نمی‌توانم در جامعه نباشم: نگاه به من در جامعه
آرمین رسولی: آکادمی نابینایان
نگاه به یک فرد دارای آسیب بینایی را در جامعه می‌توان از جنبه‌های متفاوتی مورد بررسی قرار داد اما من می‌خواهم به رایج‌ترین و پرتکرارترین این نگاه‌ها بپردازم.
اولین عاملی که به نظر من موجب یک نگاه نسبتاً مشترک در عموم جامعه در مورد نابینایان و کم‌بینایان خواهد شد همین عنوان روشندل است که باعث می‌شود اگر فردی برای نخستین بار با یک فرد دارای آسیب بینایی روبرو شود در ذهن خود او را یک فرد پاک و معصوم بداند و متأسفانه از فرد دارای آسیب بینایی بخواهد تا برایش دعا کند با این نگاه که افراد نابینا انسان‌های معصوم و بی‌گناهی هستند. من قصد ندارم در این نوشته به درستی یا نادرستی این مطلب بپردازم اما همه ما می‌دانیم این نگاه برای اکثر همنوعان ما بسیار آزار دهنده است. دست کم تا به حال من نابینا یا کم‌بینایی را ندیده‌ام که از این طرز فکر احساس رضایت داشته باشد یا حتی نسبت به آن بی‌اهمیت باشد.
شاید تعجب کنید اگر به شما بگویم برخی از همنوعانم برای آنکه این نگاه را در بین اطرافیانشان تغییر دهند در جمع‌های دوستانه خود از شیطنت‌هایشان تعریف می‌کنند البته گاهی بزرگنمایی هم می‌کنند تا بتوانند کمی این حس ناخوشایندی که برایشان به وجود آمده را حداقل در آن جمعی که حضور دارند از بین ببرند و انصافاً هم بسیار موفق هستند و در برخی موارد هم کمی زیاده‌روی می‌کنند.
می‌توان گفت نگاه به توانایی‌های یک فرد دارای آسیب بینایی در جامعه نگاهی صفر و صدی است، افراد یا در مواردی یک فرد نابینا یا کم‌بینا را بسیار ناتوان و گوشه‌گیر می‌بینند یا فرد دیگری را آن قدر توانمند و باهوش می‌دانند که در صحبت‌هایشان در مورد هوش و حافظه او را مثال می‌زنند. در نگاه این افراد نابینا یا کم‌بینای عادی نداریم؛ اما همه ما می‌دانیم هرگاه با انسان سر و کار داریم هیچ گاه نمی‌توانیم صفر و صدی باشیم. به قول معروف هیچ کس کاملاً سیاه یا کاملاً سفید نیست بلکه همه افراد خاکستری هستند (خاکستری رنگی است در وسط رنگ‌های سفید و سیاه) به بیان دیگر در علوم انسانی افراد را نمی‌توان در یک ویژگی کاملاً منفی یا کاملاً مثبت در نظر گرفت و صرفاً می‌توانیم بگوییم افراد با یکدیگر در فلان ویژگی متفاوت هستند.
اصلاً چه طور این نگاه‌ها در جامعه شکل می‌گیرد؟ به نظر شما بیشترین سهم در تغییر نگاه غلط و به وجود آوردن نگاهی که در جامعه با واقعیت متناسب باشد بر عهده چه گروهی است؟
اولین پاسخ من برای این پرسش‌ها رادیو و تلویزیون است که می‌تواند نقش پر رنگی را در ایجاد یک نگاه در جامعه و یا تغییر یک نگاه غلط ایفا کند اما از آنجایی که هدف من در این نوشته‌ها سخن گفتن با همنوعانم است بیایید به سهم خودمان بپردازیم که شاید هم در ظاهر نتوانیم به اندازه رادیو و تلویزیون تأثیرگذار باشیم اما برخلاف تصور ما به شدت می‌توانیم تأثیرگذار باشیم.
