نقاشی با کلمات قسمت دوم: توصیف صوتی چیست؟
جواد سقا: دانش‌آموختۀ دکتری علوم ارتباطات
با توجه به اینکه فیلم و سینما هنری عمدتاً بصری هستند، طبیعی است که فرد بینا خوانش خود را از تصویر داشته باشد، معناسازی کند و آن را توصیف و تفسیر کند. ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮔﺎﻫﯽ واضح ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭ هستند ﻭ ﮔﺎﻩ در لفافه‌اند ﻭ ﻧﻴﺎﺯ به تفسیر دارﻧﺪ. ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﮏ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﻪ ﺩﺭک ﺁﻥ ﮐﻤﮏ میﮐﻨﺪ. حال پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که خوانش تصویر نابینایان از فیلمی که برایشان روایت می‌شود، چگونه تجربه‌ای است؟
حس بینایی گاه مفاهیمی از فیلم را منتقل می‌کند که فقط باید آنها را دید و درک آن مفهوم با سایر حواس بسیار مشکل است. نابینایان فیلم را گوش می‌کنند و دریافتشان بر اساس توصیف راوی از فیلم است، البته اگر راوی فیلم، مفاهیم را به‌درستی منتقل کند که خود این مطلب نیز حائز اهمیت است. تولید AD فیلم که با یک نگاه ساده‌انگارانه کار آسانی به نظر می‌رسد، فرایندی کاملاً تخصصی است که مورد توجه نهادهای دولتی در کشورهای مختلف بوده و سرمایه‌گذاری‌های بسیاری برای تعیین استانداردهای تولید توصیف صوتی برای فیلم در کشورهای غربی صورت گرفته است. پس لازم است جامعه و نهادهای دولتی حامی نابینایان و کم‌بینایان، به‌ویژه فعالان حوزۀ تولید توصیف صوتی فیلم و جامعۀ هدف با آن بیشتر آشنا شوند. تنها علاقه‌مندی حامیان نابینایان و کم‌بینایان به تولید AD یا توصیف صوتی فیلم و عدم آشنایی فعالان این حوزه با استاندارهای تولید AD و ویژگی‌های توصیف‌کنندگان صوتی، سطح کیفی فیلم‌های توصیف صوتی‌شده را ارتقا نمی‌بخشد؛ بنابراین آشنایی با توانایی‌های یک توصیف‌کنندۀ آموزش‌دیده، اصول و استانداردهای تولید AD و درنتیجه بالا رفتن سطح کیفی توضیحات صوتی فیلم‌ها باید هدف باشد؛ چراکه توصیف صوتی فیلم در دنیا به‌عنوان یک حرفه به مهارت‌ها و دانش بالایی نیاز دارد. از این طریق باید در بهره‌مندی بهتر افراد دارای اختلال بینایی از این امکان فرهنگی کمک کرد. بیشتر سینماهای دنیا در حال حاضر به‌صورت AD فیلم را برای نابینایان نمایش می‌دهند. اگر این کار با دقت انجام شود، در ایران این پتانسیل را دارد که علاوه‌بر فیلم‌ها به ژانرهای تئاتر و سایر هنرها هم اضافه شود. تنها از طریق همکاری با یکدیگر است که می‌توانیم توصیف صوتی استاندارد و فراگیر را که هم تماشاگران هم فیلم‌ها سزاوار آن هستند تولید کنیم.
در توصیف صوتی تمرکز بیشتر بر مهم‌ترین مرحلۀ تولید AD، یعنی چگونگی نوشتن متن توصیف‌ها و آگاهی نویسندگان از استانداردهای این کار است؛ چراکه توصیفگران با نگاه دقیق و خوانش درست تصاویر، آنها را با کلماتی موجز و تصویری به مخاطبان منتقل می‌کنند.
