دست بر بازوی یار راهنما
فاطمه جوادیان: کارشناس نابینایان آموزش و پرورش استثنایی گیلان
در دنیایی که از طریق تصاویر معنا می‌یابد، افراد نابینا با اتکا به حواس دیگر، مسیری منحصر به فرد برای درک و تجربه زندگی خود می‌سازند. در این میان، حضور راهنمای بینا به مثابه دستی یاریگر، نوری روشن در تاریکی و پل ارتباطی بین دنیای بصری و دنیای لامسه، نقشی محوری در ارتقای کیفیت زندگی این افراد ایفا می‌کند.
راهنمای بینا، چه از جنسِ صمیمیتِ خانواده و دوستان باشد و چه از جنس تعهدِ متخصصانِ آموزش دیده، یاریگری دلسوز و همراهی همیشگی است که در هر قدم از مسیر زندگی، در کنار فرد نابینا حضور دارد. از خیابان‌های شلوغ شهر گرفته تا محیط‌های شلوغ و نا آشنا، از خریدهای روزمره تا انجام امور اداری، از همراهی در کلاس‌های درس تا مشارکت در برنامه‌های اجتماعی، راهنمای بینا با صبر و حوصله، اطلاعات لازم را به گونه‌ای منتقل می‌کند که فرد نابینا بتواند با اتکا به حواس لامسه و شنوایی، درک کاملی از محیط اطراف خود داشته باشد و با اعتماد به نفس، در آن گام بردارد. نقش راهنمای بینا فراتر از صرفِ ارائه اطلاعات است. او با ایجاد فضایی امن و حمایتی، به فرد نابینا کمک می‌کند تا بر چالش‌های پیش رو غلبه کند و استقلال و اعتماد به نفس خود را ارتقا دهد. راهنمای بینا با درک نیازها و علایق فرد نابینا، او را در انتخاب بهترین مسیر و انجام فعالیت‌های مختلف یاری می‌کند و در عین حال، حریم شخصی و استقلال او را حفظ می‌کند
حضور راهنمای بینا در عرصه‌های مختلف زندگی
* محیط‌های عمومی: عبور از خیابان، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، حضور در اماکن عمومی مانند فروشگاه‌ها، سینماها، رستوران‌ها و…
* امور اداری: انجام کارهای بانکی، مراجعه به پزشک، حضور در ادارات و سازمان‌ها و…
* خرید: خرید مواد غذایی، پوشاک، لوازم منزل و…
* آموزش: همراهی در کلاس‌های درس به عنوان همکلاسی، همراهی در انجام تکالیف، همراهی در امتحانات به عنوان منشی و…
* فعالیت‌های اجتماعی: حضور در مهمانی‌ها، رویدادهای فرهنگی و ورزشی، فعالیت‌های داوطلبانه و…
ویژگی‌های یک راهنمای بینا
* صبر و حوصله: راهنمای بینا باید بپذیرد که فرد نابینا برای درک و پردازش اطلاعات به زمان بیشتری نیاز دارد؛ بنابراین، شایسته است پیش از گذر از موانع یا پله‌ها، راهنما از سرعت خود بکاهد تا فرد نابینا خود را با موقعیت موجود تطبیق دهد.
* مهارت‌های ارتباطی: برقراری ارتباط واضح، مختصر و گویا با استفاده از کلمات و جملات ساده و قابل فهم برای فرد نابینا ضروری است. به عنوان مثال نیازی نیست در یک فضای عمومی مانند سینما تمام جزئیات فیلم را برای فرد نابینا توضیح دهید. هر جا که لازم باشد، او آرام به بازوی شما می‌زند و شما با دقت و مهارت در جمله‌هایی کوتاه اما واضح موضوع تصویر را برایش بازگو می‌کنید.
