گرمای الکتریسیته در عضلات یخ‌زده (آشنایی با تجهیزات الکترونیکی توان‌بخشی افراد نابینا و کم‌بینا)

مسعود طاهریان، مددکار مؤسسۀ حمایت از بیماران چشمی آرپی

مقدّمه

امروزه افراد نابینا و کم‌بینا می‌توانند با استفاده از لوازم متنوّعی، کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند و در انجام کار‌های روزمرّه‌شان، مستقل‌تر و راحت‌تر عمل کنند. این لوازم به دو دستۀ وسایل توان‌بخشی^[1] و تجهیزات فنّاوری اطّلاعات^[2] (T) تقسیم می‌شوند. وسایل توان‌بخشی ابزار‌هایی ساده یا مکانیکی هستند که به‌تنهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، ولی تجهیزات فنّاوری اطّلاعات برای کار کردن نیاز به سیستم عامل^[3] مستقل یا نرم‌افزار‌های جانبی دارند. همچنین می‌توان با پاسخ دادن به دو پرسش که آیا مدار‌های الکترونیکی به کار رفته ‌است و وابستگی به برق یا باتری وجود دارد، این سخت‌افزار‌های کمکی را به دو گروه الکترونیکی^[4] و غیر الکترونیکی^[5] دسته‌بندی کرد. همان‌طور که در قسمت‌های قبلی «زندگی با چشمان بسته» گفته شد، مؤسّسه‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد و سازمان بهزیستی بر اساس ضوابط قانونی و توان مالی‌شان، به افراد نابینا و کم‌بینا کمک می‌کنند تا بتوانند برخی از این وسایل و تجهیزات توان‌بخشی را برای خود تهیّه کنند یا گاهی اوقات در زمان و فضای مشخّصی امکانی به وجود می‌آورند تا از آ‌نها به‌صورت امانی استفاده کنند. در ادامه انواع تجهیزات الکترونیکی و فنّاوری اطّلاعات افراد نابینا و کم‌بینا معرّفی می‌شود. برای آشنایی بیشتر با وسایل توان‌بخشی غیر الکترونیکی هم می‌توان به مقالۀ «آواز چرخ‌دنده‌ها در بستر سکون»، منتشرشده در مجلّۀ نسل مانا مراجعه کرد.

درشت‌نمای الکترونیکی

دستگاه درشت‌نمای الکترونیکی^[6] (cctv) ذرّه‌بین دیجیتالی‌ای است که افراد کم‌بینا می‌توانند با کمک آن اشیا و نوشته‌ها را به‌اندازۀ دلخواه درشت کنند و رنگ نوشته‌ها و پس‌زمینه را تغییر بدهند. دستگاه درشت‌نمای الکترونیکیِ قابل‌حمل^[7] یک نمایشگر الکترونیکی به‌اندازۀ گوشی همراه دارد که زیر آن یک دوربین مداربسته نصب شده‌ است و افراد کم‌بینا می‌توانند این دستگاه را روی کاغذ قرار دهند و نوشته‌ها را بخوانند یا با نگه‌داشتن آن مقابل اشیا، هر چیزی را بزرگ کنند. این ابزار الکترونیکیِ کوچک، قابل‌حمل و شارژی است، ولی دستگاه درشت‌نمای الکترونیکیِ  غیرقابل‌حمل^[8] وسیله‌ای شبیه به موس کامپیوتر است که در آن یک دوربین مداربسته قرار داده‌ شده‌ است و حتماً باید به یک مانیتور جدا وصل بشود؛ به همین دلیل امکان جا‌به‌جایی آن وجود ندارد. برای تهیّۀ دستگاه درشت‌نما مشابه ذرّه‌بین، لازم است افراد با چشم‌پزشک و بینایی‌سنج مشورت کنند.

ساعت گویا و بریل

مکانیسم عمل ساعت گویای مچی و روی میزی ساده است. تنها کافی‌ است دکمه‌های مربوط فشار داده شوند تا زمان، تاریخ و نوشته‌های تنظیمات به شکل صوتی پخش شود. اکنون ساعت‌ مچی دیجیتال با ویژگی‌های هوشمند به بازار آمده است که قابلیت گفت‌وگو و اعلام صوتی دارد. افراد نابینا می‌توانند با استفاده از آن زمان و تاریخ را بفهمند و از راه دور با گوشی همراهشان در ارتباط باشند و مؤلّفه‌های سلامتی خود را مانند تعداد قدم روزانه و وضعیت خواب، بررسی کنند.

