شاخص های شهر آینده برای معلولین نابینا
Indicators of the future city for the blind disabled
منصور شادکام1,⃰، حسین سراوانی2
1-کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی(نویسنده مسئول)، anjoman.nabinaian.iran@gmail.com
2- کارشناس ارشد روانشناسی ،آموزش وپرورش شهر قدس saravani79@gmail.com
چكيده
هدف از این پژوهش ،بررسی شاخص های شهر آینده برای معلولین نابینا می باشد.روش بررسی به صورت اسنادی و استفاده از منابع مرتبط می باشد.یافته های پژوهش نشان می دهد ایجاد بسترهای شهری استاندارد، کالبدی مناسب جهت استفاده همه اقشار جامعه از خدمات و امکانات عمومی به‌منظور تحرک و جابه جایی بهتر انسان و دسترسی آسان‌تر در سطح شهر،به منظور رشد و توسعه جوامع، امری ضروری است. افراد نابینا بخشی از افراد جامعه هستند که همانند سایر افراد، نیازمند دسترسی و استفاده از امکانات و خدمات عمومی هستند؛ اما وجود برخی موانع به‌خصوص در نحوه طراحی، معماری و شهرسازی بسیاری از فضاهای شهری، به‌ویژه معابر عمومی، پارک ها و فضاهای سبز را فاقد شرایط لازم برای برآورده ساختن نیازهای دسترسی افراد معلول کرده است.نتیجه این پژوهش نشان می دهد که شاخص ترین مولفه های یک شهر ایدآل مبلمان شهری برای افراد نابینا شامل مناسب سازی،هوشمند سازی شهری،حمل و نقل مناسب،دسترس پذیری آسان به مراکز درمانی،توانبخشی ،رفاهی می باشد.ضمن قبول مسئولیت اجتماعی از سوی مدیران و طراحان شهری برای افراد با معلولیت بلاخص نابینایان هدف ضمنی این مهم ،احساس خواتکایی،کاهش وابستگی به دیگران،استقلال فردی که در نهایت باعث بالا رفتن سلامت روان افراد نابینا می گردد می باشد.هر گاه در طراحی مبلمان شهری ایده آل دچار اشتباه راهبردی به هر دلیلی بشویم قطعا اسباب بالا رفتن مشکلات روانشناختی و جسمی به دلیل افت در تعاملات اجتماعی و عدم تحرک را بایستی مد نظر قرار داد
واژه‌هاي كليدي: شهر آینده،معلولین نابینا،مبلمان شهری، مناسب سازی
مقدمه
در هر جامعه و زندگی اجتماعی افرادی هستند که بنا به دلایل ژنتیکی یا محیطی و تروما و بیماری دچار نقص عضو می شود و تا آخر عمر خویش ضمن گذراندن زندگی با همین معلولیت با تبعات دیگر آن روبروخواهد گشت. معلولیت یا ناتوانی یکی از پدیده‌های پیدا و پنهان زندگی امروزه بشر است. پیدا از آن جهت که نرخ افراد دارای معلولیت بسیار بالا و در حال رشد است و پنهان از آن جهت که چندان مورد توجه جریان اصلی جامعه و سیاست‌گذاران اجتماعی نبوده است. در طول تاریخ بشر برخورد با معلولیت شکلهای متفاوتی به خود گرفته و از برخی جهات انسانی‌تر و از برخی جهات تبعیض‌گرایانه بوده است.در بین تقسیم بندی های معلولیت، نابینایی یک وضعیت جدی است که می‌تواند تعادل روانی و سازمان یافتگی کلی شخصیت فرد نابینا را تحت تأثیر قرار دهد، اما نابینایی به خودی خود سازمان یافتگی و شخصیت فرد نابینا را از بین نمی‌برد، بلکه نگرش فرد نابیناست که در سازمان یافتگی شخصیت او تأثیر می‌گذارد. بعضی افراد نابینا تحت تأثیر نگرش منفی به نابینایی، مستعد و مبتلا به افسردگی و سایر مشکلات عاطفی می‌شود (ریبرو، جونیور، ریبرو، جاکا، باربوسا و همکاران، 2015). مهم ترین مساله و مشکل افراد نابینا چگونگی سازگاری آنان است. یعنی کسانی که نابینا به دنیا آمده اند یا در دوره ای از زندگی بینایی خود را از دست داده اند باید این واقعیت را بپذیرند و سعی در انطباق و سازگاری با محیط و اجتماع نمایند.یکی از عوامل ایجاد سازگاری نابینایان با محیط ،مبلمان شهری می می باشد.که اجرای صحیح آن ما را برای امر مناسب سازی شهر برای افراد نابینا بیشتر یاری می رساند. در حقیقت به تمام ابزار و وسایل رفاهی، ارتباطی، تزئینی، هنری و … که وجهه مشخصی به شهر می‌بخشند و آن را نسبت به بقیه شهرها و محیط‌ها متمایز می‌کند مبلمان شهری گفته می‌شود.(انصافی 1400) در تعریف دیگر از مردانی(1399) مبلمان شهری عبارت است از تمامی وسایل و ابزار مورد نیاز برای هر شهر، که توسط شهرداری و سایر نهادهای این شهر به منظور تجهیز مکان های عمومی و برای آسایش و رفاه حال شهروندان و همچنین زیبایی شهر نصب می شود. بدین ترتیب شهر ایده آل برای فرد معلول نابینا مولفه های خاصی می طلبد که در این مقاله به این مهم می پردازیم
