چشم‌اندازی به صدمین سال ورود خط بریل در ایران

به نام آنکه جان را فکرت آموخت، چراغ دل به نور جان بر افروخت

در آن زمان که بیشتر مردم ایران، بی‌سواد بودند، یک کشیش آلمانی، خط بریل را با مشکلات فراوان وارد کشور ایران کرد، و توانست این خط را در ایران جا بیندازد.

کریستوفِل در ۴ سپتامبر ۱۸۷۶ در شهر ریدت در منطقه نیدر راین – جایی که اکنون بنام مونشن ‌گلاد باخ شناخته می‌شود-

در کشور آلمان به دنیا آمد.

کریستو فِل بنیان‌گذار و رئیس سازمان بشارت آیین مسیح در شرق (Christlichen Mission im Orient) بود. پس از مرگ وی این بنیاد به سازمان بشارت نابینایان کریستو فِل  (Christoffel-Blindenmission) تغییر نام یافت.

او الهیات را در مدرسه کشیش‌های بازل (Predigerschule Basel) به پایان رساند و سپس به‌عنوان میسیونر مسیحی به خاورمیانه رفت؛ در سال ۱۹۰۸ کریستو فِل به همراه خواهرش هِدویِگه (Hedwige) در شهر سیواس در شمال شرقی کشور ترکیه مدیریت دو یتیم‌خانه را تحت عنوان کمیته امداد سوئیس برای ارمنستان به عهده گرفته و به مدت سه سال نیز برای کمک و اسکان قربانیان نسل‌کشی ارمنی‌ها (۱۸۹۴–۱۸۹۶) در این شهر فعالیت نمود.

یاکوب کریستو فِل وضعیت نابینایان خاورمیانه را چنین تشریح می‌کند:

وضعیت مذهبی و اخلاقی و امکانات برای نابینایان وحشتناک است؛ گدایی درصد بسیار بالایی دارد و دختران و زنان نابینا معمولاً به تن‌فروشی روی می‌آورند.

به این ترتیب بود که یاکوب کریستو فِل و خواهرش تصمیم گرفتند خدمات خود را در آینده در اختیار این قشر جامعه قرار دهند؛ قشری که هیچ کمکی نه از طرف مسیحیان و نه از مسلمانان به آن‌ها نمی‌شد.

کشیشی که دیدگاه نابینایان ایرانی را تغییر داد؛ ارنست یاکوب کریستو فِل کشیش آلمانی، با تأسیس نخستین مدرسه برای نابینایان در ایران، صفحه‌ای نو در آموزش و توانمندسازی معلولان گشود. یاد و نام او امروز نیز با نیکوکاری و انسان‌دوستی پیوند خورده است.

در عصر ایران عکسی از کشیش‌ ارنست یاکوب کریستو فِل پدر آلمانی نابینایان ایرانی که نخستین آموزشگاه نابینایان را در سال ۱۳۰۴ در شهر تبریز بنا گذاشت وجود دارد.

در آن زمان، بیشتر مردم به‌خاطر اعتقاداتی که داشتند، به‌ندرت، فرزندان خود را به مدرسه نابینایی او می‌فرستادند؛ چون مسیحی بود فکر می‌کردند فرزندانشان به دین مسیحیت تشویق می‌شوند.

او به گردن نابینایانی که در ایران به این روش درس می‌خوانند حق دارد؛ به همین سبب او را پدر آموزش نابینایان می‌نامند؛ کسی که در سال ۱۳۰۴ نخستین آموزشگاه نابینایان ایران را در شهر تبریز بنیان نهاد.

او به دانش‌آموزان این آموزشگاه خط و زبان فارسی و ترکی آذری آموخت و الفبای بریل را برای فارسی‌زبانان ابداع کرد.

کریستو فِل پس از چند سال تدریس، تبریز را به مقصد اصفهان ترک کرده و در این شهر آموزشگاهی تازه برای نابینایان راه‌اندازی کرد.

کار او از آن جهت اهمیت دارد که تا پیش از تأسیس آموزشگاه‌هایش در تبریز و اصفهان، نابینایان در ایران از هیچ امکانی برای تحصیل و سوادآموزی برخوردار نبودند.

زمانی که به تهران آمد، نتوانست زمینی را خریداری کند؛ زیرا زمین در آنجا گران بود؛ ضمناً دولتِ  آن زمان هم حمایت مالی نمی‌کرد. پس به اصفهان رفت، و توانست زمینی را خریداری نماید. او به کمک دو تن، افرادی چون «محمدعلی خاموشی و علی‏قلی نوظهوریان»،  توانست خط بریل را به زبان فارسی، ابداع نماید. وقتی که علامت‌های بریل فارسی آماده شد، آن را به ثبت  رسانید که سندش نیز در  سازمان  ثبت اسناد و کتابخانه ملی موجود است. در این سند دقیقاً قید گردیده است:

کورها درس می‌خوانند؛ خطشان برجسته است؛ با وسیله‌ای شبیه درفش می‌نویسند که به آن قلم می‌گویند و توضیحات دیگر.

کریستو فِل در مجموع نیمی از زندگی خود را صرف بنای سازمان‌های آموزشی و پرورشی برای نابینایان در ترکیه و ایران کرد و شاگردان بسیاری را تحویل جوامع دو کشور داد. آن علامت‌هایی که او برای الفبای فارسی در نظر گرفته بود تا سال 1340 در ایران استفاده می‌شد و بعد از آن سال، از همسان‌سازی استفاده شد.

بریل خط نابینایان است که لویی بریل فرانسوی آن را در سال 1829 اختراع کرد. این خط از شش نقطه تشکیل شده است که با جابجایی آن میتوانیم حداکثر 63 علامت داشته باشیم. به همین علت، این خط را به خاطر مخترع آن بریل نامیدند.

افشین اسدآبادی، یکی از آخرین شاگردان او، می‌گوید: «با اینکه همیشه با ما مهربان بود، جذبه‌ صدایش طوری همه را می‌گرفت که کسی در برابرش سروصدا نمی‌کرد؛ مرد ۸۰ساله، موسیقی، خط بریل، بیولوژی، فارسی و آلمانی درس می‌داد و در اصل می‌خواست همه‌ کارهای آموزشگاه را از تدریس و تعمیر وسایل و کار در باغ و تیمار حیوانات، یک‌تنه خودش انجام دهد.»

در سال ۱۹۴۳ که نیروهای متفقین در ایران حرف اول را می‌زدند، کشیش کریستو فِل بازداشت شد و به اتهام همکاری غیرمستقیم با رژیم آلمان نازی، چهار سال در اردوگاه‌های اسرای جنگی به سر برد. پس از اثبات بی‌پایه بودن اتهامات وارده بر کشیش کریستو فِل، او مدتی را در غرب آلمان با هدف تأسیس پرورشگاهی برای قربانیان جنگ جهانی دوم سپری کرد. اما دوری از ایران را تاب نیاورد و در سال ۱۹۵۱ بار دیگر به آموزشگاه خود به اصفهان بازگشت.

کریستو فِل تا پایان عمر یعنی ۲۳ آوریل ۱۹۵۵ (۴ اردیبهشت ۱۳۳۴) به تلاش خود در مسیر آموزش‌وپرورش نابینایان ایران ادامه داد.  وی پس از درگذشتش در اصفهان، بنا به وصیت خودش در آرامگاه ارامنه ِ جلفای اصفهان به خاک سپرده شد.