نابینایان در جامعه ایران برای بدیهی‌ترین حقوق شهروندی خود همواره باید در جنگ باشند. جنگی نابرابر در همه سطوح زندگی. از بدست آوردن شغلی آبرومند و استخدام در نهاد‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی گرفته تا استفاده از خدمات اجتماعی مختلف مانند خدمات بانکی در شعب. به جمع همه این‌ها حالا باید موانع در سفرهای هوایی را هم اضافه کرد و افراد با آسیب بینایی برای اموری همچون مسافرت باید استرس را به جان بخرند و برای رسیدن به حقوق اولیه شهروندی خود با محدودیت‌های جدی مواجه شوند.
وقتی از دست پلیس فرودگاه هم کاری بر نمی‌آید
مهدی که نابیناست تصمیم می‌گیرد در ایام عید به همراه همسر کم‌بینایش به استان بوشهر سفر کند. وی در مصاحبه با نسل مانا دراین‌رابطه می‌گوید: مانند همیشه به فرودگاه مهرآباد مراجعه کردیم و از بخش اطلاعات، درخواست خدمات ویژه دادیم. در سفرهای قبلی که با هواپیمایی زاگرس و آتا سفر کرده بودیم، همین روال را طی کردیم و برای پرواز خود با مشکلی روبه‌رو نبودیم. این بار اما در کمال تعجب به ما اعلام شد خدمات ویژه نداریم و باید به مسئول دفتر شرکت وارش – شرکتی که بلیت رفت خود را از آن تهیه کرده بودیم – مراجعه کنید. پرواز ما ساعت ۱۷ عصر بود و ساعت ۱۶ و ۱۰ دقیقه با رئیس دفتر شرکت وارش ملاقات کردیم. سال نو را تبریک گفتیم. ایشان اما در کمال خونسردی به ما اعلام کردند به ما اجازه پرواز نمی‌دهند و باید فردی را به‌عنوان همراه معرفی کنیم. به او اعلام کردیم در دقایق باقی‌مانده چنین امکانی وجود ندارد. از ما اصرار و از او انکار؛ به مسئول دفتر وارش گفتم همسر من کم‌بینا است و مشکلی برای سوارشدن به هواپیما نداریم. ایشان اعلام کرد باید این مسئله از قبل در سایت چک می‌شد. به او گفتیم هنگام خرید بلیت، به چنین موردی اشاره نشده بود. در نهایت مجبور شدیم با پلیس ۱۱۰ تماس بگیریم. پلیس فرودگاه آمد و با فرد مسئول صحبت کرد. ایشان لجوجانه حرف خود را می‌زد و می‌گفت اجازه پرواز نمی‌دهم. مأمور فرودگاه به ما اعلام کرد که کاری از او ساخته نیست و در نهایت بتواند گزارشی را تنظیم کند. پلیس فرودگاه از ما خواست به خانه بازگردیم. به آنها اعلام کردیم این دیگر چه قانونی است؟! ما با صرف هزینه فراوان در بوشهر اقامتگاه رزرو کرده‌ایم و بلیت برگشت نیز تهیه کرده‌ایم. در نهایت و در لحظات پایانی، پلیس فرودگاه دو مسافر را متقاعد کرد مسئولیت ما را قبول کنند و به‌عنوان همراه در کنار ما باشند. تأخیر در پرواز موجب شد بتوانیم سوار هواپیما شویم. مهدی می‌گوید: برای برگشت از بوشهر به تهران نیز در فرودگاه به ما خدمات ویژه ارائه نشد؛ اما هواپیمایی کاسپین دو نفر از مسافران را به‌عنوان فرد همراه به ما معرفی کرد و حین برگشت دیگر استرس‌های مسیر رفت را نداشتیم. مهدی که خود وکیل است می‌گوید: این برخوردها بر خلاف حقوق اولیه شهروندی است و ایرلاین‌ها باید مسئولیت تمامی مسافران را خود بر عهده بگیرند نه این‌که این امر خطیر را به سایر مردم حواله کنند.
