ماهنامۀ تخصصی نابینایان ایران، مانا، که پس از اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از دی‌ماه سال 1400 با نام «نسل مانا» ادامۀ حیات داد، حالا وارد چهارمین سال فعالیت خود شده است؛ ماهنامه‌ای که به صاحب امتیازی انجمن نابینایان ایران منتشر شده و در سه قالب صوتی، متنی و بریل به دست علاقه‌مندان خود می‌رسد. در این یادداشت، به بهانۀ سومین سالروز تأسیس نسل مانا، به سیاست‌های کاری این نشریه، تغییرات سرویس‌ها در یک سال پیشِ رو، نحوۀ تعامل سایر سازمان‌ها با نسل مانا و حامیان این مجله نگاهی خواهیم انداخت.
نسل مانا، ماهنامۀ فرهنگی،اجتماعی نابینایان
در نخستین شمارۀ مجلۀ مانا، در دی‌ماه سال 1399، اشاره به آغاز یک راه کردیم؛ شروع اقدامی فرهنگی، آن‌هم توسط یکی از باسابقه‌ترین سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران، یعنی انجمن نابینایان ایران که حالا حدود سی سال از تأسیس و فعالیتش در امور مربوط به آسیب‌دیدگان بینایی می‌گذرد. دروغ چرا؟! ابتدای راه باور نداشتیم مسیری که در آن پا گذاشته‌ایم، همراه با استقلال کامل در تولید محتوا، انتخاب همکاران و سرویس‌های ماهنامه باشد، اما گذشت این سه سال به تحریریۀ نسل مانا اثبات کرد، انجمن نه‌تنها دست عوامل خود را برای نوشتن مطالب مختلف کاملاً باز گذاشته است، بلکه گاهی اوقات با مطالبی که با خطوط قرمز انجمن به‌عنوان یک سازمان مردم‌نهاد در تضاد است، مقابله نمی‌کند. اگر نسل مانا در سال‌های گذشته اندک اقبالی هم در میان اعضای جامعۀ هدف پیدا کرده باشد، یکی از عوامل آن عدم پایبندی به خط و خطوط و محافظه‌کاری‌های مرسوم و بی‌دلیلی است که انجمن‌های نابینایی در قبال سازمان‌های دولتی دارند؛ سکوت مطلق در برابر سیاست‌های ناکارآمد بهزیستی، استثنایی و سایر سازمان‌هایی که به‌نوعی حیات و ممات این سمن‌ها به نوع رابطۀ آنها با این نهاد‌ها گره خورده است، اما نسل مانا بدون توجه به این محدودیت‌ها، همواره صریح‌ترین و بی‌پرده‌ترین نقد‌ها را علیه سازمان‌های دولتی مرتبط با اعضای جامعۀ هدف خود مطرح کرده است؛ بدون آنکه باکی از برخورد‌های احتمالی با خود و انجمن داشته باشد.
گاه بیان مواضع نسل مانا آن‌قدر مستقیم و صریح بوده است که بسیاری اعتقاد دارند نسل مانا مجله‌ای سیاسی است تا نشریه‌ای فرهنگی و اجتماعی، اما ماهیت بیش از 80درصد سرویس‌های نسل مانا نشان می‌دهد عمده مطالب منتشر شده در این ماهنامه، در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و فناوری نابینایان است. گاه مطالب سه سرویس یادداشت مدیر‌مسئول، گزارش و ستون خاطرات موشکاف، بنا به ماهیتی که دارند، عملکرد و مدیران سازمان‌های دولتی مربوط با معلولان را زیر ذره‌بین می‌برند، اما چه کنیم که متأسفانه در کشور ما و به‌ویژه در سال‌های اخیر، انتقاد از رئیس سازمان بهزیستی یا آموزش و پرورش استثنایی را به‌مانند نقدی سیاسی به‌شمار می‌آورند و منتقدان آن را به زیر سؤال بردن کلیت نظام جمهوری اسلامی متهم می‌کنند، درحالی‌که رئیس سازمان بهزیستی به‌عنوان معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و یکی از مهم‌ترین مدیران مرتبط با معلولان باید پاسخ‌گوی عملکرد خود و سازمان متبوعش باشد.
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که بسیاری از مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با مسائل سیاسی در سطح بین‌الملل گره خورده است و رابطۀ مستقیمی با آن دارد. مگر می‌توان علل و عوامل بسیاری از مشکلات جاری کشور، تنگنا‌های اقتصادی، مشکلات تجهیزات توان‌بخشی، عدم تخصیص بودجه به قانون حمایت از حقوق معلولان و سایر گرفتاری‌هایی را که این روز‌ها جامعه معلولان کشور با آن دست به گریبان هستند، در جایی خارج از دنیای سیاست جستجو کرد؟ بنابراین گاهی اوقات پرداختن به مسائل سیاسی امری گریز‌ناپذیر از نوشته‌های برخی از ستون‌های نسل مانا است، اما به‌طورکلی ماهیت این نشریه، مجله‌ای فرهنگی و اجتماعی بوده است و در یک سال پیش رو نیز همین سیاست مدنظر تحریریۀ نسل مانا خواهد بود.
