استقامت قاصدک‌ها در غوغای توفان (آشنایی با نشریه‌های اختصاصی افراد نابینا و کم‌بینا)
مسعود طاهریان: مددکار مؤسسه حمایت از بیماران چشمی آرپی
مقدمه
برخی از نشریات به‌صورت اختصاصی برای مخاطبان نابینا و کم‌بینا در چهار قالب بریل، درشت‌خط، صوتی و الکترونیکی منتشر می‌شوند و به دنبال تدارک مجموعه‌ای از خواندنی‌های جذاب برای ارتقای دانش، مهارت‌های زندگی و نشاط این افراد با هر سلیقه و سنی هستند. این نشریه‌ها با ایجاد فرصت‌های برابر برای رشد فرهنگی، اجتماعی و علمی، در راستای عدالت آموزشی گام بر‌می‌دارند و تلاش می‌کنند تا خود‌اتکایی، اعتماد‌به‌نفس و خود‌باوریِ خوانندگان و شنوندگان خود را ارتقا ببخشند. همچنین زمینۀ تعامل هرچه‌بیشتر این افراد را با سایر اعضای جامعه فراهم می‌کنند و در آماده شدن اشخاصی که محدودیت‌های بینایی دارند، برای پذیرش نقش‌های اجتماعی مؤثر هستند. همچنین اخبار و موضوع‌های ویژۀ جامعۀ افراد نابینا و کم‌بینا را پوشش می‌دهند و انواع خدمات و امکانات آموزشی توان‌بخشی را معرفی می‌کنند. در ادامه مطالب بیشتری برای آشنایی با این روزنامه‌ها و مجله‌ها می‌آید.
نگاهی گذرا به نشریه‌های افراد نابینا و کم‌بینا
ایران سپید، اولین روزنامۀ بریل جهان
ایران سپید
نام روزنامۀ بریلی است که روزگاری نه چندان دور منتشر می‌شد و در حوزه‌های مختلف سیاسی، هنری، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، ورزشی، بهداشت و سلامت فعالیت می‌کرد، البته رویکرد اصلی در تهیۀ مطالب این روزنامه توجه خاص به مطالب و موضوع‌های جامعۀ افراد نابینا و کم‌بینا بود و به‌صورت ویژه اخبار سازمان‌هایی مانند بهزیستی و آموزش و پرورش استثنایی را پوشش می‌داد. همچنین با توسعۀ فضای مجازی تلاش می‌کرد با تهیۀ گزارش‌ها و انتشار یادداشت‌های مختلف از طریق وبگاه خود موضوع‌های دنیای افراد معلول را در اختیار مخاطبان قرار دهد. فعلاً فعالیت این روزنامه فقط به پادکستی خلاصه شده که به صورت روزانه بر روی کانال تلگرامی مجموعه منتشر می‌شود.
نسل مانا ماهنامۀ تخصصی افراد نابینا
نسل مانا ماهنامه‌ای است که به‌طور تخصصی برای افراد با آسیب بینایی زیر نظر انجمن نابینایان ایران منتشر می‌شود و به بیان نیازها، توانايی‌ها و دغدغه‌ها و مشكلات افراد نابینا و کم‌بینا می‌پردازد. این مجله در سال اول تنها به‌صورت صوتی و الکترونیک منتشر می‌شد، اما در سال دوم، بعد از اخذ مجوز و پیدا شدن راه‌حلی برای چاپ و تأمین کاغذ، مطالب برای مخاطبان به خط بریل هم چاپ شد؛ درنتیجه اکنون این مجله به سه شکل الکترونیکی، صوتی و بریل منتشر می‌شود. ثمرۀ انتشار این ماهنامه، افزایش آگاهی اعضای جامعۀ هدف و تولید محتوای دست اول برای قشری است که از نظر دسترسی به منابع مطالعاتی روز دنیا به خط بریل، بسیار در مضیقه هستند.
جهان آزاد محلی برای پرداختن به تجربه‌های افراد نابینا و اطرافیانشان
جهان آزاد نشریه‌ای صوتی و الکترونیکی برای به اشتراک گذاشتن مسائل افراد با آسیب بینایی است که در وبگاه گوش کن منتشر می‌شود. این مجله به تجربه‌های نابینایان، والدینشان، اطرافیانشان، دوستانشان و هر انسانی که تمایل به فهم معلولیت دارد می‌پردازد و با ترجمۀ مقالات بین‌المللی و جمع‌آوری مطالب شهروندان داخل کشور، راه‌حل‌های احتمالی غلبه بر مشکلات موجود را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهد.