مبانی نظری
این پژوهش به بررسی شاخص های شهر آینده برای معلولین نابینا می پردازد. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود یک‌میلیارد نفر از مردم جهان با نوعی معلولیت دست‌وپنجه نرم می‌کنند و 80درصد افراد دارای معلولیت، در کشورهای متوسط و پایین ازنظر اقتصادی زندگی می‌کنند (سازمان بهداشت جهانی،2020). معلولیت (به انگلیسی: Handicap) به آسیب های ناشی از احتلال و ناتوانی گفته می شود که منجر به ایجاد محدودیت و جلوگیری از ایفای نقش طبیعی فرد در زندگی می گردد. این نقش بر اساس جنسیت، سن، عوامل اجتماعی و فرهنگی به عهده فرد گذاشته شده است. فرد دارای معلولیت یا معلول: کسی است که بخشی از تواناییهای فیزیکی، جسمی، اجتماعی، حرفه ای، ذهنی و روانی خود را از دست داده و یا اصلا بدست نیاورده است. افراد دارای معلولیت از زمان تولد و یا از هنگام بروز معلولیت با مسائل و مشکلات گوناگونی در تمام ابعاد زندگی روبه‌رو هستند و موانع ساختاری متعددی را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیطی و فرهنگی تجربه می‌کنند. کم بینایی و نابینایی، باعث افسردگی، استرس، اضطراب و کاهش عزت نفس در افراد می‌شود و زمینه را برای بروز باورها و تفکرات غیر منطقی در نابینایان و افراد نابینا فراهم می‌کند و در نتیجه، منجر به رفتار، هیجانات و احساسات نابهنجار می‌شود. (داورمنش و براتی، 1385). افراد با آسیب بینایی به دلیل از دست دادن یکی از حواسشان در انجام کارها و تکالیف دچار احساس درماندگی می‌شوند و تصور می‌کنند که انجام تکلیف برایشان غیرممکن است. بنابراین، بیشتر دلسرد، ناامید و افسرده می‌شوند (مظفر جلالی، موسوی، صالحی فدری، 2014). افرادنابینا بین احساس نیاز به کمک دیگران و احساس نیاز به استقلال در تعارض هستند. ناتوانی در حل این تعارض تاثیر به سزایی بر سلامت روانی آنها در آینده خواهد داشت. همچنین افراد نابینا از مشکلات هیجانی عمده‌ای همچون افسردگی، غم، ترس، ناامیدی، انزوای اجتماعی و احساس عدم‌کفایت رنج می‌برند (اوسلی، مک‌گوین، سکلی، دریر، برای و ماسون، 2006). پژوهش‌های مختلف مشکلات عمده افرادنابینا را حواسپرتی، قلدری، دعوا با اطرافیان، قطع مکالمه دیگران، عصبانیت و لجبازی (شهیم، 1381)، ضعف در برقراری ارتباط، افت تحصیلی، کمبود فرصت‌های شغلی و ناتوانی در حفظ شغل، فقدان احساس امنیت مالی و وابستگی فردی و اجتماعی دانسته‌اند (شریفی درآمدی، 1390). به گفته سازمان جهانی بهداشت، حدود 280 میلیون نفر در سراسر جهان از مشکل بینایی رنج می برند. وجود نقص یا اختلال یک یا چند عضو حسی، اختلال حسی خوانده می شود و این افراد بدون کمک های پزشکی، اجتماعی، تربیتی و آموزشی مخصوص قادر به سازگاری مطلوب اجتماعی نیستند. کوری ممکن است مادر زادی مانند آب مروارید مادرزادی، سیفلیس مادرزادی، سرخجه مادر در دوران بارداری یا اکتسابی مانند تراخم، کنده شدن شبکیه، آتروفی عصب بینایی، زخم های قرنیه، فقدان ویتامین A، تصادف و ضربه و …. باشد. با توجه به این که تقریبا یک سوم کل الیاف شبکه ارتباطات حسی انسان را رشته بینایی تشکیل می دهد و چنین وضعی در هیچ یک از حواس دیگر مشاهده نمی شود لذا باید انسان را یک موجود بصری توصیف کرد تا سمعی و به همین علت نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی در انسان ایجاد می کند. نابینا کسی است که میزان بینایی او علی رغم برخورداری از امکانات چشم پزشکی مانند عینک و … در یک چشم یا هر دو چشم 20 درصد یا کمتر باشد. به عبارت دیگر آنچه را که با چشم عادی می توان در 200 قدمی دید با تعریف فوق فرد نابینا قادر باشد در 20 قدمی یا نزدیکتر ببیند. سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۸۱ توانبخشی را اولین پاسخ به ناتوانی و معلولیت تعریف کرده‌است که به سه مرحله توانبخشی پزشکی، حرفهای و اجتماعی قابل تقسیم است، یکی از مسائلی که در توانبخشی اجتماعی بررسی می‌شود، مناسب سازی معابر و اماکن شخصی و اجتماعی و ابزار فرد معلول برای کم کردن مشکلات روزمره او است که می‌تواند در خودکفایی و بهبود روانی معلول و بازگرداندن او به زندگی نقشی مهم داشته باشد. برای دستیابی به راه حل‌های مناسب سازی، شناخت مشکلات محیط شهری در ارتباط با فرد معلول از جمله مسائل شبکه معابر شهری و تجهیزات آنها نخستین مساله است که با مناسب سازی آن برای فرد معلول، بسیاری از مشکلات این قشر از جامعه حل می‌شود. رخی افراد عقیده دارند بسیاری از مشکلات نابینایان از عدم مناسب سازی محیط پیرامون آنها نشأت می‌گیرد. منظور از مناسب‌سازی برای این افراد حذف مواردی است که در محیط مانع از دسترسی آنها می‌شود. یکی از موارد می‌تواند گویا کردن خودپردازها باشد، تانیاز افراد نابینا به دیگران کاهش یابد. علاوه بر این لازم است در مکانهایی که ساختمان سازی صورت می‌گیرد، شرایطی باشد. تا تمامی افراد از جمله سالمندان، کودکان، نابینایان و کم بینایان بتوانند به راحتی تردد کنند. موانع پررنگی در مسیر شغلی و تحصیلی افراد نابینا وجود دارد. که می‌تواند باعث احساس سرخوردگی و افسردگی یا افسرده خویی در این اشخاص بشود. مراجعه به روانشناس متخصص می‌تواند به این افراد برای توانمندسازی و بهبود کیفیت زندگی در ابعاد مختلف یاری دهد. نابینایان از نظر هوشی و ویژگی‌های شناختی تفاوت چندانی با سایر اشخاص ندارند. آنچه که مسیر پیشرفت آنها را سد می‌کند بیشتر از اختلالشان، ویژگی‌های جامعه و تأثیر پذیری آنها از محیط و شکل دهی هویت ناکارآمد است.بر اساس پژوهش که زهرا معینی آق کاریزدر سال1396 انجام داده است فراهم کردن بستر مناسب برای دسترسی و حضور همه گروه های جامعه در محیط شهر، و همچنین تامین امنیت همه آنها از وظایف مدیریت یکپارچه شهری است. کم بینایان و نابینایان دسته ای از معلولین هستند که به دلیل فقدان و یا ضعف بینایی دچار محدودیت شده، و توانایی حرکت امن و آزاد در محیط شهری را از دست داده اند. فضاهای شهری برای این دسته از شهروندان ناشناخته باقی می ماند. حس نا امنی و ترس از محیط در این گروه سبب می شود تا متاسفانه اغلب آنها حضوری فعال و موثر در جامعه نداشته باشند. از سوی دیگر این افراد توانایی فوق العاده ای در دو حس شنوایی و لامسه دارند. بهسازی و مناسب سازی محیط شهری برای کم بینایان و نابینایان، با هدایت این افراد و کمک به جهت یابی در فضاهای شهری، محیطی امن فراهم کرده و از ایجاد معلولیت های جدید برای این دسته از شهروندان نیز جلوگیری خواهد کرد.در پژوهش دیگر توسط پوریا سهرابی و همکاران در سال 1390 در مورد بررسی وضعیت جانمایی بنا و مناسب سازی (دسترسی) اماکن ورزشی ارومیه با توجه به استانداردهای ملی و بین المللی ستانداردهای همجواری و مکان یابی و بهداشتی از وضعیت متوسطی برخوردار بوده و سایر استانداردها همچون دسترسی، زیبایی شناختی، ایمنی، طراحی پارکینگ، اطلاع رسانی و استانداردهای جانبازان و معلولین وضعیتی ضعیف و پایین تر از استانداردها هستند.همچنین در پژوهش مرتبط دیگر با عنوان بررسی جایگاه معلولین و مسکن معلولین در حوزه شهر و حقوق شهری و ارائه پیشنهادات بهبود بخشی توسط ملیکاسادات موسوی در سال 1401انجام داده است به این نتیجه رسیده است که طراحی مناسب و تصویب قوانین حمایت‌گرانه در محیط شهری و فضای داخل مسکن بر انگیزه فرد معلول برای فعالیت در جامعه اثر‌گذار بوده و در تامین نیازها و توجه به کرامت انسانی این قشر نقش مهمی ایفا می‌نماید. تدوین قوانین و اجرای آن در حوزه طراحی، فضاسازی و مناسب‌سازی فضاهای شهری و مسکونی می‌توان گام مهمی در راستای تحقق این امر باشد.بنابراین در این مقاله با توجه به منابع مرتبط مطالعاتی و نیازهای نابینایان در امر مناسب سازی به الزامات مناسب سازی می پردازیم.
