اهمیت بازی در رشد کودکان با آسیب بینایی

بازی یکی از طبیعی‌ترین و مهم‌ترین روش‌های یادگیری و رشد در کودکان است و بخش بزرگی از یادگیری کودکان به طور غیر‌ مستقیم و از طریق بازی اتفاق می‌افتد. نقش و اهمیت بازی و اسباب‌بازی در رشد و پرورش و توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی کودکان بر کسی پوشیده نیست؛ اما بازی برای کودکان با آسیب بینایی از اولویت و اهمیت بالاتری برخوردار است و نه تنها یک سرگرمی و بهانه‌ای برای پر کردن اوقات فراغت بلکه ابزاری برای شناخت محیط اطراف و دنیای پیرامون، توسعه مهارت‌های جسمی، شناختی و اجتماعی است.

کودکان با آسیب بینایی می‌توانند به واسطه مشارکت در بازی در محیط حرکت کنند و با محیط اطراف خود آشنا شوند یا از طریق بازی و کار کردن با اسباب‌بازی‌های ساده، مهارت‌های فردی بسیاری کسب کنند؛ اما با وجود فواید بی‌شمار بازی، متأسفانه روز‌به‌روز شاهد دور شدن کودکان با آسیب بینایی از محیط بازی و اسباب‌بازی هستیم. متأسفانه گاه با کودکانی برخورد می‌کنیم که تا پیش از ورود به مدرسه، هرگز توپ در دست نگرفته‌اند و توپ بازی نکرده‌اند یا کودکانی را می‌بینیم که فقط در جلسات کاردرمانی، توپ بازی کرده‌اند و تمام آشنایی آنان با این وسیله ساده و ارزان بازی، به در دست گرفتن و پرتاب آن برای درمانگر در جهت رشد مهارت‌های حرکتی کودکان محدود می‌شود. باور این موضوع بسیار سخت است که کودک شش ساله ما با این اسباب‌بازی ساده آشنایی ندارد و نمی‌تواند توپ را با پا شوت کند یا بالا بیندازد و با همسالانش بازی کند. این در حالی است که خوب می‌دانیم که صدادار کردن توپ‌های ساده با کمک وسایل ساده و در دسترسی مانند سوزن ته‌گرد یا برنج و چیزهایی از این قبیل چه قدر کار ساده‌ای است.

بنا‌بر‌این در این یادداشت به اهمیت بازی و نقش آن در رشد و پرورش کودکان با آسیب بینایی می‌پردازیم و امیدواریم والدین و مربیان با یادآوری اهمیت بازی برای کودکان با آسیب بینایی زمان و ارزش بیشتری برای بازی کودکان به ویژه در سال‌های پیش از دبستان در نظر بگیرند.

رشد همه جانبه حواس در تمام کودکان مهم است اما در کودکان با آسیب بینایی با توجه به فقدان یا ضعف حس بینایی، پرورش و تقویت سایر حواس از جمله شنوایی و لامسه از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است. کودکان با آسیب بینایی با پرورش سایر حواس، از آنها در موقعیت‌های گوناگون و مواجهه با محیط و چالش‌های متنوع زندگی استفاده می‌کنند و بازی با اسباب‌بازی‌ها می‌تواند به کودکان با آسیب بینایی کمک کند که حواس خود را تقویت کنند؛ برای مثال استفاده از اسباب‌بازی‌های صدادار در تقویت حس شنوایی بسیار مؤثر است. به ویژه اگر از اسباب‌بازی‌های صداداری مانند توپ که قابلیت حرکت در محیط را دارند استفاده شود در پرورش حس شنوایی و استفاده از این حس در جهت شناخت محیط پیرامون و رشد مهارت‌های جهت‌یابی و حرکت بسیار مفید خواهد بود.

حس شنوایی در زندگی افراد با آسیب بینایی بسیار مهم است و در موقعیت‌های گوناگون از جمله جهت‌یابی و حرکت در محیط، کاربردی است. رشد و تقویت این حس تا جایی اهمیت دارد که با توجه به میزان رشد یافتگی و بکارگیری حس شنوایی توسط افراد با آسیب بینایی، برخی افراد فاقد آسیب بینایی تصور می‌کنند که افراد نابینا از حس شنوایی قوی‌تری برخوردارند و این در حالی است که این حس در افراد با آسیب بینایی، تنها رشد و تقویت بیشتری یافته است. لامسه نیز از دیگر حواسی است که باید در افراد با آسیب بینایی، بسیار تقویت شود و بکار‌گیری صحیح آن هم در افراد نابینا و هم کم‌بینا بسیار مفید است. استفاده از اسباب‌بازی‌های ساده و معمولی با جنس‌های متنوع می‌تواند به رشد این توانایی در کودکان بسیار کمک کند.

از سوی دیگر بازی نقش بسیار مهمی در رشد شناختی تمام کودکان، به ویژه کودکان با آسیب بینایی ایفا می‌کند. کودکان از طریق بازی می‌توانند به سادگی و به طور غیر‌مستقیم و بدون نیاز به تلاش آموزشی با شکل‌ها، اندازه‌ها، جهت‌ها و سایر مفاهیم فضایی آشنا شوند و اطلاعات ارزشمندی از محیط گسترده زندگی کسب کنند. علاوه بر این، بازی راه‌کار بسیار خوبی برای تقویت توجه و تمرکز و مهارت‌های حل مسئله کودکان محسوب می‌شود. برای مثال زمانی که کودک با چند آجرک ساده بازی می‌کند؛ از طریق شکل‌های گوناگون چیدن این آجرک‌ها، ادراک فضایی و شناخت وی از محیط واقعی و بزرگ‌تر، رشد می‌کند.

رشد مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی از دیگر مزایای بازی برای کودکان است. متأسفانه با وجود تمام آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها و تلاش در جهت آگاهی بخشی، کودکان با آسیب بینایی هنوز آن گونه که شایسته و مورد انتظار است در جامعه در کنار همسالانشان دیده نمی‌شوند و فرصت کافی برای دوستی و ارتباط و انجام بازی‌های گروهی با همسالان را نمی‌یابند و این در حالی است که می‌دانیم بازی با همسالان می‌تواند نقش بسیار پررنگی در رشد مهارت‌های ارتباطی و کسب بسیاری از مهارت‌های اجتماعی داشته باشد.

بازی و برقراری ارتباط با همسالان با آسیب بینایی، علاوه بر ایفای نقش در رشد مهارت‌های ارتباطی می‌تواند فرصت خوبی باشد تا این کودکان بتوانند از تجارب یکدیگر استفاده کنند. شاید به‌کارگیری واژه تجربه برای کودکان عجیب به نظر برسد اما انسان‌ها در هر گروه سنی، چیزهایی را با تجربه کسب می‌کنند و می‌توانند تجارب خود را در اختیار دیگران قرار دهند؛ مثلاً کودکی که در بازی وسیله مورد نظرش را پیدا می‌کند یا چیزی می‌سازد؛ نحوه انجام این کار و چگونگی به‌کارگیری حواس برای آن را با دیگران به اشتراک می‌گذارد و همین تجربه اندوزی‌های کوچک، رشد همه جانبه آنها را موجب می‌شود.

گفتنی‌ها در مورد بازی و اهمیت آن در رشد کودکان بسیار است و امیدواریم بتوانیم در شماره‌های بعدی نسل مانا به جنبه‌های دیگری از این مهم بپردازیم.