بر مدارِ مدار صفر و یک: گفت‌وگوی نشریۀ نسل مانا با شادیار خدایاری؛ برنامه‌نویس نابینا و دارای مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی نرم‌افزار کامپیوتر
میرهادی نایینی‌زاده: دانشجوی دکتری پژوهش‌های قرآنی
از چه زمانی به کار برنامه‌نویسی علاقه‌مند شدید و کی به این نتیجه رسیدید که این کار را می‌توانید به‌صورت حرفه‌ای و برای کسب درآمد دنبال کنید؟»
«برنامه‌نویسی یکی از دو موضوعی بود که من از دوران نوجوانی به آن علاقه نشان می‌دادم. قسمت دوم پاسخ شما از نظر من دو جنبۀ متفاوت دارد؛ یک جنبۀ شخصی که کاملاً برای من منوط به شرایط زمان خودم می‌شد که در آن نگرش تخصصی کنونی به مقولۀ برنامه‌نویسی کمتر رواج امروز را داشت. از لحاظ فنی، کار به نسبت شرایط و فضایی که در آن وارد می‌شود، متفاوت است. باید بگویم سطوح برنامه‌نویسی و ملزومات آن، کاملاً مشخص هستند و هر برنامه‌نویسی بنا به سطح کاری خود، توانایی کارکردن در این زمینه را پیدا می‌کند.»
«به تغییراتی اشاره کردید که از زمان ورود شما به این عرصه تاکنون به وجود آمده‌اند. آیا این تغییرات بیشتر برای نابینایان سودمند بوده است یا مسائل بیشتری را برای آن‌ها ایجاد کرده است؟»
«اولاً به‌دلیل عدم اشراف کامل به همۀ علوم کامپیوتری، نمی‌توانم پاسخی قطعی به پرسش شما داشته باشم؛ اما می‌توانم این‌قدر اشاره کنم که تخصصی‌شدن امور برنامه‌نویسی باعث شده است که دیگر انتظار دانستن تمام فنون کار، امری محال به‌نظر برسد و این کار را برای نابینایانی که توان کارکردن با مقولات گرافیکی را ندارند و می‌توانند در سایر امور مشغول‌به‌کار باشند، راحت‌تر می‌کند؛ البته و صدالبته محدودیت‌هایی در کار هست که حتماً به آن‌ها خواهیم پرداخت.»
«شما دارای مدرک مهندسی کامپیوتر هستید. باتوجه‌به کمترشدن دیدتان در زمان تحصیل، چه مسائلی برای اخذ این مدرک داشتید؟ آیا مسیر تحصیلی خود را به سایر نابینایان پیشنهاد می‌کنید؟»
«یکی از اصلی‌ترین مسائلی که من به‌ویژه در دوران ارشد داشتم، نبود منابع صوتی یا مکتوب فارسی برای نابینایان بود. ازآنجاکه اکثر منابع درس‌های ما از متون انگلیسی برگردانده می‌شد، من می‌کوشیدم با یافتن منابع اصلی و مطالعۀ آن‌ها بر این مشکل فائق بیایم؛ البته انجام این کار مشکلاتی هم برای من ایجاد کرد که یکی از آن‌ها عدم آشنایی با معادل‌های فارسی اصطلاحات و نیاز به پرسیدن از اساتید دربارۀ معادل‌های انگلیسی در جلسات امتحان بود. به‌نظر من، اگر کسی در سراسر دنیا برنامه‌نویسی را از منظر کسب درآمد مدنظر داشته باشد، داشتن یک مدرک تحصیلی مرتبط با کامپیوتر برای او ضروری نیست؛ اما بسیار مهم است که یک مدرک دانشگاهی داشته باشد که نداشتن مدرک دانشگاهی کاریابی را برای متقاضیان بسیار دشوار می‌کند.»
«یک برنامه‌نویس نابینا برای به‌دست‌آوردن شغل مناسب چه ملزوماتی را باید در نظر بگیرد؟»
«موفقیت در این کار مستلزم داشتن سوابق کاری و دانش فنی متناسب است. سنجش دانش فنی افراد از طریق مصاحبه‌هایی کاملاً تخصصی انجام می‌شود. توصیه می‌کنم برای به‌دست‌آوردن شرایط مطلوب کاری و دانش فنی بیشتر، ابتدا دوستان در قالب کارآموزی وارد حرفۀ برنامه‌نویسی بشوند.»