نگاه، روزنه‌ای برای ورود به دنیای کودکان و نوجوانان با آسیب بینایی
نگاه، نشریۀ صوتی و الکترونیکی دیگری برای نگاه کردن به دنیای گشت، کشف و تجربۀ کودکان و نوجوانان نابینا و کم‌بینا است که می‌توان از طریق وبگاه گوش کن به آن دسترسی پیدا کرد. این مجلۀ اینترنتی همراهِ کودکان و نوجوانان نابینا و کم‌بینا است تا افق‌های تازه‌ای را به سوی دانستنی‌های جدید، به روی این جوانه‌های امروز و ثمره‌های فردا باز کند و می‌کوشد برای مخاطبان خود مطالب جذاب و سرگرم‌کننده‌ای مانند مباحث روان‌شناسی، قصه، انیمیشن، شعر، آشنایی با مشاغل و فناوری، مرور زندگی نوابغ، معرفی کتاب و کتاب‌خوانی داشته باشد.
بُشری، اولین نشریه دوگانه ویژه نابینایان و کم‌بینایان در خاورمیانه
بشری ماهنامه‌ای علمی، فرهنگی، اجتماعی و ورزشی است که به خط بریل برای نابینایان و با فونت درشت برای کم‌بینایان، در دو گروه سنی دانش‌آموزان و بزرگ‌سالان منتشر می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به وبگاه نشریه بیشتر با آن آشنا شوند. بشری تاکنون چندین ویژه‌نامه با موضوع‌های تخصصی ازجمله بهداشت و سلامت، ورزش، تحرک، جهت‌یابی و رایانه، ویژۀ نابینایان و کودک تقدیم خوانندگان خود کرده است.
سپیدآفرین نخستین نشریۀ قرآنی ویژه نابینایان
فصلنامۀ سپیدآفرین با موضوع‌های قرآنی و مذهبی در چهار قالب بریل، صوتی، بینایی و الکترونیکی برای افراد نابینا و اطرافیانشان منتشر می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند از طریق تماس تلفنی با دفتر نشریه از شرایط اشتراک آن مطلع شوند؛ شمارۀ تماس:
۳۷۷۴۲۰۱۰ ـ ۰۲۵
رشد روشن، خواندنی‌های سرگرم‌کننده‌ای برای دانش‌آموزان نابینا
رشد روشن، ماهنامۀ بریلی است که زیر نظر مجله‌های رشد برای دانش‌آموزان نابینای دورۀ ابتدایی تا دورۀ آموزش متوسطۀ دوم منتشر می‌شود. این مجله قصد دارد از طریق آموزش‌های دینی و اخلاقی و دادن اطلاعات علمی، اجتماعی و زیست‌محیطی با قالب‌های متنوع شعر و داستان، گنجینۀ واژگان کودکان را افزایش دهد؛ در آنها انگیزه و علاقه و عادت به مطالعه ایجاد کند و درنهایت دیوار انزوای این گروه از فرزندان را بشکند و آنها را به حضور در جمع و ارتباط بیشتر با جامعه و دنیای اطراف تشویق کند. بخشی از مطالب این نشریه به‌طور ویژه و متناسب با نیاز‌های خاصِ مخاطبانش آماده می‌گردد و بخش دیگری که به‌طور مشترک برای هر دو گروه دانش‌آموزان بینا و نابینا قابل استفاده است، با اقتباس از مطالب عمومی مندرج در مجلۀ رشد تهیه می‌شود.
مروری بر سایر نشریه‌ها
نشریه‌های دیگری هم وجود دارد که به شکل‌های متفاوت منتشر می‌شوند و اهداف گوناگونی را دنبال می‌کنند؛ برای مثال کانال تلگرامی کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت، یک خبرگزاری خصوصی است که به دنبال اجرا و به‌روزرسانی قانون حمایت از افراد معلول است و چگونگی پرداخت ردیف بودجۀ مربوط را پیگیری می‌کند و گزارش عملکرد نهادهای متولی مانند سازمان بهزیستی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. شرکت پکتوس هم در وبگاه خود، در کنار معرفی محصولات، آخرین اخبار رسانه‌های داخلی و بین‌المللی را دربارۀ افراد نابینا منتشر می‌کند و به آموزش انواع ترفندهای نابینایی برای انجام فعالیت‌های روزمره می‌پردازد.