ساعت‌های مچی بریل هم حاوی خطوط برجسته‌ای هستند که امکان آگاهی از زمان از طریق لمس را فراهم می‌کنند. ساعت‌های بریل آنالوگ یک پوشش محافظ، عمدتاً از جنس شیشه دارند. برای آگاهی از ساعت تنها لازم است این پوشش باز شود تا به عقربه‌ها و خطوط برجستۀ بریل دسترسی پیدا کرد و با لمس صفحۀ نمایش ساعت و جایگاه قرار گرفتن عقربه‌ها، از زمان آگاه شد. ساعت مچی دیجیتال بریل کمی متفاوت است؛ به این صورت که نقاط برجسته یا همان علائم بریل با تغییر زمان تغییر پیدا می‌کنند و افرادی که از این ساعت استفاده می‌کنند باید از طریق لمس خطوط نوشته شده، زمان را بخوانند.

دستگاه‌های سنجش سلامتی

دستگاه‌های دیجیتالی‌ای برای سنجش انواع مؤلّفه‌های سلامتی مانند فشار، قند، تب و وزن وجود دارد که گویا هستند و افراد نابینا هنگام استفاده از آنها می‌توانند با کمک اِعلام صوتی از تمام نوشته‌ها و اعداد مربوط به مؤلّفه‌های سنجیده شده مطّلع شوند.

ماشین‌حساب گویا

ماشین‌حساب گویا وسیله‌ای الکترونیکی است که کلید‌های آن با خطوط بریل مشخّص شده‌اند. در این ابزار فشرده شدن کلید‌ها و نتایج محاسبات ریاضی به‌صورت صوتی اعلام می‌شود و افراد نابینا می‌توانند در حلّ مسائل ریاضی از آن استفاده کنند.

لوازم برقی آشپزخانه

لوازم برقی‌ای وجود دارد که مخصوص افراد نابینا نیست، ولی فرایند آشپزی را برای آنها ساده و ایمن می‌کند. گوشت‌کوب برقی و غذا‌ساز اوّلین ابزاری است که می‌توان در خرد‌کردن مواد خوراکی از آنها استفاده کرد. همچنین پلو‌پز، سرخ‌کن برقی، دستگاه چای‌ساز و قهوه‌ساز با قابلیت تنظیم درجه و زمان حرارت می‌تواند خطای انسانی را کاهش و کیفیت مواد غذایی آماده شده را ارتقا دهد. دستگاه ماکروویو و فر آخرین وسایل آشپزخانه است که به علّت هشدار صوتی، درجۀ تنظیم شدّت و زمان حرارت، پخت و داغ کردن انواع مواد غذایی را بی‌خطر می‌کند.

تجهیزات کامپیوتری

در این دورۀ زمانی، وسایل الکترونیکی مختلفی وجود دارد که سیستم‌عامل مستقل دارند و انجام بسیاری از کار‌ها را برای همه ساده و حتّی ممکن کرده‌اند. کامپیوتر، لپ‌تاپ، گوشی همراه و تبلت ازاین‌دست تجهیزات هستند و می‌توان با آ‌نها تفریح کرد، خواند، نوشت، یاد گرفت، یاد داد، ارتباط برقرار کرد و… . افراد نابینا و کم‌بینا هم با نصب نرم‌افزار صفحه‌خوان و گویا‌سازی، پا‌به‌پای عموم جامعه از این ابزار‌ها به‌عنوان یک دستیار استفاده می‌کنند و حتّی دیگر بسیاری از کار‌هایی را که در گذشته قادر به انجامشان نبودند، انجام می‌دهند. در قسمت بعدی زندگی با چشمان بسته، در رابطه با نرم‌افزار‌های کمکی افراد نابینا و کم‌بینا بیشتر صحبت خواهد شد.

چاپگرهای برجسته

چاپگرهای برجسته‌ای^[9] وجود دارد که با کمک آنها می‌توان متون را برای افراد نابینا با کاربرد‌های مختلف تهیه کرد. چاپگر بریل^[10] یکی از این ابزار‌ها است که به رایانه متّصل می‌شود و مشابه چاپگر جوهر‌افشان^[11] عمل می‌کند، ولی به جای چاپ جوهری، اشکال، خطوط و حروف را با نقطه‌های خطّ بریل، روی کاغذ مخصوص سوراخ می‌کند. همچنین این دستگاه گویا است و تمام دستور‌های آن به‌صورت صوتی اعلام می‌شود و افراد نابینا هم می‌توانند به‌راحتی با آن کار کنند. این چاپگر هم نوع خانگی و هم صنعتی دارد که توان آن در چاپ مداوم و گسترده متفاوت است. ماشین ترموگرافی^[12] وسیلۀ دیگری است که با حرارت، در بخش‌های مشخّص شده برجستگی ایجاد می‌کند که موجب می‌شود متن یا گرافیک، اندکی از سطح بالاتر بیاید. این دستگاه هم در بازار، با توان چاپ خانگی و صنعتی وجود دارد.