روش شناسی
روش این پژوهش به صورت مروری و اسنادی و استفاده از منابع مرتبط با مقوله نابینایان و مشکلات مناسب سازی و طراحی شهری ایده آل می باشد
مناسب سازی و مبلمان شهری
اولین بار ایالات متحده در سال ۱۹۹۰ و با تصویب قانون حمایت از افراد دارای معلولیت در بهره‌مندی از سیستم حمل و نقل، گام‌های نخست را برای مناسب سازی شهرها در این زمینه برداشت. بر طبق این قانون مقرراتی برای حمل و نقل معلولان از جمله نابینایان ارائه شد که شامل طیف گسترده‌ای از طراحی‌ها و تهیه وسایل حمل و نقل مناسب ، آموزش کارکنان حمل و نقل و لزوم انطباق دوره‌های زمانی حمل و نقل با ساعات جابه جایی این افراد می‌شد. این قوانین در ابتدا شامل ارائه علائم اطلاعاتی با وضوح بالا برای افراد کم بینا و قرار دادن اطلاعات به صورت بریل و لمسی در نزدیکی و داخل ورودی ایستگاه‌های حمل و نقل برای نابینایان، نصب سطوح هشداردهنده برجسته در کنار گذرهای عبور ، اعلام زمان توقف وسایل نقلیه در طول مسیر و ایستگاه‌ها، نصب دستگاه‌های فروش بلیط به خط بریل و نیز دستگاه‌های چاپ بلیط صوتی بود. هر شهر باید برای تمامی اقشار جامعه، امکانات لازم را برای آسایش و پیشرفت دارا باشد. ُمحیط‌شهری باید بگونه‌ای طراحی گردد که برای افراد معلول نیز براحتی قابل استفاده باشد و زمینه رفاه آنان را فراهم آورد و هیچ‌کس با هیچ ویژگی خاصی، خارج از دایره شهر قرار نگیرد. لذا با در نظر گرفتن وضعیت کوچه‌ها، پیاده‌روها، پل‌های ارتباطی بین پیاده‌رو، مسیر حرکتی افراد نابینا و موارد بسیار دیگر، می‌توان به این نتیجه رسید که اقدامات صورت گرفته برای افراد معلول و بویژه نابینایان کافی نبوده و از لحاظ فنی نیز با مشکلات زیادی مواجه هستند افراد نابینا در جابجایی به گونه‌ای خاص از ابزارهای حسی خود یاری می‌گیرند و ادراکی متفاوت از افراد بینا پیدا می‌کنند که تفاوت آنان نیز در همین روش و ابزار حرکت است. اطلاعات و محفوظات نابینایان از فضای اطراف براساس ادراک غیربینایی و برای افراد بینا براساس حس غالب یعنی بینایی و مقدار اندکی از سایر حواس است. یکی از مهم‌ترین مشکلات نابینایان جهت‌یابی در حرکت آنان می‌باشد که شامل مواردی چون: مسیرهای مبهم و پیچیده، اختلاف سطح‌های شدید، کفسازی نامناسب در مسیر حرکتی و انتخاب محل نادرست برای کاشت گیاهان اشاره کرد (بمانیان، ۱۳۹۰). یکی دیگر از مشکلات نابینایان عدم وجود امکانات مناسب جهت تردد و امنیت آنها است. برداشتن موانع محیطی برای نابینایان از عوامل مهم و اساسی است. برخی افراد عقیده دارند بسیاری از مشکلات نابینایان از عدم مناسب سازی محیط پیرامون آنها نشأت می‌گیرد. منظور از مناسب‌سازی برای این افراد حذف مواردی است که در محیط مانع از دسترسی آنها می‌شود. یکی از موارد می‌تواند گویا کردن خودپردازها باشد، تانیاز افراد نابینا به دیگران کاهش یابد. علاوه بر این لازم است در مکانهایی که ساختمان سازی صورت می‌گیرد، شرایطی باشد. تا تمامی افراد از جمله سالمندان، کودکان، نابینایان و کم بینایان بتوانند به راحتی تردد کنند. شهر به‌مثابة موجودی زنده و پویا نقش مهمی در برآوردن نیازهای جسمی، روانی و ذهنی افراد دارد. شهرها از کالبد، روابط و فعالیت‌ها تشکیل شده‌اند که به مانند ظرف و مظروف عمل می‌کنند. با توجه به این تعریف تأثیرات محیط‌های شهری بر شهروندان از دو جنبة اساسی انسانی شامل امور مادی و فیزیکی و امور معنوی قابل بررسی است و این عوامل خواسته و ناخواسته بر ذهن و روان افراد تأثیرگذارند (کامور شلمانی و حناچی، 1392). معلولیت به‌مثابة پدیده‌ای زیستی و اجتماعی، واقعیتی است که تمام جوامع صرف‌نظر از میزان توسعه‌یافتگی، اعم از کشورهای صنعتی و غیرصنعتی، با آن مواجه هستند. ارزیابی فضاهای عمومی با توجه به نیازهای معلولان و جانبازان و برنامهریزی برای آنها، یکی از ضروریات هر جامعه به‌ویژه جامعة ماست که پس از جنگ تحمیلی با تعداد زیادی از جانبازان و معلولان مواجه شده است (کیانی و همکاران، 1391). یکی از