تعطیلات سال نو خورشیدی هنوز تمام نشده که ماراتن افزایش قیمت‌ها آغاز شده است و رشد تورم در جامعه، چنان با قدرت اسب خود را زین کرده که تنها در ماه نخست سال، مابه‌التفاوت افزایش حقوق و دستمزد در سال جاری به نسبت سال گذشته را در خود بلعیده است. در چنین شرایطی افزایش 30درصدی مستمری برای نهاد‌های حمایتی خود قصۀ پر غصۀ دیگری است که به بهانۀ آن در این یادداشت قصد داریم به وضعیت معیشتی معلولان در ایران، میزان پرداخت مستمری به آنها در ده سال گذشته و مقایسۀ آن با پایه حقوق وزارت کار، چرایی عدم واریزی عیدی مددجویان و حمایت‌های معیشتی از افراد دارای معلولیت در اروپا و آمریکای شمالی نگاهی بیندازیم.
به‌جای برداشتن پشتی‌ها از معلولان پشتیبانی کنید
سیزدهم فروردین‌ماه فیلم کوتاهی از ضیافت افطاری ابراهیم رئیسی با ایتام تحت پوشش کمیتۀ امداد و بهزیستی منتشر شد که ایشان به پشتی‌ها و میزی که برای جایگاه رئیس‌جمهور در نظر گرفته بودند اعتراض می‌کند و دستور می‌دهد پشتی‌ها را جمع کنند تا ایشان در کنار مددجویان بهزیستی افطار کند. افکار عمومی این حرکت سید محرومان را مانند بسیاری از اقدام‌های ایشان نمایشی ارزیابی کردند و اعتقاد دارند حضرت آیت‌الله اگر واقعاً به فکر افراد تحت پوشش نهاد‌های حمایتی است، پس چرا اعضای دولت و کارگزاران ایشان قوانین مرتبط با معلولان را اجرا نمی‌کنند و نسبت به بدیهی‌ترین حقوق این قشر تا این اندازه بی‌تفاوت هستند؟
افزایش 30درصدی مستمری‌ها حَلال مشکلات معلولان نیست
یکی از مسائل جنجال‌بر‌انگیز در سال گذشته تجمعات معلولان برای افزایش مستمری و اجرای مادۀ 27 قانون حمایت از حقوق معلولان بود؛ ماده‌ای که در آن به‌صراحت دولت مکلف شده است برای معلولان شدید و خیلی شدید بدون شغل و درآمد مستمری به میزان حداقل حقوق وزارت کار پرداخت کند؛ در همین راستا دولت امسال مستمری نهاد‌های حمایتی را تنها 30درصد افزایش داده که رشد حدود 250هزار تومانی را برای افراد یک‌نفره شامل می‌شود. بر اساس جدول دستمزد سال 1403، حداقل دستمزد روزانه برای کارگران و کارمندان 238هزار تومان در روز و حداقل حقوق ماهانه بدون در نظر گرفتن سایر مزایا، 7میلیون و 166هزار تومان است. طبق مادۀ 27 قانون حمایت از حقوق معلولان، دولت در سال 1403 می‌بایست بیش از 7میلیون به معلولان بدون شغل و درآمد مستمری پرداخت کند. این در حالی است که میزان مستمری مددجویان از 746هزار تومان در سال گذشته، تنها به 993هزار تومان رسیده است و کمتر از یک‌هفتم مستمری واقعی را در برمی‌گیرد.
در شرایطی که نمایندگان کارگری عضو شورای عالی کار سبد معیشت کارگران در سال جاری را 22میلیون و 800هزار تومان و نمایندگان کارفرمایان سبد معیشت را 16میلیون و 100هزار تومان اعلام کردند، درنهایت حقوق کارگران با افزایش 35درصدی و با در نظر گرفتن کسر بیمه، به کمتر از 10میلیون تومان می‌رسد. با نگاه واقع‌بینانه‌تر، میزان پرداخت مستمری از سوی بهزیستی، کمتر از یک‌شانزدهم هزینه‌های واقعی زندگی طبق رقم سبد معیشت اعلامی از سوی نمایندگان دولت است.