* آشنایی با علائم و نشانه‌ها: آشنایی با علائم و نشانه‌های مختلف محیطی مانند پله‌ها، موانع، تابلوهای راهنمایی و… برای راهنمایی دقیق فرد نابینا الزامی است. در چنین مواردی راهنما به فرد نابینا می‌گوید که به پله‌های متحرک یا ثابت نزدیک می‌شویم. یا قرار است چند پله پایین یا بالا برویم. یا وقتی صدای جوی آب می‌آید به او بگوید که از روی پل گذر می‌کنیم تا نگران نشود.
* احترام به استقلال: راهنمای بینا باید به استقلال فرد نابینا احترام بگذارد و از انجام کارهایی که او می‌تواند به تنهایی انجام دهد، خودداری کند. بعضی کارها هستند که دامنه حرکتی وسیعی ندارند. گاهی اوقات راهنمای بینا تصور می‌کند در فضایی مانند رستوران باید کارهای شخصی فرد نابینا را هم انجام دهد. مانند، باز کردن ظرف ماست، بسته کره و حتی در ظرف نوشیدنی. تا مبادا فرد نابینا زمان باز کردن این موارد لباسش را کثیف کند. این در حالی است که ممکن است فرد نابینا به موقع از باز بودن ظرف نوشیدنی آگاه نشود. البته طبیعی است که فرد نابینا نداند روی میز دستمال کاغذی، نمکدان یا ظرف قاشق و چنگال وجود دارد یا اگر هست جای دقیق آن کجاست که با پرسشی ساده از راهنما و دریافت پاسخی ساده‌تر، این مسئله هم به راحتی حل می‌شود.
* تعهد و مسئولیت‌پذیری: راهنمای بینا باید در انجام وظایف خود متعهد و مسئول باشد و در قبال امنیت و سلامت فرد نابینا احساس مسئولیت کند. وقتی در گذر از عرض خیابان فرد راهنما پایش را از این سوی جدول به آن سوی جدول بگذارد، نه اختلاف سطحی پیش می‌آید نه پرشی اتفاق می‌افتد که فرد نابینا از تغییر وضعیت بدن راهنما متوجه چیزی شود. اگر مکث کوتاهی صورت نگیرد یا راهنما وجود جدول را اطلاع ندهد، بی‌تردید هوش فرد نابینا هم به کمک او نخواهد آمد و پایش به لبه جدول گیر می‌کند و می‌شود آنچه نباید بشود. چه بسیارند نابینایانی که به همین دلیل از ناحیه پا و زانو دچار آسیب شده‌اند. راهنما می‌بایست به وجود موانعی مانند شاخه درختان، جدول، رهگذران و بسیاری موارد دیگر بر سر راه فرد نابینا دقت و امکان عبور از این موانع را برایش ایجاد کند.
راهنمای بینا کیست؟
راهنمای بینا می‌تواند از افراد نزدیک مانند اعضای خانواده و دوستان باشد یا از طریق سازمان‌ها و مراکز تخصصی مربوط به افراد نابینا معرفی شود. در هر دو حالت، انتخاب راهنمای بینا باید با دقت و ظرافت انجام شود تا فرد نابینا از همراهی یاریگری دلسوز، صبور و قابل اعتماد بهره‌مند شود.
نقش خانواده و جامعه در حمایت از افراد نابینا
خانواده و جامعه نقشی اساسی در حمایت از افراد نابینا و ارتقای کیفیت زندگی آن ها دارند. ایجاد فرصت‌های برابر برای آموزش، اشتغال و مشارکت اجتماعی، ترویج فرهنگ صبر و احترام در قبال افراد نابینا و حمایت از سازمان‌ها و مراکز فعال در این حوزه از جمله اقدامات ضروری در این زمینه است.
با اتکا به تعامل سازنده و همدلانه بین افراد نابینا، راهنمایان بینا و جامعه، می‌توان دنیایی را رقم زد که در آن نابینایی مانعی برای دستیابی به آرزوها و شکوفایی استعدادها نباشد. دنیایی که در آن، دست‌های یاریگر راهنمایان بینا، مسیری روشن به سوی استقلال و خودباوری برای افراد نابینا باشد.
روزهایتان پر از شوق زندگی
