صدا دارد که مخاطبان، تنها صدای باند اصلی را می‌شنوند. در صورت اجرای طرح، صدای توصیف‌کنندۀ صوتی فیلم روی باند دوم پخش و قابل شنیدن می‌شود، البته عملیاتی شدن این امکان، نیاز به کمی تغییرات زیرساختی در شبکۀ مورد نظر تلویزیونی هم دارد.
طرح در تاریخ 6 آبان‌ماه از حوزۀ ریاست سازمان برای بررسی به معاونت سیما ارسال شد. پس از آن هم برای شبکۀ تلویزیونی سلامت فرستاده شد و درنهایت در تاریخ 13 آذر دوباره به معاونت سیما و پس از مدتی به همان مبدأیی که نامه ارسال شده بود بازگشت، با این مضمون که این طرح باید در رادیو اجرا شود! متأسفانه مدیران مرورکنندۀ نامه حتی آگاه نبودند که از سال 1390 برنامه‌ای به نام «رادیوفیلم» در شبکۀ رادیویی نمایش وجود دارد و نیاز افراد نابینا و کم‌بینا برای تماشای فیلم‌هایی با توصیف صوتی از تلویزیون درک نشد. در مدت‌زمان بررسی طرح پخش فیلم‌های توصیف صوتی شده از تلویزیون، هیچ‌گاه از بنده نخواستند در مورد طرح توضیح دهم! پخش فیلم‌های توصیف صوتی شده به شکلی تصویری و به‌ویژه از تلویزیون از این نظر اهمیت دارد که بخش عمده‌ای از مخاطبان این‌گونه فیلم‌ها را افراد کم‌بینایی که همانند نابینایان به توصیف صوتی نیاز دارند و بیشتر افراد دارای اختلال‌های بینایی تشکیل می‌دهند. متأسفانه عدم درک مخاطب دارای اختلال‌های بینایی باعث اقدام‌ها و تصمیم‌های نادرست می‌شود.
این در حالی است که طبق مادۀ 21 قانون حمایت از حقوق معلولان (1397)، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است بخشی از برنامه‌های تلویزیونی خود را به این افراد اختصاص دهد و نسبت به مناسب‌سازی فیلم‌ها و برنامه‌های شبکه‌های مختلف سیما، و نیز پخش توصیف صوتی فیلم‌ها برای افراد نابینا و کم‌بینا اقدام کند.
ارائۀ این خدمات در معاهده‌ها و قوانین بین‌المللی مانند کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد، در سال 2008 لازم‌الاجرا شده است. ارائۀ این خدمات بر این اصل استوار است که ما برای فراگیر بودن اجتماعی در جامعه‌ای که افراد دارای شرایط متنوع هستند، مسئولیت جمعی داریم. خدمات دسترسی، وسیله‌ای برای انجام این کار است و AD یکی از این خدمات است.
کشورهای بسیاری در دنیا به پخش برنامه‌های توصیف صوتی‌شدۀ ویژۀ نابینایان و کم‌بینایان از تلویزیون اقدام می‌کنند.این موضوع بهانه‌ای شد تا با ارائۀ سلسله‌مقالاتی درصدد معرفی بهتر و بیشتر خدمات توصیف صوتی در دنیا و ایران برآیم.
در سلسله‌مقالاتی که اولین آن را ملاحظه می‌کنید، تلاش می‌شود شناخت کاملی از توصیف صوتی فیلم ارائه شود. در دو شمارۀ آینده به اینکه توصیف صوتی چیست و مفاهیم آن می‌پردازیم، به اینکه کاربران توضیحات چه کسانی هستند خواهیم پرداخت، تاریخچۀ توصیف صوتی را مرور می‌کنیم، با روند مجهز شدن سینماها به سیستم توصیف صوتی ـ ورود AD به تلویزیون آشنا می‌شویم، توصیف صوتی در تئاتر را بررسی می‌کنیم، فرایند تولید توصیف صوتی فیلم را مرور خواهیم کرد و طرح‌ها و استانداردهای توصیف صوتی فیلم را به شکلی مختصر ارائه می‌دهیم. پس از آن در ادامه گروه‌های ایرانی فعال در این حوزه را معرفی می‌کنیم، علت توسعۀ توصیف صوتی تجربی در ایران، تجربۀ زیسته نابینایان از خوانش تصویر، کیفیت AD تجربی در ایران و درنهایت کلام آخر و توصیه به فیلم‌سازان را ارائه خواهیم کرد. امید است مورد استفاده قرار گیرد.