مهم‌ترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب‌بودن این فضاها برای اشخاص معلول است. این مهم هم در حوزة کالبدی و هم در حوزة رفتاری قابل ملاحظه است (ملکی و شوهانی، 1392). نظر به ویژگی‌های گروههای مختلف معلولان، فضاها باید به نحوی طراحی شود که امکان دسترسی سهل و آسان را برای آنان به‌راحتی فراهم آورد و بر سر راه آنان موانعی ایجاد نکند. این تسهیلات صرف‌نظر از رعایت برخی نکات فنی و ضوابط مربوط به معلولان، شامل سادگی ارتباطات، احتراز از اختلاف سطح‌های غیرضروری، تعبیۀ امکانات و مسیرهای ویژه است (حجتی، 1386). معیار مطلوبیت یک محل برای فرد معلول، متناسب بودن محیط اطراف در ارتباط با نیازهای حرکتی و نحوة دستیابی هرچه آسان‌تر و سریع‌تر به محل موردنظر است. برای مثال، اگر پارک در نزدیکی چهارراه‌های اصلی واقع شده باشد؛ ایمنی در دستیابی به آن نیز باید تأمین شود. بنابراین خط‌کشی عابر پیاده در سواره‌رو، در کلّیة تقاطع‌ها، حداکثر در هر 500 متر امری الزامی است. به‌خصوص محل تردد معلولان باید مشخص شود (کارگری، 1370). ضوابط موردنیاز برای استفادۀ معلولین به فضاهای عمومی دیگری همچون کتابخانه‌ها، مساجد، پایانه‌ها، پارکینگ‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها و… نیز قابل‌تسری است. مبلمان و تجهیزات شهری در دو دسته مبلمان ضروری و مبلمان تزئینی طبقه بندی می‌شوند، این طبقه‌بندی صرفا بر اساس نوع استفاده و کاربرد آنها می‌باشد. مبلمان ضروری آن دسته از المان‌هایی هستند که در داخل شهر ضروری هستند و باید حتما وجود داشته باشند، در غیر این صورت شهروندان با مشکل مواجه می‌شوند. تعدادی از این موارد عبارتند از: منابع نوری برای روشنایی کوچه، خیابانها و پارک‌ها، سطل‌های زباله در مکان‌های پررفت‌وآمد، نیمکت برای انتظار در ایستگاه‌ها، سرویس بهداشتی عمومی در پارک‌ها و یا مکانهایی که افراد مختلف بتوانند به راحتی به آنها دسترسی پیدا کنند. وسایل ورزشی، آب‌خوری و سایر مواردی که افراد به آن نیاز دارند، تا در مواقع ضروری از آنها استفاده کنند.( (انصافی 1400))
حمل ونقل مناسب
پس از سیستم پیاده‌رو که ابتدایی‌ترین و ضروری‌ترین راه دسترسی معلولین و جانبازان به مراکز مقصد سفر آنها در سطح شهر است، استفاده از حمل‌ونقل عمومی یکی از مهم‌ترین سیستمهای ارتباطی این قشر جامعه با محیط‌های مختلف شهری است. بنابراین، می‌بایست نحوۀ طراحی وسایل حمل‌ونقل عمومی و همچنین تسهیلات دسترسی به آنها نظیر ایستگاه‌ها و پایانه‌ها به‌صورتی باشد که معلولین و سالخوردگان به‌آسانی بتوانند از این وسایل نقلیه استفاده کنند. علی‌رغم حمایت‌های نهضت‌های حامی حقوق افراد دارای ناتوانی، بسیاری از شهرها به «زندان‌های نامرئی» برای افراد دارای ناتوانی سالمندان بدل شده‌اند؛ چراکه این گروه را در انتخاب محل سکونت محدود کرده و با در دسترس قرار دادن سیستم حمل‌ونقل نامناسب و ناسازگار با شرایط ایشان، آنها را به‌طور غیرمستقیم به حاشیه رانده و از حضور در کنار سایر اعضای جامعه محروم کرده است (گیلدربورم 1990). مهم‌ترین مقررات حاکم در زمینۀ کیفیت دسترسی معلولین به سیستم حمل‌ونقل عمومی به شرح ذیل است:
ـ حداقل عرض پیاده‌روهایی که دسترسی به سیستمهای حمل‌ونقل عمومی را فراهم می‌کنند 180 سانتی‌متر و در مناطق شهری 300 سانتی‌متر؛
ـ وجود نور کافی در مسیرهای دسترسی به ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی؛
ـ تعیین زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی و رانندگی در محل‌های منتهی به ایستگاه‌ها متناسب با عبور و مرور نابینایان؛
ـ استفاده از پوشش‌های مناسب برای سطح مسیرهای دسترسی به ایستگاه‌ها با هدف کاهش احتمال لغزندگی؛
ـ عرض درب‌های اتوبوس حداقل 80 سانتی‌متر؛
ـ عرض راهروها و پلکان حداقل 75 سانتی‌متر؛
ـ وجود علامت مبنی بر حق تقدم معلولین در استفاده از صندلی بر روی تعدادی از صندلی‌ها؛
ـ ساخت ایستگاه‌های اتوبوس به‌صورت هم‌سطح با کف وسیلۀ نقلیه.