چون همسرم کم‌بینا بود به ما اجازه پرواز دادند
حمید هم یکی از نابینایانی است که در تعطیلات با پرواز چابهار قصد مسافرت به مشهد را داشته است. او دراین‌ارتباط می‌گوید: به فرودگاه مهرآباد مراجعه کردیم و به ما اعلام شد دو سه ماه است بخشنامه‌ای برای تمامی ایرلاین‌ها صادر شده است که نابینایان بدون فرد همراه اجازه پرواز ندارند. در نهایت پس از بحث فراوان به علت آنکه همسر من کم‌بینا است و او را به‌عنوان همراه من در نظر گرفتند، به ما اجازه پرواز دادند. خدمه فرودگاه که ما را تا پای پرواز همراهی می‌کرد، به ما اعلام کرد این ماجرا از پیگیری‌های مهمانداران هواپیما ناشی می‌شود. ظاهراً آنها گفته‌اند در داخل هواپیما، نمی‌توانند مسئولیت فرد نابینا را بر عهده بگیرند و آنها خود باید یک نفر را به‌عنوان همراه معرفی کنند. حمید می‌گوید: برای برگشت از مشهد به تهران، اتفاق بدتری برای ما افتاد. این بار حتی به ما کارت پرواز نمی‌دادند و اعلام شد حتماً باید یکی از مسافرین شما را تأیید کند. در نهایت با همراهی یکی از مسافران، حاضر شدند به ما کارت پرواز دهند. حمید می‌گوید: متأسفانه این شرایط در کشور ما به یک روال عادی تبدیل شده است. گویی فرد نابینا از خود هیچ اختیاری ندارد. در بیمارستان‌ها می‌گویند اگر فرد نابینا همراه نداشته باشد، او را بستری نمی‌کنیم. این مسئله برای خود من در بیمارستان شریعتی تهران اتفاق افتاد. در دفاتر ثبت اسناد و برای برخی از امور بانکی نیز همین شرایط حاکم است و فرد نابینا را بدون داشتن همراه، به رسمیت نمی‌شناسند. چنان تبعیضی به ما روا داشته می‌شود که گویی در کشورهای کم‌برخوردار زندگی می‌کنیم. افراد نابینا در مقایسه با افراد بینا، مانند سیاه‌پوستان در برابر سفیدپوستان هستند. وی می‌افزاید: در سفر برگشت، مهماندار هواپیما با صبر و حوصله تمامی شرایط را برای ما توضیح داد و این‌که دقیقاً حین بروز سانحه چه کارهایی باید انجام دهیم. به نظر من مشکل از مدیران میانی است؛ مدیران ارشد که بدون اطلاع تنها بخش‌نامه می‌دهند؛ این مدیران میانی هستند که شرایط را مدیریت نمی‌کنند. در زمینه مسئولیت مهمانداران در داخل هواپیما نیز اگر از طرف ایرلاین‌ها مبلغ بیشتری به آنها پرداخت شود، اگر نیاز به خدمات اضافی برای نابینایان باشد، باانگیزه انجام می‌دهند؛ اگرچه، در حال حاضر نیز بسیاری از آنها بدون چشمداشت این خدمات را ارائه می‌کنند.
سارا هم تجربیات مشابهی را مطرح می‌کند و می‌گوید: بارها در فرودگاه شیراز با این چالش روبرو شده و مسئولان فرودگاه به او و همسرش که نابینای مطلق هستند، اعلام کرده‌اند که باید همراه داشته باشند؛ اما در نهایت ماجرا ختم به خیر شده و به آنها اجازه پرواز داده‌اند.
بخش‌نامه جدیدی در ارتباط با نابینایان صادر نشده است
پس از اظهارنظر مشابه توسط نابینایان و بیان تجربیات آنها از سفرهای نوروزی با هواپیما، برای پیگیری‌های بیشتر با اداره فرودگاه‌های کشور تماس گرفتیم. آنها اعلام کردند تدوین قوانین و صدور بخش‌نامه جدید ارتباطی به ما ندارد و این امر از سوی سازمان هواپیمایی کشوری صورت می‌گیرد. البته اگر برای نابینایان مشکلاتی در فرودگاه‌ها رخ می‌دهد، باید موضوع را از وب‌سایت سازمان هواپیمایی کشوری در بخش سامانه حقوق مسافر پیگیری کنند. نابینایان می‌توانند شکایت خود را در آن بخش ثبت کنند تا پیگیری شود. برای مطلع شدن از چندوچون ماجرا، با سازمان هواپیمایی کشوری تماس گرفتیم و در نهایت آقای مصحفی، معاون دفتر نظارت بر پروازهای هوایی، حاضر به مصاحبه‌ای کوتاه شدند. ایشان پس از شرح ماوقع اعلام کردند: بخش‌نامه جدیدی در این زمینه ابلاغ نشده است. پیش‌تر قانونی مصوب شد که افراد معلول تا پنج نفر در هر پرواز هوایی می‌توانند بدون محدودیت سوار شوند. اگر بیش از ۵ نفر در پرواز باشد، مازاد این تعداد باید فرد همراه داشته باشند. این قانون البته صرفاً معطوف به داخل هواپیما است و ربطی به ارائه خدمات ویژه توسط فرودگاه ندارد. فرودگاه‌ها موظف هستند خدمات ویژه را به افراد دارای معلولیت ارائه کنند و آنها را تا پای پرواز برای هر ایرلاینی که هستند، راهنمایی کنند. وی از توضیحات بیشتر خودداری کرد و جزئیات مربوط به مشکلات پیش‌آمده برای نابینایان را به مدیر خود در سازمان