«اگر قرار باشد به‌عنوان یک برنامه‌نویس مجرب نابینا، برای افراد علاقه‌مند به این حوزه نقشۀ راهی ترسیم کنید، این کار را چطور انجام می‌دهید؟»
«اولین چیزی که دراین‌رابطه باید بگویم این است که با یک فرایند سخت و زمان‌بر روبه‌رو هستند. ابتدا بر اساس نوع کاری که می‌خواهند در آینده انجام دهند، باید یک زبان برنامه‌نویسی مرتبط را بیاموزند. در مرحلۀ بعد، لازم است مطالعات زیادی دررابطه‌با دانش عمومی کامپیوتر داشته باشند. ضروری می‌دانم به اهمیت یادگیری زبان انگلیسی به‌عنوان مرجع اصلی آموزش کامپیوتر و همین‌طور لزوم مطالعۀ همیشگی و به‌روزبودن اطلاعات فناورانۀ یک برنامه‌نویس تأکید کنم.»
«چه تفاوت‌هایی میان کار یک برنامه‌نویس نابینا با سایر افرادی که در این حوزه مشغول‌به‌کار هستند، وجود دارد؟»
«از عمدۀ مشکلاتی که در کار ما پیش می‌آید، دسترس‌پذیرنبودن برخی نرم‌افزارهایی است که در هنگام کار از آن‌ها استفاده می‌شود. در اغلب موارد، راه‌های جایگزینی برای این معضل می‌توان یافت؛ ولی مواردی هم پیش می‌آید که انجام یک کار خاص برای نابینایان غیرممکن می‌شود. تفاوت مهمی که کار نابینایان با سایرین دارد این است که صفحه‌خوان‌ها بخش جدانشدنی کار ما با کامپیوتر هستند که استفاده از آن‌ها معایب و مزایای خاص خود را دارد. صفحه‌خوان‌ها می‌توانند در به‌دست‌دادن یک درک درست از حروف و ارقام به نابینایان کمک کنند؛ ولی معمولاً معایبشان بر مزایایشان می‌چربد.»
«چه مسائلی برای نابینایان برنامه‌نویس در مواجهه با کارفرمایان بینا پیش می‌آید؟»
«انجام یک پروژه مستلزم مواردی است که به‌دلیل وجود عناصر گرافیکی در آن‌ها، یک نابینا نمی‌تواند ۰ تا ۱۰۰ آن‌ها را برعهده داشته باشد. به همین دلیل یک کارفرما ترجیح می‌دهد کار خود را به کسی بسپارد که نیاز به نفر دومی برای اعمال برخی موارد نداشته باشد. پس، گرفتن پروژه برای افراد نابینا فقط در صورتی امکان دارد که آن‌ها هم روابط قوی کاری برقرار کنند و هم البته در مواردی که می‌توانند عهده‌دار کاری شوند، یک‌سروگردن از همکارانشان قوی‌تر باشند. از نظر تجربی باید به شما بگویم: اعتماد به افراد نابینایی که حتی دانش و تبحر بیشتری از سایرین دارند هم بسیار امر نادری است. کارفرمایان دلایل خود را برای عدم‌پذیرش نابینایان دارند و در اغلب اوقات هم از بیان آن‌ها امتناع می‌کنند. برخلاف کشورهای توسعه‌یافته، مشوق‌های دولتی برای استخدام افراد معلول هم در کشور ما وجود عملی ندارد. در چنین موقعیتی تمام مسئولیت بر دوش خود افراد معلول است؛ البته نمی‌توانم از عنصر شانس در این کار عبور کنم.»
«نابینایان در چه عرصه‌هایی از برنامه‌نویسی می‌توانند موفق‌تر باشند؟»
«در برخی از موارد، تفاوت سرعت کار افراد نابینا با همکارانشان کاملاً مشهود است. اگر مواردی را که نابینایان امکان ورود به آن‌ها ندارند، نادیده بگیریم، افراد نابینا باید وارد بخش‌هایی بشوند که لااقل تفاوت سرعت کارشان با سایرین قابل اغماض باشد.»
«از اینکه در این گفت‌وگو مشارکت داشتید از شما سپاسگزارم. به‌عنوان سخن پایانی چه توصیه‌ای برای علاقه‌مندان نابینای حرفۀ خودتان دارید؟»
«در پایان باید خدمت مخاطبین شما بگویم: اگر قصد ورود به این حوزه را دارید، باید سخت‌کوش باشید و انتظار هرگونه مسئله‌ای را در کار خود داشته باشید. به‌هیچ‌وجه نباید ناامید شوید و اصلاً منتظر هیچ‌گونه ارفاقی در دنیای بی‌رحم واقعی کار را نداشته باشید. از طرف دیگر، می‌خواهم دوباره بر این نکته تأکید کنم که بهترین‌بودن در هر زمینۀ کاری، از مهم‌ترین لوازم یک نابینای موفق در انجام امور خود است.»
آنچه خواندید، خلاصه‌ای از گفت‌وگوی نسل مانا با شادیار خدایاری، برنامه‌نویس نابینا بود. می‌توانید مشروح این گفت‌وگو را در قالب یک فایل صوتی ۵۵ دقیقه‌ای ذیل همین نوشته در وب‌سایت نسل مانا بشنوید.