تغییرات برخی ستون‌ها در یک سال آینده
برخی از سرویس‌های نسل مانا در یک سال آینده دستخوش تغییر خواهند شد، برخی ستون‌ها با همان رویۀ سابق منتشر می‌شوند و سه سرویس جدید نیز به نسل مانا اضافه خواهد شد. از این ماه نسل مانا با همکاری مؤسسۀ پیشگیری از نابینایی، مپینا، قصد دارد آخرین اخبار و دستاوردهای حوزۀ چشم‌پزشکی را منتشر کند. این ستون بسته به شرایط، به‌صورت دوماهانه یا فصل‌نامه منتشر خواهد شد، البته در صورت استقبال مخاطبان از این ستون، امکان انتشار ماهیانۀ آن نیز دور از ذهن نخواهد بود. مپینا مؤسسه‌ای است که با هدف پیشگیری از کم‌‌بینایی و نابینایی تشکیل شده و توجه خود را به حوزۀ پیشگیری، تشخیص و تحقیقات کاربردی در زمینۀ اختلال‌های قابل کنترلی که منجر به نابینایی می‌شوند، معطوف کرده است. ازجمله مأموریت‌های این مؤسسه می‌توان به حمایت از انجام تحقیق‌های علمی در زمینۀ کشف علل بروز و تشخیص زودرس اختلالات ژنتیک نابیناکننده بر اساس جدیدترین روش‌ها و دستاوردهای علم چشم‌پزشکی و حمایت از بیماران دارای این اختلالات نام برد. چون بررسی آخرین اخبار حوزۀ چشم‌پزشکی باید توسط متخصصان امر صورت گیرد، نسل مانا درصدد همکاری با این مؤسسه تخصصی برآمد؛ چراکه مجرب‌ترین متخصصان حوزۀ چشم‌پزشکی اعضای هیئت‌امنا، هیئت مؤسس و هیئت‌مدیره آن را تشکیل می‌دهند. از اعضای هیئت‌امنای مپینا می‌توان به دکتر محمدحسین دهقانی فیروزآبادی، دکتر حمید احمدیه، دکتر حسین ضیایی اردکانی، دکترمحمدعلی جوادی،دکترمحمدرضا جعفری‌نسب، دکتر علیرضا رمضانی و دکتر سپهر فیضی، از استادان چشم‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نام برد.
نسل مانا در چهارمین سال فعالیت خود همچنان با دفتر فرهنگ معلولین همکاری خود را ادامه خواهد داد، اما همکاری ما با مؤسسۀ بیماران چشمی آرپی به پایان رسیده است. سرویس‌های مشاغل و زندگی با چشمان بسته تا پایان سال جاری نیز تداوم خواهد داشت، اما در سال آینده با رویکرد متفاوتی دنبال خواهد شد. همچنین امین عرب در ستون گفتاورد به تحلیل آن دسته از مسائل مبتلابه جامعۀ نابینایان که از دو یا چند زاویه دید قابل بررسی هستند خواهد پرداخت و میرهادی نائینی‌زاده در سال آینده با یک ستون جذاب با نسل مانا همکاری خود را ادامه خواهد داد. سایر نویسندگان کنونی و ستون‌های نسل مانا که با این نشریه همکاری داشته‌اند، در سال پیش رو نیز عضو ثابت تحریریۀ نسل مانا خواهند بود. همچنین ستون یادداشت مهمان و به قلم شما، پذیرای دل نوشته‌ها، اشعار، گزارش‌ها و یادداشت‌های تحلیلی نابینایان دست به قلم خواهد بود و مخاطبان این نشریه می‌توانند از طریق راه‌های ارتباطی، نوشته‌های خود را به دست عوامل این ماهنامه برسانند تا با نام خودشان در این مجله منتشر شود.