هواپیمایی کشوری واگذار کرد که پس از چندین بار تماس، موفق به مصاحبه با ایشان نشدیم. این مسئله را از شرکت هواپیمایی وارش نیز پیگیری کردیم که آنها به دستورالعملی اشاره داشتند که نکات آن در تضاد با صحبت‌های معاون دفتر نظارت بر پروازهای هوایی است. مقام مسئول در شرکت وارش که خواست نامش در مصاحبه فاش نشود، می‌گوید: این قانون که فرد نابینا حین پرواز باید همراه داشته باشد، سال‌های سال است که وجود دارد؛ اما برخی از ایرلاین‌ها آن را اجرا می‌کنند و برخی ساده از آن می‌گذرند. در دستورالعمل شرکت وارش که ظاهراً مربوط به‌تمامی ایرلاین‌ها است، به قوانین و مقررات مربوط به مسافران نابینا و ناشنوا در پروازها اشاره دارد، آمده است: مسافران کاملاً نابینا و ناشنوا نیازی به تأییدیه پزشکی برای سفر ندارند؛ حداکثر تعداد مسافران نابینا که در هر پرواز مجاز هستند سوار هواپیما شوند، ۵ نفر است. برای ۵ مسافر نابینا، لازم است همراه حضور داشته باشد. مسافران ناشنوا به‌عنوان افرادی که به طور جزئی ناتوان هستند، در نظر گرفته می‌شوند و می‌توانند به‌تنهایی سفر کنند. جدول موجود در این دستورالعمل نشان می‌دهد برای تعداد مختلفی از مسافران نابینا، چه تعداد همراه مورد نیاز است: ۱ تا ۲ مسافر نابینا: ۱ همراه. ۳ مسافر نابینا: ۲ همراه. ۴ مسافر نابینا: ۳ همراه و ۵ مسافر نابینا: ۴ همراه. این محدودیت‌ها برای مسافران نابینا و ناشنوایی که توانایی دیدن و شنیدن کافی برای درک دستورالعمل‌های ایمنی و حرکت در کابین را دارند، اعمال نمی‌شود. دستورالعمل ارسالی توسط مسئولان شرکت وارش نشان می‌دهد حداکثر ۵ فرد نابینا می‌توانند در یک پرواز سوار هواپیما شوند که تقریباً همگی نیاز به فرد همراه دارند. این در حالی است که معاون دفتر نظارت بر پروازهای هوایی اعلام کرده بود تا سقف ۵ نفر از افراد دارای معلولیت که در یک پرواز باشند، هیچ‌گونه محدودیتی برای داشتن فرد همراه وجود ندارد و مسئولیت آن مستقیماً برعهده ایرلاین‌ها است.
این قوانین بر خلاف حقوق شهروندی است
محمد صابری از وکلای برجسته نابینا در گفت‌وگو با نسل مانا می‌گوید: در این زمینه قانون حمایت از حقوق معلولان و کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت وجود دارد. در ماده ۵ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، به‌صورت شفاف ذکر شده، وزارت راه مکلف است علاوه بر دسترس‌پذیری ناوگان حمل‌ونقل عمومی، زمینه بهره‌مندی افراد دارای معلولیت از ناوگان زمینی، دریایی و هوایی را فراهم کند و کارکنان خود را جهت همراهی عملی و صحیح معلولان آموزش دهد. صابری بیان کرد: مسئولیت حضور افراد دارای معلولیت در داخل هواپیما با ایرلاین‌ها است و نباید این امر را به مردم واگذار کرد. وی در پایان می‌افزاید: البته در کشوری که با حضور تنها ۱۰۰ هواپیما ۲۶ ایرلاین و شرکت هواپیمایی وجود دارد، این بی‌نظمی‌ها و کج‌سلیقگی‌ها دور از انتظار نیست.
طبق قانون، بلیت هواپیما برای افراد دارای معلولیت باید نیم‌بها باشد؛ نه‌تنها این قانون توسط مسئولان، شرکت‌های دولتی و خصوصی اجرا نمی‌شود، بلکه آنها را حین پروازهای هوایی با محدودیت‌های جدی روبرو می‌کنند. این‌که از یک فرد نابینا انتظار داشت برای سفر خود یک نفر دیگر را هم به‌عنوان فرد همراه درگیر کند، نه عاقلانه است و نه هوشمندانه. این‌که باوجود افزایش قیمت بلیت هواپیما، هزینه‌ای دوبرابری را به افراد نابینا تحمیل کنیم و بار مسئولیت آنها را بر دوش مردم قرار دهیم، نه توجیه‌پذیر است و نه شرافتمندانه. در کشورهای توسعه‌یافته، بلیت هواپیما برای نابینایان نیم‌بها است؛ اما برای فرد همراه رایگان است. این قانون از آنجا مصوب شده است که افراد داوطلب برای همراهی یک فرد نابینا انگیزه داشته باشند و بار هزینه‌های آن را دولت بر عهده می‌گیرد. تداوم شرایط فعلی، تنها باعث آزار و اذیت افراد نابینا می‌شود و سازمان هواپیمایی کشوری موظف است با ارائه دستورالعمل جدید، ایرلاین‌های هوایی را از سردرگمی موجود نجات داده و مانع سلیقه‌ای عمل‌کردن آنها شود. آنچه مسلم است این است که هیچ قانونی نباید تضییع کننده حقوق اولیه شهروندی مردم از جمله نابینایان باشد. نسل مانا این مسئله را در شماره‌های بعدی و تا رسیدن به نتیجه‌ای مشخص، پیگیری می‌کند.
