مهمانی‌رفتن افراد نابینا و کم‌بینا
مسعود طاهریان: کارشناس ارشد روان‌شناسی کودکان استثنایی
شناسایی
باید شرایط مهمانی را بررسی کنیم و ببینیم: محل مهمانی کجاست؟ آنجا را می‌شناسیم؟ جو صمیمی دارد یا رسمی؟ تا حالا به آنجا رفته‌ایم و میزبان و سایر مهمان‌هایش را می‌شناسیم؟ رویداد شاد (مانند عروسی) در آن جریان دارد یا غمگین (مانند تشییع جنازه)؟ فضا کاری، دوستانه یا خانوادگی است؟ مهمانی از نظر جنسیت، جدا است یا مختلط؟ قرار است شب بمانیم یا برگردیم؟ با درنظرگرفتن این نکات، تصمیم می‌گیریم به مهمانی برویم؛ تا کی بمانیم، چه بپوشیم و چه وسیله‌ای برداریم. می‌توانیم از میزبان یا مهمان دیگری که با او صمیمی هستیم، شرایط کلی مهمانی را بپرسیم. اگر نتوانستیم بفهمیم مهمانی چه حال‌و‌هوایی دارد، باید خود را برای دامنه‌ای از شرایط آماده کنیم؛ چیزی را بپوشیم و وسیله‌ای را برداریم که در هر شرایطی، لذت ببریم و معذب نباشیم و بتوانیم آن را متناسب با موقعیت، عوض یا استفاده کنیم و چیزی را (خوردنی یا فعالیت) که باب میل ما نیست، محترمانه رد کنیم.
باید از قبل بدانیم چه لباس‌ها و زیورآلاتی داریم و چطور با یکدیگر، ترکیب دل‌چسبی پیدا می‌کنند و در انتخابمان، فضای مهمانی را در نظر بگیریم. باید تا حدی از مُد و پوشش رایج جامعه و گروه‌های سنی مطلع باشیم و اصول کلی تناسب رنگ‌ها و طرح‌ها را بلد باشیم و بدانیم چه تیپ و ظاهری به ما بیشتر می‌آید. برای این کار می‌توانیم از بازخورد اعضای خانواده، دوستان و فروشنده‌های باحوصله و باسلیقه استفاده کنیم؛ مطالب وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دربارۀ مد و لباس مفید است و با کمک تماس تصویری یا نرم‌افزار -Be My Eyes- هم می‌توانیم نظر افرادی را بپرسیم که کنارمان نیستند؛ همچنین باید در خرید لباس‌ها، زیورآلات و لوازم‌آرایش توجه کنیم که مشخصۀ لمسی (مانند شکل، جنس، مارک، جیب، دکمه، زیپ و…) داشته باشند و از یک نوع، چند دست نگیریم تا بتوانیم به‌تنهایی، آن‌ها را تشخیص دهیم؛ حتی می‌توانیم لباس‌های ست را روی یک آویز لباس بگذاریم.
قبل از مهمانی، حواسمان باشد که سر، صورت، دهان، بدن، لباس و کفشمان آراسته، تمیز، خوش‌بو، مرتب و اتوکشیده باشد. وسایل ضروری خود را (مانند دستمال کاغذی، دارو و لوازم‌آرایش) برداریم و اگر قصد داریم شب بمانیم، متناسب عادت‌هایمان (مانند حمام‌رفتن روزانه) وسایل راحتی خود را (مانند مسواک، لباس راحت، حوله و وسیلۀ اصلاح صورت) در کیفمان بگذاریم. اگر هم می‌خواهیم هدیه‌ای برای میزبان بخریم، خوب است آن را از قبل گرفته باشیم.
وقتی از مهمانی برمی‌گردیم، باید دستی روی لباس‌هایمان بکشیم و ببینیم کثیف نشده یا آسیب ندیده باشند و اگر لازم است، تمیز و تعمیرشان کنیم. لباس‌ها و وسایلمان را (مانند شلوار، کفش و عینک) به‌طور منظم بشوییم و تمیز کنیم. تیپمان را هم بعد از چند روز برای تنوع، عوض کنیم.
رفتن و برگشتن
اول باید از میزبان بخواهیم که نشانی دقیق و موقعیت مکانی(Location) مهمانی را برای ما بفرستد تا بتوانیم با کمک رهگذران، نرم‌افزارهای مکان‌یاب (مانند مسیریاب نشان) یا تاکسی‌های اینترنتی آنجا را پیدا کنیم. وقتی به محل مهمانی رسیدیم، اگر مراسم در یک ساختمان است، می‌توانیم از میزبان یا رانندۀ تاکسی و اگر مراسم در یک رستوران، تالار یا کافه است، می‌توانیم از یک مهمان یا گارسون بخواهیم ما را تا محل برگزاری همراهی کنند. برای متوجه‌شدن گذر زمان در مهمانی، می‌توانیم از اعلان‌های صوتی دوره‌ای ساعت‌های بریل، گویا و هوشمند مچی یا صفحه‌خوان گوشی همراه استفاده کنیم؛ حتی اگر به روند مهمانی (مانند جمع‌کردن سفرۀ غذا یا خستگی میزبان) توجه کنیم، می‌توانیم زمان را تخمین بزنیم.