درمجموع، آنچه در ایران به‌عنوان مناسب‌سازی سیستم حمل‌ونقل شهری غالباً مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، مناسب‌سازی وسایل حمل‌ونقل شهری و ایستگاه‌های آنها است، ولی آنچه توجه بیشتری را در این زمینه می‌طلبد، مناسب‌سازی پیاده‌روها و مسیرهای حرکت پیاده است؛ زیرا برای دستیابی به ایستگاه‌های وسایل حمل‌ونقل عمومی به‌هرحال باید مسیری را به‌صورت پیاده طی کرد. بنابراین آنچه که در الویت ساماندهی برای مناسب‌سازی سیستم حمل‌ونقل شهری باید قرار گیرد، ابتدا مسیرهای پیاده است و در اولویت دوم وسایل و ایستگاه‌های وسایل حمل‌ونقل عمومی مطرح می‌شود. امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تدابیر لازم جهت تسهیل استفادۀ معلولین بلاخص نابینایان از سیستم حمل‌ونقل عمومی پیش‌بینی‌شده و مناسب‌سازی طراحی شهری برای حرکت معلولان ، امری ثبت‌شده در قانون است، ولی به اجرا گذاشتن آن زمان بسیاری می‌طلبد. برای نمونه، پایتخت آلمان از اوایل دهۀ 1990 م، سیاستی فعال را در این مورد به اجرا گذاشته است. هم‌اکنون ناوگان اتوبوسرانی مجهز به رامپ یا سکوی شیب‌دار محرک برای سوار و پیاده شدن از اتوبوس به‌وسیلۀ صندلی چرخ‌دار است و هدف بعدی مجهز کردن صددرصد ناوگان تراموا و مترو تا ۲۰۲۰ م است. رایشتاگ، از مکان‌های گردشگری برلین، که در اواخر سال‌های نود میلادی بازسازی شد، یکی از نمونه‌های موفق است. برای رسیدن به گنبد شیش‌های مشهور آن می‌توان از دو سطح شیب‌دار استفاده کرد. ایستگاه قطار برلین که بزرگ‌ترین ایستگاه قطار در اروپا است، بسیاری از معیارهای مربوط به امکانات برای جابه‌جایی معلولان را تأمین کرده است. این ایستگاه چند سال پیش به‌طور کامل بازسازی شد. برای مثال، حدود سی آسانسور با اعلان صوتی و سنگفرش ویژه برای افراد نابینا بر روی زمین نصب شده است. درمجموع، اتحادیۀ اروپا با امضای کنوانسیون سازمان ملل متحد برای حفظ حقوق افراد معلول، یک قدم مهم برداشته است: یک معاهدۀ مرجع که معیارهای حداقل را درزمینه‌های مختلف به‌ویژه در مورد دسترسی به حمل‌ونقل شهری و ساختمان‌های عمومی تثبیت کرده است.
هوشمندسازی شهری
پیشرفت فناوری، زندگی در دنیای امروز را بسیار آسان‌تر کرده است. در سال‌های اخیر، فناوری‌های پیشرفته به منظور افزایش توانمندی‌های انسان و برطرف کردن نواقص و کمبودهای انسانی به کار گرفته می‌شود و در این میان فناوری‌های بسیاری ساخته شده که می‌تواند تجربه فعالیت عادی را برای نابینایان و کم بینایان فراهم آورد. بی‌شک سال ۲۰۱۸ نقطه عطف تبلور فناوری‌های نوین برای کمک به نابینایان است.(رسولیان 1379) از سال‌های بسیار دور کشف روش‌هایی برای کمک به افرادی که به نحوی با مشکل نابینایی دست به گریبان هستند، آغاز شد. از ابتدایی‌ترین ابزارهای کمک به نابینایان می‌توان به استفاده از روش‌هایی برای خواندن متون اشاره کرد که از قرن‌ها پیش مورد استفاده قرار می‌گرفت تا اینکه در سال ۱۸۲۱، لوییس بریل، الفبایی واحد برای نابینایان اختراع کرد که امروزه به طور گسترده در سرتاسر جهان استفاده می‌شود، اما پیشرفت روزافزون فناوری، دنیای نابینایان را دگرگون کرده است. در سال‌های اخیر اپلیکیشن‌ها، گجت‌ها و ابزارهای کمکی بسیاری در خدمت نابینایان و کم بینایان قرار گرفته تا دنیای پیرامون را برایشان همچون افراد عادی سازد. گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد، حدود ۲۸۵ میلیون انسان در جهان مشکل بینایی داشته و از این تعداد به طور تقریبی ۳۹ میلیون نفر نابینا هستند. فناوری‌های جدید میتوانند نقش بسیار مهمی در بهبود بینایی افرادی که با مشکل نابینایی دست و پنجه نرم می‌کنند، ایفا و به حرکت آنها در زندگی روزمره کمک کند. در این بین، تکنولوژیهای بسیاری وارد بازار می‌شوند که حرفهای تازه‌ای برای گفتن دارند. حرکت در خانه به ویژه برای افرادی که دچار کم بینایی یا کوری هستند، همواره از موضوعات چالش برانگیز است. در حال حاضر دستگاه‌های پشتیبانی کننده مبتنی بر GPS به فرد نابینا این امکان را می‌دهد به راحتی موقعیت مکانی خود را تشخیص دهند. این دستگاه که بر روی عصای فرد نابینا نصب می‌شود، دارای یک دوربین ۳ بعدی کامپیوتری و همچنین دارای نوک غلتکی موتور مانند است که می‌تواند فرد را به سمت محل مورد نظر هدایت کند. در طول راه، کاربر می تواند با یک میکروفون صحبت کند و یک سیستم تشخیص گفتار دستورالعمل‌های کلامی را تفسیر و کاربر را از طریق بی‌سیم هدایت می‌کند. وُیس اُور قابلیت “ویس اور”(Voice Over) آیفون و آیپدهای اپل، به افراد نابینا یا دارای اختلال‌های بینایی این امکان را می‌دهد تا حدی با دنیای اطراف ارتباط برقرار کنند. با فعالسازی این قابلیت، دستگاه