تاب‌آوری، مهارتی که در زندگی روزمره‌مان ضروری است
امین عرب، روانشناس کودکان استثنایی و آموزگار
گاهی زود از کوره در می‌رویم، با کوچک‌ترین مشکل تا سرحد انفجار حالمان بد می‌شود، نمی‌توانیم مشکلاتمان را مدیریت کنیم و آستانه تحملمان در مواجهه با مسائل بسیار پایین می‌آید. اکثر ما چنین شرایطی را به‌صورت مقطعی یا پایدار تجربه کرده‌ایم؛ زمانی‌که به قول روانشناسان تاب‌آوری ما پایین آمده است. مشکلات اقتصادی و اجتماعی که در کشورمان با آن مواجهیم، می‌تواند تأثیر منفی بسزایی بر تاب‌آوری مردم بگذارد و با توجه به اینکه ما افراد با آسیب بینایی ناملایمات و مشکلات زیادی را که ناشی از شرایط نامناسب اجتماعی برای افراد دارای معلولیت است تجربه می‌کنیم، تلاش برای رشد در مهارت تاب‌آوری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی‌مان منجر شود. در ادامه صحبت‌های آدری دمیت، مشاور وبسایت vision aware را در این راستا با اندکی تغییر خواهید خواند.
اخیراً در رویدادی شرکت کردم و وقتی با سگ راهنمایم حرکت می‌کردم، آقایی جلوی من را گرفت و گفت: «وای! من واقعاً تحت تأثیر قرار گرفتم که شما اینجا هستید. چگونه می‌توانید خودتان رفت‌و‌آمد کنید؟ اگر من جای شما بودم، از عهده‌اش بر نمی‌آمدم.» من برخوردهای مشابه زیادی با این افراد داشته‌ام که از نابینایی می‌ترسند و باور ندارند که می‌توان با چنین شرایطی کنار آمد و زندگی کرد. پاسخ من همیشه یکسان است: «بله، اگر مجبور بودید می‌توانستید. شما از قبل آنچه را که برای سازگاری با چنین شرایطی لازم است در درون خود دارید. فقط آن را کشف نکرده‌اید.»
من این را در مورد خودم یاد گرفتم. یک توانایی در من وجود داشت که امکان سازگاری با معلولیتم را فراهم می‌کرد. البته هنوز باید روند دردناک غم و اندوه را طی می‌کردم و به حالتی معمولی و جدید در زندگی می‌رسیدم؛ اما از پس آن برآمدم. من خودم را خارق‌العاده، روشندل یا الهام‌بخش نمی‌دانم و چالش من بدتر از چالش دیگری نیست. فقط یک انسانم که سعی می‌کند زندگی‌اش را به بهترین شکل ممکن زندگی کند.
تاب‌آوری چیست؟
هلن کلر می‌گوید: «گرچه جهان پر از ناملایمات است؛ توانایی غلبه بر آن را نیز در بر دارد.» پس از وقوع تراژدی‌ها و آسیب‌های بزرگ در زندگی مردم، ما داستان‌های فائق آمدن آنان بر مشکلات را می‌شنویم. چه چیزی در وجود انسان است که موجب غلبه او بر مشکلات می‌شود؟ من معتقدم که تاب‌آوری است؛ یعنی ظرفیت سازگار شدن و بهبود یافتن از رویداد‌های استرس‌زا. تاب‌آوری توانایی بازگشت به حالت تعادل یا سازگاری با شرایط دشوار در مواجهه با ناملایمات است. این قدرت درونی و تسلط بر احساسات است که به ما امکان می‌دهد بر چالش‌های زندگی غلبه کنیم. همه ما تا حدی این ظرفیت را داریم و در صورت نیاز می‌توانیم آن را بپروریم. ما همگی با ناملایمات رو‌به‌رو خواهیم شد و سؤالی که باید از خود بپرسیم این است که «چگونه بر آن غلبه کنم؟»
چگونه می‌توانیم تاب‌آوری خود را پرورش دهیم؟
تاب‌آوری ما با گذراندن دوران سخت و آموختن از آن دوره‌های زندگی رشد می‌کند. زندگی به شما فرصت‌های زیادی برای رشد تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری می‌دهد که لازمه آن از‌دست‌دادن‌ها، ضربه‌های احساسی، بیماری‌ها و سایر رویداد‌های استرس‌زا است. ما می‌توانیم آگاهانه از راهبرد‌های سالم مقابله مانند نگرش مثبت، تکنیک‌های مراقبت از خود و مهارت‌های حل مسئله در مواجهه با ناملایمات استفاده کنیم و تاب‌آوری‌مان را بهبود بخشیم. در ادامه حقایقی را که در خصوص افزایش تاب‌آوری در تجربه نابینایی‌ام آموخته‌ام، آمده است.
۱. شما از ابتدا آنچه را که برای زنده ماندن و زندگی خوب با وجود نابینایی نیاز دارید، در درونتان دارید. انسان‌ها به طرزی باورنکردنی منعطف‌اند. این توانایی در DNA ما وجود دارد. تنها کاری که باید انجام دهیم این است که این ظرفیت را به کار ببندیم، به آن دست یابیم و آن را وارد عمل کنیم. پسرم اخیراً یک دستبند به من داد که روی آن نوشته شده بود: «او باور داشت که می‌تواند؛ بنابراین آنچه را که می‌خواست انجام داد!» در ابتدا باید به توانایی خود در مقابله با مشکلات ایمان داشته باشید.