برجسته‌نگار

برجسته‌نگار یا نمایش‌گر بریل^[13]، یک دستگاه الکترو‌مکانیکی است که به کامپیوتر، لپ‌تاپ و گوشی همراه وصل می‌شود و کاراکترهای بریل را با استفاده از نقطه‌هایی که در ردیفی از سوراخ‌ها بالا و پایین می‌روند نشان می‌دهد. افراد نابینا که امکان استفاده از مانیتورهای معمولی را ندارند، می‌توانند از این وسیله یا از نرم‌افزار تبدیل متن به صدا یا هر دو بهره ببرند تا از فضایی که در آن هستند یا مطالبی که می‌خواهند بخوانند، مطّلع شوند.

نوت تیکر

نوت تیکر^[14] یا برجسته‌نگار هوشمند همراه، تبلتی است که نمایشگر بریل و صفحه‌خوان دارد. افراد نابینا می‌توانند با این وسیلۀ سبک و قابل‌حمل، به‌آسانی، در اماکن مختلف، اموری مانند مطالعه، یادداشت‌برداری، تهیة متون و گزارش‌ها و… را به‌صورت صوتی و بریل، انجام بدهند. این وسیله بیست كليد دارد و امکان تایپ به خطّ بریل را فراهم می‌کند.

دیزی پلیر

دستگاه دیزی پلیر^[15] یا دستگاه گویای متن‌خوان، مشابه دستگاه ایبوک ریدِر^[16] ابزاری است که افراد نابینا می‌توانند با کمک آن، متون الکترونیکی در فرمت‌های مختلف را از طریق صفحه‌خوان^[17] دستگاه به صوت تبدیل کنند. علاوه‌براین دستگاه قابلیت ضبط و پخش دیجیتالی صدا، نشانه‌گذاری و انتخاب متون دلخواه در یک فایل، عقب و جلو بردن ثانیه‌ای و تند ‌و‌ کند‌ کردن سرعت خواندن متن را هم دارد.

پخش و ضبط‌کنندة صدا

دستگاه پخش^[18] و ضبط^[19] الکترونیکی صدا وسیله‌ای است که افراد نابینا برای انجام فعّالیت‌هایی مانند خواندن کتاب و تهیّۀ جزوه آموزشی، از آن کمک می‌گیرند. در این راستا شرکت سونی^[20] دستگاه‌هایی تولید کرده ‌است که برای هر کار مانند پخش فایل صوتی یا ضبط صدا، دکمۀ اختصاصی دارد و با فشار دادن هر کلید بوق خاصّی پخش می‌کند. با وجود این دو ویژگی، افراد نابینا راحت‌تر می‌توانند از این دستگاه الکترونیکی در زندگی خود کمک بگیرند.

قلم هوشمند

آخرین وسیله‌ای که باید به آن اشاره شود، قلم هوشمند است. وقتی این قلم روی نوشته‌ها حرکت می‌کند، متن روخوانی می‌شود. لازم به ذکر است که تنها متن‌هایی را می‌توان با قلم هوشمند خواند که آوای آن قبلاً درون حافظۀ قلم ذخیره شده باشد. می‌توان متن‌های دیگر را هم به حافظۀ قلم اضافه کرد. علاوه‌براین برای این قلم، برچسب‌های هوشمندی هم تولید شده ‌است که می‌توان در زمینۀ یادآوری یا مشخّص کردن نام و کاربرد وسایل مختلف استفاده کرد. برای این کار باید یک برچسب خالی را در محلّ مورد نظر چسباند. بعد قلم را روی آن برچسب قرار داد و صدای خود را ضبط کرد. از آن به بعد، این برچسب مطالب ضبط شده را پخش خواهد کرد. این امکان بسیار برای کودکان، افراد مسن، بی‌سواد و نابینا مفید است.

***

ای بانوی برف

با خودت همه چیز را ببر

تلخی‌ها را ببر

سرمای وجودمان را آب کن

از دور روشنایی می‌آید

روشنایی به گرمای وجود بهار

بهار زندگی

(برشی از شعر گرمای زندگی از مینا اکبری)

[1] rehabltaton

[2] nformaton Technology

[3] operatng system

[4] electronc

[5] Non-electronc

[6] Closed Crcut Televson

[7] Portable

[8] Non-portable

[9] embosser

[10] Bralle prnter

[11] nkjet prnter

[12] Thermography machne

[13] Bralle dsplay

[14] note taker

[15] Dasy Player

[16] Ebook reader

[17] Text to Speech

[18] Player

[19] recorder

[20] Sony