به صورت صوتی جزئیات صفحه نمایش را برای کاربر شرح می‌دهد و بدین صورت وی را قادر به تعامل بهتر با آیفون یا آیپد می‌کند. ساعت دات شرکتی در کره جنوبی نخستین ساعت هوشمند مجهز به خط بریل را برای کمک به افراد نابینا تولید کرده است. این ساعت با قابلیت اتصال از طریق بلوتوث به گوشی‌هوشمند، همراه با صفحه مجهز به خط بریل طراحی شده است. کاربران نابینا و یا کم‌بینا از طریق لمس صفحه این ساعت، قادر هستند تا پیام‌های دریافتی خود از هر سرویس و یا شبکه اجتماعی را از طریق گوشی‌هوشمند دریافت و توسط ساعت دات به خط بریل بخواند. کاربران همچنین قادر خواهند بود تا پیام‌های ساده را از طریق دکمه‌های کناری این ساعت ارسال کنند. صفحه مدور آن می تواند تا ۴ کاراکتر را تولید کند. اپلیکیشن درخواست کمک اپلیکیشنی برای کمک به افراد نابینا و کم بینا است. این اپ به گونه‌ای طراحی شده که فرد نابینا میتوانند با نصب آن بر روی گوشی همراه خود از دیگر افراد درخواست کمک کنند. برای مثال نابینایان میتوانند برای اطلاع از تاریخ انقضای کالاهای مختلف، تصویر آن را به کمک دهنده‌ها بفرستند و به صورت آنی پاسخ دریافت کنند. استفاده نابینایان و کسانی که به هر صورت دچار نقص در قدرت بینایی خود هستند در استفاده از تکنولوژی روز دنیا و صنایع مرتبط به آن به وضوح استفاده از توانمندیها و استعدادهای این قشر عظیم از جامعه جهانی را که جمعیتی بالغ بر ۱۶۰ تا ۱۸۰ میلیون نفر در کل جهان را شامل می شود تواناتر می کند. علاوه بر آن استفاده از از پیشرفتهای دنیای ارتباطات و تکنولوژی اطلاعات در این دنیای بی کران اطلاعات همزمان با اختراع و ابداع فناوری و سیستمهای خاصی برای نابینایان استفاده از تکنولوژیهای صنعت آی تی مثل اینترنت را به سهولت افراد عادی برای نابینایان میسر کرده است .حرکت در فضاهای شهری برای افرادی که دچار اختلالات بینایی هستند می تواند مشکل باشد. عبور از خیابان و یا انتخاب مسیر برای رسیدن به یک مسیر مشخص می تواند از جمله معضلات این دسته از افراد باشد. طراحان انگلیسی Atkins و Scott مبلمان شهری پاسخگویی طراحی کرده اند که به نابینایان و یا کم بینایان برای حرکت در خیابان به طور مستقل و با ایمنی کامل کمک می کند. این مبلمان به صورت دیجیتال بوده و به عابران پیاده کمک می کند که با نیازهایشان سازگار شوند. ارتباط با اپلیکیشن کاربر می تواند با زیرساخت های منتخب بین چند عمل تعامل داشته باشد. به طور مثال یک فرد نابینا یا کم بینا می تواند برای داشتن روشنایی بیشتر هنگامی عبور از خیابان و یا دریافت اطلاعات صوتی از پنل دیجیتالی استفاده کنند. طبق انتخاب کاربر از طریق تلفن همراه، مبلمان پاسخ می دهند. مبلمان شهری پاسخگو به منظور دسترسی راحت برای افرادی که در عبور و مرور به هر دلیلی مشکل دارند طراحی شده است. این مبلمان نه تنها برای افراد نابینا که برای افراد ناشنوا، مسن، ناتوان نیز سازگار است به طور مثال زمان بیشتری برای چراغ سبز به این افراد به هنگام عبور از خیابان می دهد.لازمه هر گونه طراحی شهری برای یک جامعه شناخت کامل از اقشار،اقلیت ها،توانایی ها ،محدودیت ها می باشد بنابراین بدون این شناخت شاهد بروز وجود کلانشهر هایی با مهندسی نامطلوب بلاخص برای افراد نابینا خواهیم شد البته در ساختار و طراحی شهر های کوچک هم این قضیه صدق می کند
یافته ها:
شهر مطلوب شهری است که شبکه‌های شهری، اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی آن برای همه شهروندان، از هر نوع و طیفی تعریف‌شده باشد و هیچ‌کس با هیچ ویژگی خاص خارج از دایره شهر قرار نگیرد. افراد معلول نابینا نیز از این قاعده مستثنی نیستند و محیط شهری باید به‌گونه‌ای طراحی و مناسب‌سازی گردد، تا ایشان بتوانند به‌راحتی از آن استفاده نمایند. عدم حضور یک فرد معلول نابینا در محیط موجب دوری درصدی از افراد جامعه از حوزه طبیعی فعالیت‌ها و عدم امکان مشارکت درروند طبیعی زندگی شهری است و درنتیجه این افراد مصرف‌کننده محسوب شده و بر نرخ سرباری جامعه می‌افزایند، این امر نمودی از یک جامعه ناسالم بوده و به عدم تعادل منجر خواهد شد. شناخت و ایجاد شرایط مناسب و استفاده از مواهب و امکانات زندگی مدنی برای کسانی که در شهر زندگی می‌کنند، از وظایف کارشناسان حیطه شهرسازی می‌باشد. ایمن بودن فضاها برای استفاده‌‌کنندگان آن، عامل مهمی در تعیین میزان و نحوه استفاده گروههای مختلف اجتماعی و جمعیتی از آنها است. بسیاری از فضاهای شهری میتوانند با تغییر در طراحی یا عملکرد، به مکانهایی ایمن‌‌تر و سالم‌‌تر تبدیل شوند. اولویت دادن به حرکت پیاده در خیابانها از طریق طراحی و برنامهریزی، یکی از عوامل مؤثر در افزایش ایمنی برای استفاده‌‌کنندگان فضاها است.