طبق قوانین، سازمان بهزیستی می‌بایست مستمری سالانۀ نهاد‌های حمایتی را به میزان تورم سالانه محاسبه و افزایش دهد که در این صورت مستمری 1403 به‌جای 30درصد، باید 45درصد افزایش می‌یافت. بنا بر افزایش 30درصدی، مستمری افراد یک‌نفره در سال جاری 993هزار تومان، دو نفره 1میلیون و 419، سه‌نفره 1میلیون و 987، چهارنفره 2میلیون و 555 و خانواده‌های دارای پنج فرد معلول 3میلیون و 123هزار تومان خواهد بود. نکتۀ قابل‌توجه در این بین، اختلاف فاحش میان میزان مستمری معلولان با پایه حقوق وزارت کار در ده سال گذشته است که این اختلاف همواره بین یک‌هفتم تا یک‌پانزدهم بوده است.
مستمری معلولان در سال 1392، 53هزار تومان و حقوق پایه وزارت کار 487هزار تومان بوده است. در سال 93 مستمری 53 و حقوق پایه 608هزار تومان، سال 94، مستمری 53 و حقوق پایه 712هزار، سال 95 مستمری 53 و حقوق پایه 812، سال 96 مستمری 146 و پایه حقوق 929، سال 97 مستمری 162 و پایه حقوق 1میلیون و 264 هزار، سال 98 مستمری 198 و پایه حقوق 1میلیون و 512، سال 99 مستمری 227 و پایه حقوق 1میلیون و 910، سال 1400 مستمری 350 و پایه حقوق 2میلیون و 600، سال 1401 مستمری 420 و پایه حقوق 4میلیون و 179، سال 1402 مستمری 746 و پایه حقوق 5میلیون و 308 و در سال 1403، میزان مستمری 993هزار و پایه حقوق وزارت کار 7میلیون و 166هزار تومان خواهد بود؛ بنابراین اختلاف فاحش میان پرداخت مستمری نهاد‌های حمایتی با حداقل دستمزد سالانه به این دولت و آن دولت ارتباط ندارد و بی‌توجهی به حقوق و قوانین معلولان، متوجه تمامی حاکمان نظام و یک رَویه در ایران است.
عیدی معلولان بازهم واریز نشد
عدم واریز عیدی برای معلولان از سوی سید محرومان به یک سنت بدل شده و سازمان بهزیستی نیز ظاهراً آن را یک سنت حسنه می‌داند. علی‌محمد قادری، رئیس سازمان بهزیستی، به‌جای آنکه مطالبه‌گر حقوق معلولان و پیگیر واریز عیدی سال 1403 مددجویان و پرداخت مابه‌التفاوت افزایش مستمری آنها در پنج ماه ابتدایی سال 1402 باشد، در کمال خونسردی اعلام می‌کند واریز عیدی در قانون نیامده و در دولت‌های قبل نیز از منابع دیگری پرداخت می‌شده است.
سازمان بهزیستی تقریباً از اواسط دهۀ 80 و تا سال 1401، در ماه پایانی سال معادل میزان مبلغ یک مستمری ماهانه به‌عنوان عیدی برای مددجویان واریز می‌کرد؛ اقدامی که دو سال است این سازمان از پرداخت آن طفره می‌رود. به‌راستی در شرایطی که برای افراد شاغل حق مسکن تنها معادل یک‌دهم اجاره در شهرهای بزرگ، بن مواد غذایی معادل سه‌کیلو گوشت و میزان حق تأهل با قیمت یک تی‌شرت برابری می‌کند، زندگی برای معلولان بدون شغل و درآمد چگونه می‌گذرد؟
مقامات جمهوری اسلامی ایران که مدعی دستگیری از محرومان هستند، برای گذران زندگی معلولانی که جز مستمری بهزیستی و یارانۀ دولت هیچ درآمد دیگری ندارند چه برنامه‌هایی دارند؟ چه کسی باید پاسخ‌گو باشد؟ رهبری؟ رئیس‌جمهور؟ وزرای دولت؟ نمایندگان مجلس؟ رئیس سازمان برنامه و بودجه؟ این جماعت که همگی خود را خدمت‌گزار مردم می‌دانند، چگونه خدمت کرده‌اند که فاصلۀ زندگی معلولان با بدیهی‌ترین نیاز‌های اولیۀ آنها تا این اندازه افزایش یافته است؟
وضعیت پرداخت مستمری در کشورهای توسعه‌یافته به معلولان
پیش از پرداختن به چگونگی حمایت از معلولان در کشورهای توسعه‌یافته، بر این نکته تأکید می‌شود که هم‌وطنان دارای معلولیت رقم‌های اعلامی به دلار و یورو را در ریال ایران ضرب نکنند تا از آن مقایسۀ غلطی به دست نیاید.