مجله‌های صوتی رادیویی هم طرف‌داران خاص خود را دارند؛ برای مثال شش‌نقطه برنامه‌ای است که در رادیو تهران و کانال تلگرامی با همین نام منتشر می‌شود و با حضور کارشناسان نابینا و بینا مسائل جامعۀ نابینایان را واکاوی می‌کند. محلۀ نابینایان، رادیوی اینترنتی دیگری است که زیر نظر وبگاه گوش کن ساخته می‌شود و برای مخاطبان، فیلم و سریالِ توضیح‌دار و برنامه‌های سرگرم‌کننده آماده می‌کند. سوینا مجموعه‌ای است که با حمایت نخبگان نابینا و هنرمندان بینا برای افراد با آسیب بینایی فیلم، سریال و انیمیشنِ توضیح‌دار آماده می‌کند و در برنامه‌های رادیوی خود به موضوع‌های هنری و فرهنگی می‌پردازد و این محتوا‌ها را در وبگاه و پادکست خود منتشر می‌کند.
از سوی دیگر گاه‌به‌گاه انجمن‌های خصوصی و نهادهای دولتی به تولید نشریه‌های سازمانی اقدام می‌کنند. در این راستا می‌توان به مجلۀ «پیک روشندل» کانون نابینایان ایران و مجلۀ «ارمغان» مرکز رودکی اشاره کرد. این نهاد‌ها معمولاً در این نشریه‌ها اخبار، تولیدات، برنامه‌ها و خدمات سازمانی خود را برای مخاطبان توضیح می‌دهند.
جا دارد در انتهای این بخش، نامی از نشریه‌هایی بیاید که دیگر چاپ نمی‌شوند، ولی یادشان در خاطر مخاطبان نابینا و کم‌بینا باقی می‌مانند؛ برای مثال ماهنامۀ «علم و فرهنگ» در دهۀ هشتاد با موضوع ادبی، فرهنگی و علمی به خط بریل برای مخاطبان نابینا چاپ می‌شد و جایگاه ویژه‌ای در نمایشگاه مطبوعات داشت؛ علاوه بر این فصلنامۀ بریل «بصیر» که در دهۀ هفتاد توسط سازمان بهزیستی چاپ می‌شد، از نخستین نشریه‌های افراد نابینا بود و به معرفی امکانات و فناوری روز در زمینۀ توان‌بخشی می‌پرداخت و مخاطبان را با زندگی افراد نابینای موفق آشنا می‌کرد. این نشریه ستون‌هایی را هم به داستان و شعر اختصاص می‌داد.
آسیب‌شناسی نشریه‌ها
نشریه‌های افراد نابینا و کم‌بینا درگیر چالش‌های مختلفی هستند که عدم رغبت خوانندگان به مطالعه یکی از آنها محسوب می‌شود. برای کاهش این مسئله، دست‌اندرکاران نشریه‌ها می‌توانند بیشتر نیاز حیاتی مخاطبان خود را بشناسند و به دغدغه‌های آنها بپردازند. اختصاصی شدن محتوا یا دسترس‌پذیر کردن نشریه‌های تخصصی در حوزه‌هایی مانند روان‌شناسی، سینما و… علاقه‌مندان به دانش را جذب می‌کند. از سوی دیگر در شرایط سخت اجتماعی‌اقتصادی جامعۀ کنونی، متنوع و سرگرم‌کننده بودن مطالب، مایۀ تفریح و پیگیری خوانندگان می‌شود. در این راستا می‌توان هرچند وقت یک‌بار ستون‌های تازه‌ای به نشریه اضافه کرد و موضوع سرویس‌های قبلی را تغییر داد یا از هیئت تحریریه پُرتعداد بهره گرفت. کوتاهی سرویس‌ها آفت دیگر، به‌ویژه در نشر بریل است که برای کسب رضایت مخاطب لازم است موضوع‌ها در ستون‌های طولانی‌تر قوام یابد. توزیع گستردۀ اینترنتی و پستی و دسترس‌پذیر بودن وبگاه‌های نشریه‌ها در افزایش متقاضیان اثربخش خواهد بود. داشتن وبگاه و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی هم می‌تواند دسترسی و ماندگاری محتوا را بالا ببرد.