اولین قدم آن است که ما در جامعه حضور مؤثر داشته باشیم منظور من از حضور مؤثر آن است که به عنوان مثال اگر من فردی هستم با آسیب بینایی که به دانشگاه می‌روم کلاس‌های دانشگاه فرصت فوق‌العاده‌ای برای فرهنگ‌سازی و ایجاد نگاه صحیح به افراد دارای آسیب بینایی است. من بارها در دوران تحصیل از اساتید خود خواسته‌ام که فرصتی را در ابتدا یا انتهای کلاس به من بدهند تا برای دانشجویان در مورد نحوه برخورد با افراد دارای آسیب بینایی و ارتباط صحیح با این افراد صحبت کنم و در نهایت با استقبال خوبی هم از جانب اساتید و هم از طرف دانشجویان مواجه شدم، شاید این قدمی کوچک باشد اما تصور کنید تمام نابینایان و کم‌بینایانی که در دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل هستند که تعدادشان هم کم نیست این اقدام را انجام دهند آن وقت است که به یک کار بزرگ تبدیل می‌شود و در آینده‌ای نه چندان دور تغییرات بزرگی را ایجاد می‌کند.
اتفاقاً همین چند روز پیش ویدیویی به دستم رسید که محتوای بسیار جالب داشت، دبستانی را نشان می‌داد که چند تن از همنوعانمان در طرحی بسیار تحسین برانگیز کارگاهی را برای دانش‌آموزان دبستانی برگزار کرده بودند تا آنان را با ویژگی‌های یک فرد دارای آسیب بینایی (نابینایی و کم‌بینایی) آشنا کنند، این افراد دانش‌آموزان را با خط بریل، عصای سفید و صفحه‌خوان موبایل آشنا کردند و کوچک‌ترین نتیجه این کار بسیار زیبا آن است که این دانش‌آموزان با دیدن یک فرد دارای آسیب بینایی در جامعه هم نحوه درست کمک کردن به او را به خوبی می‌دانند و هم نگاه صحیح و منطبق با واقعیت را در نسل آینده به وجود می‌آورد.
در نهایت می‌توان گفت اصلاح نگاه به افراد دارای آسیب بینایی در جامعه نتایج بسیار چشم‌گیری را می‌تواند داشته باشد و این نتایج می‌تواند در پیدا کردن شغل مناسب و ازدواج به خوبی خود را نشان دهد، ولی نباید از این مسئله غافل شد که نگاه به یک فرد دارای آسیب بینایی دو جنبه دارد، نگاه عموم جامعه در مورد افراد نابینا و کم‌بینا و نگاه افراد یک جامعه در مورد فرد نابینا یا کم‌بینا، به بیان دیگر یک نگاه عمومی وجود دارد که ما در تلاش برای اصلاح آن هستیم و یک نگاه فردی که هر شخص دارای آسیب بینایی برای خود می‌سازد و این همان است که مثلاً شما نگاهی که به فرد نابینایی دارید نسبت به فرد دیگری که او هم نابینا است نخواهید داشت و این همان شخصیت اجتماعی او است که به شما یک شناخت در مورد خود داده و همه افراد با توجه به آن با یک فرد تعامل خواهیم داشت.
مهم‌ترین عواملی که می‌تواند در شکل‌گیری این نگاه فردی تأثیرگذار باشد را می‌توان در چند مورد نام برد. اول داشتن تحصیلات، دوم داشتن شغل و مورد سوم که از نظر من اساسی‌ترین مورد در تشکیل یک نگاه خوب به خود در جامعه است، داشتن اخلاق و منش خوب است که این عامل سوم خود به تنهایی می‌تواند فرد نابینا یا کم‌بینا را حتی در صورت نداشتن تحصیلات و شغل به یک فرد محبوب و اجتماعی بدل کند. مطمئنم شما هم حتماً این دسته از همنوعانمان را می‌شناسید و به دوستی و آشنایی با آنها افتخار می‌کنید و از معاشرت با آنها لذت می‌برید.