معلولان در کشور فنلاند، از دو طریق حمایت می‌شوند؛ یکی سازمان خدمات معلولان که زیر نظر شهرداری‌ها است و پرداخت حق‌الزحمۀ دستیار شخصی برای امور روزمرۀ زندگی، فراهم کردن تاکسی رایگان، پرستار و تأمین تجهیزات کمک‌توان‌بخشی ازجمله بخشی از خدمات این سازمان است. کِلا دیگر مرکز حمایتی از معلولان در فنلاند است که مستقیم زیر نظر دولت است. کِلا به معلولانی که بالای شانزده‌سال سن و بالای سه‌سال در فنلاند اقامت داشته باشند، حقوقی معادل 460 یورو در ماه پرداخت می‌کند، البته این پرداخت بسته به نوع و شدت معلولیت از 150 تا 460 یورو متفاوت است، خواه فرد شاغل باشد یا نباشد. همچنین یک فرد معلول شاغل می‌تواند در هر سنی خود را بازنشسته و تا پایان عمر حقوق بازنشستگی دریافت کند. پرداخت مستمری بازنشستگی و کمک‌هزینه‌های آن درمجموع 345 یورو و ضمانت بازنشستگی معادل 665 یورو در ماه است. کمک‌هزینۀ افراد بدون شغل در فنلاند 500یورو است و نیمی از مبلغ اجاره مسکن نیز برای این افراد از سوی دولت پرداخت می‌شود. تاکسی و تمام خدمات حمل و نقل عمومی برای معلولان و یک فرد همراه در فنلاند رایگان است، اما برای قطارهای بین‌شهری تنها برای همراه فرد معلول به‌صورت رایگان محاسبه می‌شود. شرایط تشریح‌شده در بالا، تقریباً در تمامی کشورهای حوزۀ اسکاندیناوی برای معلولان مشابه است.
در کشور آلمان، معلولان بین 500 تا 600یورو حقوق بیکاری می‌گیرند؛ علاوه بر آن نابینایان در آلمان 870یورو به‌عنوان حق معلولیت دریافت می‌کنند که این مبلغ قرار است بین 70 تا 100یورو در سال جاری میلادی افزایش یابد و به حدود 950یورو برسد. همچنین دولت مبلغ اجاره‌خانه معلولان بدون شغل را پرداخت می‌کند. نابینایان در تمامی شهرهای آلمان به‌شرط آنکه متراژ خانۀ آنها کمتر از 65 متر باشد، از این تسهیلات برخوردار می‌شوند. البته مبلغ پرداخت اجاره‌خانه در شهرهای مختلف آلمان متفاوت است، اما به‌صورت میانگین، از 400 تا 700یورو به‌عنوان اجارۀ مسکن به معلولان بدون شغل پرداخت می‌شود. اگر نابینایان در آلمان شاغل باشند، دیگر حقوق بیکاری و اجاره مسکن به آنها تعلق نمی‌گیرد. حمل و نقل عمومی درون کشور آلمان برای نابینایان با یک همراه رایگان است، اما برای هواپیما و قطارهای سریع‌السیر نرخ بلیت برای نابینایان آزاد و برای همراه آنها رایگان است. خدمات درمانی و تجهیزات کمک‌توان‌بخشی نیز رایگان در اختیار معلولان این کشور قرار می‌گیرد.