اگر کمی زودتر برسیم، مهمانی هنوز شلوغ نیست و می‌توانیم از دیگران کمک بگیریم تا محیط را بشناسیم. به‌علت نبود موانع (مانند میزها و اقلام پذیرایی)، راحت حرکت می‌کنیم. دستمان در انتخاب محل نشستن باز است. محل مناسبی برای گذاشتن وسایل خود (مانند کفش، کیف یا کت) پیدا می‌کنیم و می‌توانیم به‌خوبی، محل آن‌ها را (مثلاً در جاکفشی یا جالباسی) نشانه‌گذاری کنیم. افرادی را که در مهمانی هستند یا کم‌کم اضافه می‌شوند، با یک احوال‌پرسی ساده می‌شناسیم و می‌بینیم کجا نشسته‌اند. می‌توانیم نقش فعال‌تری هم در کمک‌کردن به میزبان داشته باشیم؛ همچنین باید به‌موقع مهمانی را ترک کنیم و بدانیم چطور برگردیم تا مزاحمتی برای دیگران درست نکنیم. آدرس دقیق و موقعیت مکانی مقصدمان را (مانند خانه) داشته باشیم. زمان و مسیر حرکت وسایل نقلیۀ عمومی منتهی به مقصد را بدانیم. از قبل موقعیت مکانی‌اش را در اپلیکیشن تاکسی‌های اینترنتی (مانند اسنپ) ذخیره کرده باشیم یا به شماره تلفن 1630 تپسی زنگ بزنیم تا بتوانیم بعد مهمانی خودمان ماشین بگیریم. با کمک دیگران، تاکسی بگیریم یا به اولین ایستگاه اتوبوس و مترو برویم. در بین جمع صمیمی، افراد هم‌مسیر با خود را پیدا کنیم و بپرسیم آیا می‌توانند ما را تا جایی برسانند.
پذیرایی‌شدن
در مهمانی باید خودمان را به‌عنوان یک فرد با آسیب بینایی معرفی کنیم و نیازهایمان را به‌عنوان یک نابینا یا کم‌بینا بگوییم. این کار شرایط را برای ما راحت‌تر می‌کند و به دیگران کمک می‌کند تا بفهمند که چطور با ما برخورد کنند. قبل از اینکه پذیرایی شروع شود، باید بدون اینکه اطرافیان خود را اذیت کنیم و چیزی را بیندازیم، محیط و وسایل اطراف خود را آرام لمس و شناسایی کنیم و حواسمان به چیزهایی (مانند بشقاب و لیوان) باشد که جلویمان است تا با یک حرکت ناگهانی آن‌ها را نریزیم. وقتی چیزی را جلویمان می‌گیرند و تعارف می‌کنند، باید بپرسیم که آن چیست و بعد یک دستمان را آرام بالا بیاوریم تا لبۀ زیرین ظرف و سینی را پیدا کنیم و با دست دیگر آرام گوشه‌ترین، جلوترین و روترین چیز را که می‌خواهیم (مانند میوه و قند) برداریم و آن‌ها را زیاد دستمالی نکنیم. نباید کمک دیگران را برای برداشتن اقلام پذیرایی (مانند نوشیدنی) رد کنیم و باعث ایجاد تنش شویم. اگر برداشتن و انتخاب چیزی (مانند شیرینی) برای ما سخت است، باید از میزبان یا فرد کناری‌مان بخواهیم آن را جلویمان بگذارد و دستمان را روی آن بگذارد تا بفهمیم کجاست. وقتی به چیزی (مانند آب یا دستمال)، نیاز داریم و نمی‌دانیم کجاست، باید بدون رودربایستی از میزبان یا فرد کنارمان بخواهیم که آن را به ما بدهد.