توصیف صوتی چیست؟
توصیف صوتی (AD) می‌تواند برای هر بازنمایی رسانه‌ای پویا یا ایستا انجام شود؛ بنابراین از یک تور گردشگری با راهنما در شهر یا یک فیلم سه‌بعدی تا یک نقاشی می‌تواند توصیف صوتی شود. شرح صوتی را می‌توان حالت بسیار خاص از ترجمۀ محدود در نظر گرفت؛ جایی که در آن متنِ مقصد و در این مورد، تصویر، تابع سایر الزامات است. به‌طور خاص ممکن است تصویر به‌عنوان یک نوع ترجمۀ محدود بین نشانه‌شناختی دیده شود، زیرا توضیحات، زمانی که با سندی که تصاویر در آن گنجانده شده است همراه نباشند، به‌خودی‌خود معنا ندارند. مخاطبان توصیف صوتی طیف وسیعی از افراد مختلف هستند. هدف این روایت اضافی در دسترس قرار دادن محتوای محصول سمعی و بصری برای همه است. در مادۀ 9 کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد در سال 2008 گفته شده است: «افراد معلول باید به اطلاعات و ارتباطات، ازجمله فناوری‌ها و سیستم‌های اطلاعات و ارتباطات و سایر امکانات و خدماتی که در مناطق شهری و روستایی برای عموم ارائه می‌شود، همانند سایر افراد جامعه دسترسی داشته باشند.» خدماتِ دسترسی وسیله‌ای برای انجام این کار است و AD یکی از این خدمات است.
توصیف‌ها به افراد دارای نقص بینایی امکان دسترسی به تصاویر جدایی‌ناپذیر یک اثر هنری خاص را می‌دهد. توصیف صوتی فیلم و ویدئو، تلویزیون، اجراهای زنده و نمایشگاه‌ها و موزه‌ها به‌عنوان یک تکنیک دسترسی برای نابینایان و کم‌بینایان در نظر گرفته شده است. در مورد AD که روی افراد دچار مشکلات بینایی تمرکز دارد، صدای توصیف‌کنندگان واسطه‌های اجتماعی هستند.
پرفسور جوئل اسنایدر در سطح بین‌المللی به‌عنوان یکی از اولین توصیف‌کنندگان صوتی شناخته می‌شود. اسنایدر توصیف رویدادهای هنری را در 1980م با اولین سرویس توصیف صوتی مداوم در جهان، در واشنگتن دی‌سی آغاز کرد. کارهای او باعث شد مخاطبان کم‌بینا و نابینا به صدها تئاتر زنده دسترسی داشته باشند. اسنایدر از همان روش در رسانه‌ها هم استفاده کرد. او از این تکنیک برای پخش برنامه‌های شبکه‌های ای‌بی‌سی و فاکس، فیلم‌های سینمایی، موزۀ ملی هوا و فضا، مؤسسۀ ملی تیتراژ و مجموعه‌های تلویزیونی پخش‌شده در سراسر کشور آمریکا استفاده کرد. او همچنین کارگاه‌های آموزشی توصیف را در کشورهای لیتوانی، نروژ، فنلاند، چک، بلغارستان، انگلیس، روسیه و چند کشور دیگر برپا کرده است. امروزه تولیدکنندگان رسانه، موزه‌ها، مدرسه‌ها، کتابخانه‌ها و اماکن دیگر در سراسر جهان برنامه‌های AD را توسعه می‌دهند.
جوئل اسنایدر معتقد است، توصیف صوتی تا حد زیادی نوعی کار هنری،ادبی است، این کار یک نسخۀ کلامی از تصویری است که به‌صورت شنیداری و شفاهی ساخته شده است. AD از کلماتی استفاده می‌کند که واضح هستند، تخیلی‌اند و قدرت بالایی برای انتقال دارند. تصاویر بصری برای بخشی از مردم در دسترس نیست و برخی افراد بینا هم که می‌بینند، ممکن است آن تصاویر را کاملاً درک نکنند. AD می‌تواند تجارب هنری بیشتری را در اختیار همۀ تماشاگران موزه‌ها، تئاتر، تلویزیون و سینما قرار دهد. این روش برای هرکسی که می‌خواهد چشم‌انداز کاملی از هر رویداد بصری را درک کند مفید است، اما به‌عنوان ابزاری برای دسترسی افراد نابینا یا کم‌بینا بسیار کمک‌کننده است.