شکایت بعدی ضعیف بودن محتوای نشریه‌ها است. اول باید مطالب بدیهی افراد نابینا و کم‌بینا، در نشریه‌های جداگانه برای آشنایی مخاطب بینا منتشر شود. استخدام مدیران و هیئت تحریریۀ حرفه‌ای و آموزش‌دیده در زمینۀ مطبوعات عامل دیگری برای ارتقای کیفیت خواهد بود؛ علاوه بر این به‌کارگیری هیئت تحریریۀ مطلع و پیگیر مسائل روزِ جامعۀ افراد نابینا و کم‌بینا باعث می‌شود مطالبی مطابق دغدغۀ مخاطبان تولید گردد. خوب است برای هیئت تحریریه به‌صورت منظم دوره‌های آموزشی گذاشته شود تا در دانش و مهارت به‌روز باشند. از طرف دیگر باید از نخبگان جامعۀ نابینایان دعوت به همکاری شود تا تجربه‌هایشان را برای سایر همنوعان بیان کنند و با آسیب‌شناسی و بحث سازنده، جریان‌های جدید فکری راه بیندازند. ارتباط نشریه‌ها با استادان و پژوهشگران دانشگاهی هم می‌تواند باعث تولید محتوای علمی و تخصصی و ایجاد فعالیت‌های پژوهشی تازۀ مربوط با آسیب بینایی شود و شناخت عموم جامعه را افزایش دهد.
مسئلۀ مهم دیگر، تعطیلی نشریه‌ها به علت فشار‌های اقتصادی است. خوب است نهادهای حمایتی به‌جای پرداختن صِرف به مشکلات مالی، به تولیدات فرهنگی برای افراد نابینا بیشتر توجه کنند و انجمن‌های حوزۀ آسیب بینایی هم با نهادهای دولتی و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین بودجه و محل نشر مذاکره کنند و حامی تولید مستمر و مستقل نشریه‌ها باشند. مانع دیگر تمامیت‌خواهی انجمن‌های حامی است. باید انجمن‌ها تنها نقش حقوقی داشته باشند و کار‌های اجرایی و تولید محتوای نشریه‌ها به متخصصان ذی‌ربط برون‌سپاری شود. از سوی دیگر اخذ مجوز نشر و حضور در نمایشگاه مطبوعات باعث شناخته شدن و گرفتن حمایت‌های دولتی و خصوصی می‌شود. داشتن تعداد سرویس‌های محدودتر باکیفیت و شیوه‌های نشر صوتی و اینترنتی هم هزینه‌های مجله‌ها را کاهش می‌دهد. در این راستا امید است دسترس‌پذیر شدن بستر‌های عرضۀ ارزان‌قیمت الکترونیک نشریات مشابه فیدیبو تسریع شود.
گرفتاری دیگر قطع همکاری اعضای تحریریه است. نشریه‌ها باید برای حل این مسئله استاندارد‌های پرداخت‌های مالی در مطبوعات داخلی را در قبال اعضای تحریریه‌شان رعایت کنند. آنها می‌توانند با مراکز آموزشی همکاری داشته باشند تا اعضای تحریریۀ جدید جذب نمایند؛ برای آموزش مهارت‌های روزنامه‌نگاری به افراد تسهیلاتی مانند تخفیف در شهریۀ ثبت‌نام، حق ایاب و ذهاب، راه‌اندازی دوره‌های برخط یا دعوت از استاد در مراکز خوش‌مسیر ارائه دهند. همچنین فضایی برای فعالیت نویسندگان نو‌قلم و نیرو‌های داوطلب خارج از هیئت تحریریه فراهم کنند.
مشکل آخر هزینه‌های سرسام‌آور چاپ بریل و کاغذی است. نهادهای دولتی باید دادن یارانۀ دولتی خرید کاغذ و کمک‌هزینه تهیۀ دستگاه‌های چاپگر را برای نشریه‌ها هموارتر کنند. همچنین به افراد نابینا کمک‌هزینه بدهند تا شخصاً نمایشگر بریل بخرند و هرگونه متون الکترونیکی را بخوانند. نهادهای عمومی نزدیک به محل سکونت افراد نابینا هم مانند فرهنگ‌سرا‌ها، سرا‌محله‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز بهزیستی می‌توانند نمایشگر بریل تهیه کنند و به اعضای نابینای خود اجازه بدهند تا نشریه‌های موجود را در سالن مطالعه آن مجموعه بخوانند و نیکوست روند دیوان‌سالاری را برای دسترسی به نشریه‌ها و نمایشگر بریل کاهش دهند.