نتیجه گیری:
نابینایی یک وضعیت جدی است که می‌تواند تعادل روانی و سازمان یافتگی کلی شخصیت فرد نابینا را تحت تأثیر قرار دهد، اما نابینایی به خودی خود سازمان یافتگی و شخصیت فرد نابینا را از بین نمی‌برد، بلکه نگرش فرد نابیناست که در سازمان یافتگی شخصیت او تأثیر می‌گذارد.دربین افراد معلول،نابینایان به نوعی از مغفولیت بیشتری برخوردار شده اند.شاخص ترین مولفه های یک شهر ایدآل مبلمان شهری برای افراد نابینا شامل مناسب سازی،هوشمند سازی شهری،حمل و نقل مناسب،دسترس پذیری آسان به مراکز درمانی،توانبخشی ،رفاهی می باشد.ضمن قبول مسئولیت اجتماعی از سوی مدیران و طراحان شهری برای افراد با معلولیت بلاخص نابینایان هدف ضمنی این مهم ،احساس خواتکایی،کاهش وابستگی به دیگران،استقلال فردی که در نهایت باعث بالا رفتن سلامت روان افراد نابینا می گردد می باشد.هر گاه در طراحی مبلمان شهری ایده آل دچار اشتباه راهبردی به هر دلیلی بشویم قطعا اسباب بالا رفتن مشکلات روانشناختی و جسمی به دلیل افت در تعاملات اجتماعی و عدم تحرک را بایستی مد نظر قرار داد
منابع
- انصافیان ، پیام(1400) مبلمان شهری: نگرشی نو بر تجهیز فضاهای شهری توسط مبلمان شهری، تهران:انتشارات راه دان
- ارجمند، تاج الملوک (1380). اطلاع رسانی به معلولان و پیشنهاد شبکه اطلاع رسانی برای معلولان کشور. تهران: دبیرخانه هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور.
- به پژوه، احمد (1372). نهضت عادی سازی.مجله تعلیم و تربیت استثنایی، اردیبهشت ماه. ص 30.
- بروجیان، منصور و بهزاد جغتایی (1385). مناسب‌سازی در اماکن عمومی و تجاری (برای افراد دارای معلولیت)، تهران: فنون معاصر.
- بهمنپور، هومن؛ سلاجقه، بهرنگ (1386). «بررسی کمی و کیفی فضاهای شهری در تهران از دیدگاه کاربری برای معلولان (مطالعه موردی: پارک لاله)». فصلنامه مدیریت شهری. شماره 21، صص 18-7.
- حبیبی، سید محسن و مریم امیری. 1394. «حق به شهر؛ شهر موجود و شهر مطلوب؛ آنچه هست و آنچه باید باشد». پژوهش‌های انسان‌شناسیایران. سال 5. شمارۀ 2 (پاییز و زمستان). صص 9-30.
- سعیدی رضوانی، نوید، دانش‌پور، حمیدرضا، (1391)، مناسب‌سازی محیط شهری برای نابینایان و کم‌بینایان، آیند‌گان، چاپ دوم، تهران
- رسولیان، مریم. (1385.) «مشکلات حمل و نقل معلولین». فصلنامۀ توان‌یاب. شماره 21-22 (تابستان و پاییز). صص 41-62.
- رفیعیان، مجتبی؛ سیفایی، مهسا (1384). «فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی».نشریه هنرهای زیبا. شماره 23، صص 42-35.
- رستمی، محمدحسین؛ آخشیخ، خدیجه؛ روز چک، حانیه (1400). مناسب‌سازی فضاهای عمومی شهری برای معلولین و سالمندان (مطالعه موردی: خیابان امام خمینی شهر پارسیان). مجله شهرسازی ایران. 4 (6)، 141- 125.
- زبردست، اسفندیار (1382). اندازه شهر. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
- کارگری، ملیحه. 1370.«معلولان و پارک». انتشارات واحد آموزش و تحقیقات سازمان پارک‌ها.
- کمان‌رودی، موسی، (1391)، آسیب‌های ساختار مدیریت شهری با تأکید بر مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان، فصلنامة مدیریت شهری، شمارة 25، تهران، 99-114.
- موسوی، ملیکاسادات(1401) بررسی جایگاه معلولین و مسکن معلولین در حوزه شهر و حقوق شهری و ارائه پیشنهادات بهبود بخشی،فصنامه جغرافیا و مطالعات محیطی دوره 11، شماره 43