۲. ترس از نابینایی از خود آن بدتر است. در ابتدا از فکر نابینایی و ترس از اینکه زندگی‌ام را چگونه تغییر می‌دهد، غرق و فلج شدم؛ اما مشخص شد که نابینایی حکم اعدام نیست و من یاد گرفتم که چگونه با آن زندگی کنم. شما نمی‌توانید این واقعیت را که مصیبت اتفاق می‌افتد تغییر دهید؛ اما نحوۀ تفسیر و پاسخ به آن قابل تغییر است.
۳ . ارتباط با دوستان و خانواده با‌ارزش‌ترین منبع انرژی روانی من است. با حمایت خانواده، دوستان فداکار و روابط با دیگرانی که آسیب بینایی را تجربه کرده‌اند بود که قدرت و شهامتم را افزایش دادم تا بتوانم نابینایی را بپذیرم و به زندگی ادامه دهم. بسیاری از مطالعات نشان می‌دهند که عامل اصلی تاب‌آوری، داشتن روابط مراقبتی و حمایتی در داخل و خارج از خانواده است.
۴. بهترین راه برای رویارویی با ناملایمات، رویکرد حل مسئله است. زمان آن رسیده بود که احساساتی نشوم و به یادگیری زندگی در شرایط نابینایی بپردازم. من نیاز داشتم منابعی پیدا کنم، مهارت‌های جدیدی یاد بگیرم و آنچه را نیاز داشتم فراهم آورم. این به معنای دریافت مشاوره، خدمات توانبخشی بینایی و پیوستن به یک گروه حمایتی بود. شاید نیاز شما یادگیری جهت‌یابی و حرکت، استفاده از عصا یا یادگیری تکنولوژی‌های کاربردی باشد. نیاز است که شما اقدامات عملی انجام دهید.
۵. ناملایمات ما را قوی می‌کنند و می‌توانند توانایی‌های مثبت زیادی را وارد زندگی‌مان کنند. من معتقدم که اکنون فردی قوی‌تر و با تاب‌آوری بیشتر هستم. زندگی با نابینایی به من مهارت‌های سازمانی و حل مسئله زیادی را آموخت. این بدان معنا نیست که آسیب بینایی را امری مثبت ارزیابی کنم؛ منظور این است که این سختی‌ها موجب رشد ما در زمینه‌هایی می‌شود. به قول نیچه، «آنچه مرا نکشد، قوی‌ترم می‌سازد.»
۶. شوخ‌طبعی درمانی عالی است! لحظات زیادی به دلیل نابینایی اتفاق می‌افتند که هرچند ناخوش‌آیند، خنده‌دار هستند. من یاد گرفته‌ام که در این لحظات بخندم و اطرافیانم را نیز در این خنده شریک کنم.
۷. مثبت‌اندیشی روان ما را در زمان بحران تقویت می‌کند. اکثر ما این مهارت را فرا گرفته‌ایم. احساسات منفی ریشه در تفکر منفی دارند. ما اغلب تمایل داریم در مورد همه‌چیز تفکر منفی داشته باشیم و فقط به بدترین سناریوها فکر می‌کنیم. ما به خود می‌گوییم: «این بحران هرگز پایان نخواهد یافت»، «این اتفاق برای من رخ می‌دهد؛ چون من بدشانسم»، و «این رویداد زندگی من را خراب خواهد کرد.» ما می‌توانیم یاد بگیریم که شرایط خود را دوباره تنظیم کنیم و خطا‌های شناختی‌مان را به چالش بکشیم. من آدم بدبینی بودم و با تمرین توانستم خوشبینی را در خودم تقویت کنم.
۸. باید بپذیریم که تغییر بخشی از زندگی است. ممکن است به دلیل رویداد‌های نامطلوب زندگی، برخی اهدافمان قابل دستیابی نباشند. پذیرش شرایطی که قابل تغییر نیستند می‌تواند به ما کمک کند تا روی شرایطی تمرکز کنیم که می‌توانیم تغییر دهیم. ممکن است نیاز باشد خودمان را دوباره تعریف کنیم، رؤیاهایمان را دوباره تصور و اهداف را دوباره مشخص کنیم.
۹. مراقبت از خود باعث بهبود تاب‌آوری می‌شود. هنگام تجربه سختی‌ها به نیاز‌ها و احساسات خود توجه کنید، در فعالیت‌هایی شرکت کنید که از آنها لذت می‌برید و برایتان آرامش‌بخش است، به‌طور منظم ورزش کنید، مدیریت استرس را یاد بگیرید و یک رژیم غذایی سالم داشته‌باشید. مراقبت از خود کمک می‌کند تا ذهن و بدن خود را برای مقابله با موقعیت‌هایی که نیاز به تاب‌آوری بالایی دارند، آماده نگه دارید. اگر تشخیص جدیدی از کاهش بینایی را تجربه می‌کنید، نا‌امید نشوید. با آسیب بینایی، باز هم می‌توان از زندگی لذت برد. در کتاب محبوب وینی پو، اثر آلن الکساندر میلن، کریستوفر رابین به پو می‌گوید: «شما شجاع‌تر از چیزی هستید که فکر می‌کنید، قوی‌تر از آنید که به نظر می‌رسید و باهوش‌تر از آن هستید که می‌اندیشید.» این گفته در مورد همه ما صادق است.