در کشور آمریکا خدمات حمایتی از معلولان بسته به قوانین هر ایالت متفاوت است و مستمری معلولان بین 900 تا 1200دلار متغیر است. اگر نابینایان درآمد بالای 2700دلار و سایر معلولان جسمی درآمد بالای 1400دلار داشته باشند، مستمری مذکور دیگر به آنها تعلق نمی‌گیرد. تمامی معلولان در آمریکا تحت پوشش حمایت‌های غذایی، پرداخت اجاره مسکن، حمایت‌های درمانی و تجهیزات مورد نیاز در زمینه ابزارهای توان‌بخشی هستند. در دیگر کشور آمریکای شمالی، یعنی کانادا نیز اوضاع کمی بهتر است. معلولانی که بدون درآمد هستند یا درآمد اندکی دارند، دولت به آنها 650دلار پرداخت می‌کند. مستمری یا مبلغ حق معلولیت نیز جداگانه، ماهانه 400دلار است. در زمینۀ مسکن، خانه‌هایی که اجارۀ آنها کمتر از 550دلار باشد، اجارۀ آن از سوی دولت پرداخت می‌شود و بالا‌تر از این میزان توسط خود فرد باید پرداخت شود. نکتۀ قابل‌توجه در این بین، ساخت خانه‌هایی با امکانات بالا از سوی شهرداری‌ها در کانادا است که تمامی آنها با نرخ کمتر از 550دلار عرضه می‌شود تا درعمل معلولان برای سکونت در آن اجاره‌ای پرداخت نکنند. معلولان برای گرفتن این خانه‌ها بین یک‌ماه تا گاهی دو سال باید در نوبت باشند. حمل و نقل برای معلولان در کانادا رایگان است و غذای خشک و گرم برای افرادی که به آن نیاز داشته باشند، بدون محدودیت توسط سازمان‌ها و مؤسسه‌هایی که در این زمینه فعالیت دارند، داده می‌شود.
لزوم اصلاحات ساختاری در نظام حکمرانی ایران
نکات مطرح‌شده برای ترسیم یک آرمان‌شهر برای زندگی معلولان در غرب و مقایسۀ زندگی در کشورهای توسعه‌یافته با ایران مطرح نشد، چراکه آنها نیز مشکلات خاص خود را دارند. غرض از اشاره به استاندارد‌های زندگی معلولان در اروپا و آمریکای شمالی، یادآوری این نکته بود که آنها مانند انسان‌های اولیه درگیر بدیهی‌ترین نیاز‌های زندگی نیستند، بلکه نظام حکمرانی در آن کشورها سطحی از زندگی برای معلولان را فراهم کرده که آنها با آرامش به فکر پیشرفت در جامعه باشند و به‌واقع زندگی کنند تا زنده‌مانی.
افزایش فشارهای اقتصادی و عدم توجه مسئولان به وضعیت زندگی معلولان در کشور ما باعث سرخوردگی این قشر و افزایش رؤیای مهاجرت در میان آنها شده است. چه بسیار از معلولانی که در سال‌های اخیر حتی با تغییر دین و آیین خود و به بهانۀ مسائل هم‌جنس‌گرایی فرار را به قرار ترجیح داده‌اند و با رساندن خود به کشور ترکیه، قصد پناهندگی اجتماعی در یکی از کشورهای اتحادیه اروپا یا کانادا را دارند! بنابراین آیا وقت آن نرسیده که مسئولان تصمیم به ایجاد اصلاحات ساختاری در کشور بگیرند؟
مخلص کلام آنکه، تجربۀ 45 سال گذشته نشان داده نظام حکمرانی کنونی نمی‌تواند از معلولان در برابر آسیب‌های اجتماعی محافظت کند و روز‌به‌روز به مشکلات آنها افزوده است؛ مشکلاتی که دیگر تحمل آن برای گروهی از اعضای جامعۀ هدف، درعمل غیرقابل‌تحمل شده است؛ از این رو از حاکمان و تصمیم‌سازان کشور انتظار می‌رود ضمن تن دادن به قوانین موجود، شرایط زندگی برای افراد دارای معلولیت در ایران را به‌گونه‌ای بهبود بخشند که کرامت انسانی آنها نیز حفظ شود.
به امید آن روز