شیوۀ تعامل سازمان‌ها با نسل مانا
متأسفانه در سال‌های گذشته، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با نابینایان، تعامل خوبی با نسل مانا نداشته و از انجام مصاحبۀ اختصاصی با این نشریه طفره رفته‌اند؛ نمونۀ بارز آن علی‌محمد قادری، رئیس سازمان بهزیستی کشور، است که تاکنون سه مرتبه از دفتر ایشان درخواست مصاحبۀ اختصاصی شده، حتی دو مرتبه با درخواست مدیران امر، سؤال‌های این مصاحبه، پیش‌تر برای آنها ارسال شده است، اما بازهم تن به مصاحبۀ حضوری با خبرنگار این ماهنامه نداده‌اند، البته علت این موضوع برای تحریریۀ نسل مانا کاملاً روشن است؛ چراکه طراحی سؤال‌ها به‌گونه‌ای بود که ایشان باید تصویری شفاف از عملکرد سازمان بهزیستی در حوزه‌های مختلف برای اعضای جامعۀ هدف این سازمان ترسیم می‌کردند، اما چون کارنامۀ قابل دفاعی ندارند و عمده اقدام‌های آنها نمایشی است، تاکنون حاضر به مصاحبه اختصاصی با نسل مانا نشده‌اند. معاونت توان‌بخشی سازمان بهزیستی نیز در سال گذشته درخواست مصاحبۀ حضوری با نسل مانا را رد کرد و به پاسخ مکتوب به پرسش‌های ارسالی این ماهنامه بسنده کرد. همین مشکل در ارتباط با سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور نیز صدق می‌کند.
به اعتقاد نگارنده، یکی از اصلی‌ترین عوامل عدم مصاحبۀ اختصاصی مسئولین با نسل مانا، نبود آمار شفاف در حوزه‌های مختلف است؛ بنابراین وقتی آمار و ارقام عملکرد مدیران در بخش‌های مختلف شفاف نباشد، آنها به‌‌اجبار به بازگویی کلیات روی می‌آورند، مانند آنچه این روز‌ها در سایر خبرگزاری‌ها شاهد آن هستیم، اما متأسفانه بخش عمده‌ای از همکاران رسانه‌ای ما یا بنا به اقتضائات شغلی یا جناحی و یا از روی عدم شناخت نسبت به حوزۀ معلولان، توان به چالش کشیدن مسئولان در حوزه‌های مرتبط را ندارند. آن دسته هم که نگاه حرفه‌ای‌تری نسبت به مسائل دارند و به دل ماجرا می‌زنند یا از سوی سیستم طرد می‌شوند و یا برای آنها به عناوین مختلف پرونده‌سازی می‌شود.
حامیان نسل مانا در سالی که گذشت
ادامۀ فعالیت تحریریۀ نسل مانا که در حال حاضر 22 نفر با این نشریه به‌صورت ثابت همکاری می‌کنند میسر نمی‌شود، مگر با حمایت شرکت‌های خصوصی و نهاد‌های دولتی مرتبط که هرکدام به‌نوعی سهمی در تداوم ماهیت وجودی نسل مانا ایفا می‌کنند. در سالی که گذشت، بانک مسکن، شرکت پرداخت الکترونیک سداد و شرکت پکتوس از حامیان ثابت و باشگاه تشریفاتی اقدسیه، بانک قرض‌الحسنۀ مهر ایران و مجموعه رستوران رُزمیلو به‌صورت موردی، از شرکت‌های خصوصی بودند که با نسل مانا همکاری داشته‌اند، البته به علت تغییرات مدیریتی در شرکت پرداخت الکترونیک سداد، همکاری این شرکت با نسل مانا تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآمده است. در میان سازمان‌های دولتی نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با خرید این نشریه برای بخش نابینایانِ نهاد، به‌نوعی از تداوم حیات این ماهنامه حمایت می‌کنند. خیران مردمی و پرداخت اشتراک ماهیانه از سوی کاربران نیز یکی دیگر از منابع محدود تأمین هزینه‌های نسل مانا در یک‌سال اخیر بوده است. خوشبختانه با پیگیری‌های فراوان، از مردادماه سال جاری یارانۀ کاغذ نسل مانا نیز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تخصیص یافته است که در سطح محدود، می‌تواند بخشی از هزینه‌های کاغذ بریل این نشریه را تأمین کند. نسخۀ بریل این ماهنامه، علی‌رغم افزایش قیمت 200درصدی کاغذ بریل، در یک سال پیش رو و تا آذرماه سال 1403، تنها با افزایش پانزده‌هزار تومانی، با قیمت پنجاه‌هزار تومان برای هر ماه، به دست علاقه‌مندان خواهد رسید که در سال جاری، اشتراک سه‌ماهه، شش‌ماهه و یک‌سالۀ آن قابل خریداری خواهد بود.
نسل مانا در یک سال آینده در تلاش است علاوه بر رشد کمی و کیفی مطالب خود، زیرساخت‌های یک چاپخانۀ بریل مکانیزه را در تحریریۀ نسل مانا ایجاد کند که در صورت فراهم شدن شرایط فوق، نشریات اقماری نسل مانا به خط بریل و در سطح محدود به‌صورت فصل‌نامه منتشر خواهد شد، البته این موضوع به تأمین منابع مالی جداگانه بستگی دارد که امیدواریم در یک‌سال پیش رو محقق شود.
