وضعیت اعتبار شهادت نابینایان و ناشنوایان در دادگاه‌ها
نگین حیدری: کنشگر حوزۀ حقوق معلولان
همواره برای معلولان در گروه‌های مختلف و سایر افراد جامعه، با توجه به اهمیت دو حس بینایی و شنوایی، این پرسش مطرح است که آیا شهادت افراد نابینا و ناشنوا در دادگاه‌ها پذیرفته و به این شهادت اعتبار داده می‌شود؟
در ششمین شماره از مجموعۀ معلولان و قوانین ایران، در گفتگو با خانم دکتر فهیمه تقوی، با موضوع وضعیت اعتبار شهادت نابینایان و ناشنوایان، همراه شما هستیم.
فهیمه تقوی مدرک دکتری حقوق خصوصی را از دانشگاه تهران دریافت کرده است و از سال 1391 به وکالت اشتغال دارد.
مهمان این شماره در مقدمه و تعریف شهادت توضیح می‌دهد: شهادت که واژه‌ای عربی و معادل فارسی آن گواهی است، یعنی فردی به غیر از طرفین دعوی یا شکایت، از وقوع امری خبر دهد که در جریان پرونده و مسیر آن مؤثر باشد؛ به بیان ساده‌تر پاسخی که شاهد به پرسش‌های مقام قضایی می‌دهد، در جریان پرونده و رأی دادگاه مؤثر خواهد بود. او اضافه می‌کند: در متون قانونی مختلف مقرراتی در خصوص تشریفات ادای شهادت و شرایط شاهد وجود دارد.
دکتر تقوی در خصوص مواردی که حضور شاهد و بیان شهادت در دادگاه ضرورت پیدا می‌کند می‌گوید: شهادت یکی از رایج‌ترین دلایل اثبات دعوا در دادگاه است و طرفین دعوی در همۀ دعاوی می‌توانند به شهادت شهود استناد کنند، البته در دعاوی مختلف، مقرراتی برای شرایط شاهدان و تعداد آنها بیان شده است. در قانون ایران بر اساس مبانی مذهبی و فقهی، به‌طورکلی وجود شرایطی ازجمله عدالت، ایمان و نداشتن نفع شخصی برای شاهد ضرورت دارد. با توجه به شرایطی که برای شاهد در نظر گرفته شده است، سلامت جسمی جزءِ شرایط شاهد و بیان شهادت نیست؛ درنتیجه اصولاً افراد نابینا و ناشنوا می‌توانند در دادگاه شهادت دهند و منعی در این خصوص وجود ندارد، ولی در موارد خاصی، در امور کیفری برای اثبات جرم از طریق شهادت شهود، ضرورت دارد که شاهد صحنۀ وقوع جرم را رؤیت کرده باشد؛ درنتیجه در این موارد قطعاً شهادت افراد دارای معلولیت بینایی پذیرفته نمی‌شود.
مهمان این شماره از مجموعۀ معلولان و قوانین ایران ادامه می‌دهد: طبق قانون، شاهد باید نسبت به موضوعی که شهادت می‌دهد، قطع و یقین داشته باشد و اگر موضوع به‌‌گونه‌ای باشد که فرد بدون دیدن یا شنیدن نتواند نسبت به آن یقین پیدا کند، شهادت او پذیرفته نمی‌شود. اعتبار و ارزش شهادت و تأثیر آن در نتیجۀ دعوا یا شکایتِ طرح‌شده، درنهایت به نظر قاضی بستگی دارد.
این وکیل دادگستری معتقد است در امور کیفری از سویی اثبات جرم پیچیدگی و اهمیت خاصی دارد و مقررات سخت‌گیرانه‌تر است و از سوی دیگر اثبات وقوع بسیاری از جرائم با دیدن و شنیدن ارتباط مستقیم دارد؛ بنابراین در بیشتر موارد شهادت نابینایان و ناشنوایان در دادگاه پذیرفته نمی‌شود. تقوی اضافه می‌کند: در بعضی پرونده‌ها که بیناییِ شاهد در اثبات موضوع دعوا مؤثر نیست، مثلاً تغییر نام، در مواردی که ضرورت دارد از طریق دادگاه انجام شود، شهادت افراد نابینا پذیرفته می‌شود و مانعی در این خصوص وجود ندارد، به‌هرحال امور حقوقی اعم از مدنی و کیفری حساسیت خاصی دارند و شهادت شخص با شرایط و تعداد مشخص در قانون می‌تواند جرمی را اثبات یا مانع از اثبات جرمی شود و از سوی دیگر حقی را برای شخصی ایجاد یا از کسی سلب کند؛ درنتیجه باید برای مقام قضایی از طریق شهادت قطع و یقین به وجود آید و اینکه در چه موارد از طریق شهادت یک فرد نابینا یا ناشنوا چنین قطع و یقینی به وجود می‌آید، به اوضاع و احوال پرونده و نظر قاضی بستگی دارد.
علاقه‌مندان به آشنایی با مباحث مربوط به وضعیت پذیرش یا عدم پذیرش بیان شهادت نابینایان و ناشنوایان در دادگاه‌ها، می‌توانند مشروح این گفتگو را در پادکست ضمیمه که از طریق وبگاه و کانال‌های نسل مانا قابل دریافت است، دنبال کنند.
