یادداشت میهمان: پاسخ به چالش‌های والدین دارای کودک نابینا در یک کتاب
اعظم شکیب‌نیا: روانشناس و درمان‌گر کودکان با آسیب بینایی
خانواده جامعه‌ای کوچک و در عین حال، اولین و مهم‌ترین نهاد برای رشد و پرورش کودک محسوب میشود. در این نهاد رفتار هر عضو خانواده بر رفتار دیگر اعضا تاثیر می‌گذارد و یک نظام پویا را تشکیل می‌دهد. نظام خانواده با رویداد‌های تازه، از جمله ورود یک فرزند و مسایل مربوط به تحول او تغییر پیدا کرده و به مرور سازگار میشود. اما گاهی این فرایند کارآمد و گاهی ناکارآمد است و این مسأله اهمیت آگاهی والدین را گوشزد می‌کند.
بنابراین، مسئولان تعلیم و تربیت، از ذاه‌های متعدد سعی دارند، والدین و مربیان را با ویژگی‌های رشد و تحول کودکان آشنا کنند تا آنان بتوانند جهت تامین نیازهای کودکان شرایط مناسبی را فراهم کنند.
یکی از اصول مهم در رشد و تحول کودکان، شیوه‌های فرزندپروری است. پرورش و تربیت کودکان با آسیب بینایی، چالش‌های ویژه ای در زمینه ارتباط و آموزش، برای والدین و اعضای خانواده به همراه دارد و والدین در امر آموزش و پرورش کودک به آموزش‌های تخصصی نیاز دارند تا بتوانند به عنوان نخستین مربیان کودک، فرایند تحول بهنجار را در کودک خود فراهم کرده و او را در کسب مهارت‌ها یاری دهند.
همه کودکان، مراحل رشد و تحول را طی می‌کنند و به اصطلاح با الگوی تحول بهنجار پیش می‌روند. گروهی معتقدند کودکان با آسیب بینایی، در مقایسه با کودکان بینا، در کسب مهارت‌ها تاخیر دارند، ولی بررسی‌ها نشان داده که همیشه چنین نیست و در تحول مهارت‌ها میان کودکان با آسیب بینایی و کودکان بینا تفاوتی مشاهده نشده است. برخی از پژوهش‌ها حاکی از این است که ترتیب و توالی کسب مهارت‌ها در کودکان با آسیب بینایی متفاوت است یعنی گاهی برخی از مهارت‌ها را زودتر از کودکان بینا کسب می‌کنند. به عنوان مثال کودکان نابینا بیان اولین کلمه یا بیان جمله دو‌کلمه ای را زودتر از کودکان بینا شروع می‌کنند. همچنین یادآوری اتفاق‌های گذشته و خواندن شعر در کودکان با آسیب بینایی سریع‌تر انجام می‌گیرد. این بدان معنی نیست که تحول کودکان نابینا سریع‌تر است، بلکه این امر بدان معنی است که کودکان با آسیب بینایی دنیا را متفاوت از کودکان بینا تجربه می‌کنند.
برای درک این مفهوم لازم است که تحول کودکان را در 5 محور مدنظر قرار دهیم: 1- تحول مهارت‌های شناختی 2- تحول مهارت‌های زبان 3- تحول مهارت‌های اجتماعی- هیجانی 4- تحول مهارت‌های حرکتی (مهارت‌های حرکتی درشت و مهارت‌های حرکتی ظریف) 5- تحول مهارت‌های خودیاری( مهارت‌های غذا خوردن، لباس پوشیدن، بهداشت فردی و استفاده از توالت).
این 5 محور از تولد تا 5 سالگی از اهمیت خاصی برخوردار است و در صورتی که خانواده آگاهی لازم در این زمینه داشته باشد میتواند علاوه بر رفع چالش‌های پیش رو، فرزند خود را برای ورود به مدرسه و اجتماع آماده سازد.
عوامل هدایت کننده در مسیر تحول بهنجار کودکان با آسیب بینایی متخصصان و مراکز و سازمان‌های یاری‌رسان هستند. متخصصانی مانند چشم‌پزشکان متخصص، بینایی‌سنج‌های متخصص، مربی جهت یابی و حرکت، کاردرمانگر، مددکار اجتماعی، روانشناس و مشاور، مشاور توانبخشی حرفه ای، بازپروری کودکان با آسیب بینایی را برعهده دارند.
همچنین مطالعه برخی از کتاب‌های تخصصی میتواند به آگاهی والدین و والدگری موثر کمک کننده باشد.
کتاب راهنمای فرزندپروری برای والدین، مشاوران و مربیان کودکان با آسیب بینایی که به قلم نگارنده متن حاضر و از طرف سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور به چاپ رسیده است، شامل 51 سؤال است که پاسخ هر سؤال، با طرح مباحث و مفاهیم کلیدی مربوط به آن، مخاطب را با فرایند و چگونگی مهارت‌ها و فعالیت‌های مربوط به هر مرحله،آشنا می‌کند تا فضایی برای پرورش مهارت‌ها و درونی‌سازی ارزش‌ها به وجود آید.
امید است دانستنی‌ها و اطلاعات کتاب، به عنوان بستری برای نیل به اهداف اصلی و منبعی برای افزایش مهارت‌های علمی و عملی در نظر گرفته شود. این توجه بی‌شک بر دیدگاه والدین و انتظاراتی که از کودک با آسیب بینایی دارند تاثیر مثبت خواهد داشت.
نسخه فیزیکی کتاب را میتوانید از کارشناسی مشاوره ادارات آموزش و پرورش استان‌ها تهیه کنید یا از طریق آدرس تلگرامی t.me/Blindchildren نسخه صوتی آن را بشنوید.