سر سفره یا میز غذا، اول باید کنار کسی بنشینیم که با او راحت هستیم و می‌توانیم از او کمک بگیریم. بعد آرام جلوی خود را دستی بکشیم و از کناری‌مان پرس‌وجو کنیم تا بفهمیم چه چیزهایی (مانند قاشق، چنگال یا کاسۀ ماست) مقابلمان وجود دارد و کجا هستند. برای کشیدن خوراکی‌ها (مانند دوغ، سالاد، سوپ یا برنج) از ظرف اصلی (مانند پارچ یا دیس) از فرد کناری‌مان کمک بگیریم و به او بگوییم، ظرفمان را کامل پر نکند تا چیزی را نریزیم. قبل شروع، با انگشت، قاشق و چنگال ببینیم که چه چیزهایی (مانند ته‌دیگ) در کجای بشقابمان است. موقع برداشتن چیزی با قاشق، پشت قاشق را به لبۀ ظرف یا چنگال بمالیم و موقع استفاده از چنگال، کمی آن را بالای ظرفمان تکان دهیم تا چیزی نریزد. حین خوردن مرغ، ماهی یا کباب، آن‌ها را با چنگال نگه داریم و با قاشق تکه کنیم و استخوان‌هایشان را با دست برداریم. اگر تکه‌کردن آن‌ها برایمان سخت است یا نمی‌دانیم یک غذای جدید را چطور بخوریم، بدون خجالت بخواهیم که راهنمایی‌مان کنند. دستمال کاغذی هم داشته باشیم تا انگشت‌ها، لب‌ها و دوروبر بشقابمان را تمیز کنیم.
حضور مؤثر
هرکسی برای داشتن حضور فعال، توانایی‌های خاص خود را دارد. باتوجه‌به فضای کلی مهمانی، می‌توانیم با دیگران حرف بزنیم و شوخی کنیم. آواز بخوانیم. داستان و خاطره تعریف کنیم. شعر بخوانیم. پیشنهاد بازی‌های کلامی و گروهی (مانند جوکر) بدهیم. ابزارهای بازی مناسب‌سازی‌شده برای افراد با آسیب بینایی (مانند پاسور، شطرنج، منچ، دومینو) ببریم و با دیگران بازی کنیم. ساز بزنیم. به میزبان پیشنهاد بدهیم در پهن یا جمع‌کردن سفره، تمیزکردن و چیدن میز غذا، بردن ظرفها، پوست و خردکردن خوراکی‌ها، جاروزدن، شستن و خشک‌کردن میوه و ظرفها کمک کنیم.
سخن آخر
روی درخواست‌ها و کارهایمان (مانند کمک‌کردن یا برداشتن چایی) اصرار نداشته باشیم و میزبان یا دیگران را معذب نکنیم و لحن و رفتارهایشان را (مانند مکث‌ها و تردیدها) در نظر بگیریم؛ همچنین تیپ و ظاهر مناسب، اعتمادبه‌نفس و پذیرش اجتماعی ما را افزایش می‌دهد. می‌توانیم تنها با تمیز و آراسته‌کردن قابلیت‌های بدن خودمان (مانند صافی یا فری مو) یک ظاهر بامزه پیدا کنیم و نیاز به آرایش و تغییر زیاد نیست. در مهمانی احتمال دارد اتفاق‌های ناخوشایند برای هرکسی بیفتد. نباید قضاوت سخت‌گیرانه داشته باشیم. اگر مسئله‌ای پیش آمد، هول نشویم و با بی‌قراری دست و بدن خودمان را تکان ندهیم تا مشکل بیشتر نشود. حتماً برای رفع اتفاق پیش‌آمده از دیگران کمک بگیریم. اگر هم مهارت‌های تحرک و جهت‌یابی در کنار حرکت ظریف و آرام دست و بدن خود را تقویت کنیم، بروز این مشکلات کاهش پیدا می‌کند. در محیط‌های ناشناس، دستمان را حائل صورتمان کنیم. حتماً عصای سفید همراه داشته باشیم و در راه‌پله‌ها، راهروها، رستوران و کافه از آن استفاده کنیم. وقتی وارد مهمانی شدیم از میزبان یا مهمان دیگر بخواهیم تا نواحی مختلف محیط را (مانند محل سیگارکشیدن، تلفن‌زدن یا خواباندن نوزاد) به ما نشان دهد. قبل از اینکه جایی بنشینیم، دستی آنجا بکشیم تا روی فردی یا چیزی ننشینیم. اگر می‌خواهیم به جایی برویم (مانند آشپزخانه یا دستشویی) از دیگران بپرسیم و اگر پیداکردنش سخت است، بخواهیم همراهی‌مان کنند تا سریع‌تر، بدون آسیب و جلب‌توجه به آنجا برسیم. اگر هم شرایط مهمانی قابل‌تحمل نبود (مانند نور کم یا صدای بلند موسیقی)، می‌توانیم از میزبان عذرخواهی کنیم و بعد از مدتی آنجا را ترک کنیم.
از میان صداهایی که در پاسخ به پنجمین فراخوان محک تجربه ارسال کردید، پیام سرکار خانم شیدا صلواتی برگزیده شد و یادگاری نسل مانا را دریافت کردند. صحبت‌هایشان زیر این مقاله در وب‌سایت نسل مانا آمده است؛ همچنین دربارۀ موضوعات بالا با دو نفر از نابینایان مجرب گفت‌وگو شده است که انتهای این نوشته می‌توانید به فایل صوتی آن گوش بدهید.
