معلولیت و دغدغه عدالت اجتماعی در توزیع لوازم و تجهیزات توان‌بخشی
دکتر روح‌الله ساعی شتربانی؛ مدرس دانشگاه و دبیر کارگروه نابینایان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
توان‌بخشی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که به فرد معلول و ناتوان در بازیابی توانایی‌ها و تقویت توانمندی‌ها و در کل، بهبود کیفیت زندگی افراد توان‌خواه کمک می‌کند. توان‌بخشی با تمرکز به بازتوانی فرد، نقش مؤثری در کاهش مشکلات ناشی از معلولیت و ناتوانی دارد. به‌عبارت دیگر، توان‌بخشی به‌معنی بازتوانی و بازیابی توانایی‌های یک فرد برای رسیدن به حداکثر استقلال فردی و کاهش وابستگی به اطرافیان است.[1]
در توان‌بخشی از هیچ‌گونه دارویی استفاده نمی‌شود؛ بلکه تجهیزات توان‌بخشی برای کمک به بهبود شرایط معلولان و مبتلایان، توسط درمانگر مورداستفاده قرار می‌گیرند. تجهیزات توان‌بخشی تجهیزاتی هستند که برای کمک به درمان بیماران و توان‌بخشی معلولان و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند. استفاده از تجهیزات توان‌بخشی استاندارد و پیشرفته، نقش مؤثری در موفقیت روش‌های توان‌بخشی دارد. مهم‌ترین کارکردهای لوازم و تجهیزات توان‌بخشی عبارتند از:
- پیشگیری از معلولیت و ناتوانی
- جلوگیری از پیشرفت معلولیت و ناتوانی
- ارتقای سطح سلامت جامعه
- کاهش مشکلات ناشی از معلولیت و ناتوانی
- بهبود کیفیت زندگی بیماران و افرادی که به هر دلیل دچار بیماری، آسیب‌دیدگی یا معلولیت شده‌اند.
- افزایش و تقویت توانمندی‌ها
با توجه به اهمیت و ضرورت تأمین تجهیزات و لوازم توان‌بخشی برای جوامع و گروه‌های مختلف معلولین، توزیع عادلانۀ آن‌ها امری حیاتی و تعیین‌کننده است؛ اما متأسفانه در پیمایش‌های میدانی و اقدامات عملی شاهد این موضوع هستیم که در تهیه و توزیع لوازم توان‌بخشی عدالت اجتماعی برقرار نشده و متولیان امر دچار کج‌فهمی بوده و گروهی از معلولان را نسبت به گروه‌های دیگر در اولویت می‌گذارند و این نشان از تبعیض سیستماتیک در تخصیص بودجۀ توان‌بخشی و تهیۀ وسایل موردنیاز گروه‌های مختلف دارد؛ بدون اینکه در نظر داشته باشند، هرکدام از گروه‌های معلولیتی اعم از نابینایان، ناشنوایان، جسمی حرکتی‌ها و ذهنی روانی‌ها به یک میزان به وسایل کمک‌توان‌بخشی نیاز دارند. برای گذر از این مشکل اساسی باید سازمان بهزیستی به‌عنوان متولی اصلی معلولان موارد زیر را در دستورکار خود قرار دهد.
۱-تفکیک بودجۀ مراکز شبانه‌روزی نگهداری معلولان، با بودجۀ سایر بخش‌های توان‌بخشی، مانند تأمین تجهیزات موردنیاز افراد دارای معلولیت.
همان‌طور که می‌دانیم حدود هفتاد درصد بودجۀ توان‌بخشی به مراکز شبانه‌روزی اختصاص داده می‌شود که این تنها تعداد اندکی از معلولین تحت پوشش بهزیستی، یعنی حدود یازده هزار نفر را شامل می‌شود و این در حالی است که حدود یک میلیون و هفتصد هزار معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و تنها سی درصد بودجه به این جمعیت قابل‌توجه تخصیص یافته است.
۲-بازنگری و تدوین شیوه‌نامۀ نحوۀ نیازسنجی، تهیه و توزیع تجهیزات توان‌بخشی با توجه به نیازهای هریک از گروه‌های معلولان.
در این خصوص متأسفانه مشاهده می‌شود به‌دلیل نبود دستورالعمل‌های مشخص، رفتارهای سلیقه‌ای برای تهیۀ تجهیزات و بعضاً وسایل موردنیاز معلولین صورت گرفته است و گروهی نسبت به گروه دیگر از رجحان بیشتری برخوردار بوده و بودجۀ زیادی برای تهیۀ وسایل به آن‌ها اختصاص داده شده است؛ البته پُر‌واضح است که برخی از معلولیت‌ها مانند ضایعات نخاعی، نیاز به رسیدگی و در اختیار گذاشتن تجهیزاتی چون ویلچر و بعضاً لوازم ضروری دیگر دارند؛ اما این موضوع دلیلی برای کسر بودجه از گروه‌های دیگر، مانند نابینایان نمی‌شود.
۳–مشخص‌کردن بودجۀ تجهیزات توان‌بخشی هریک از گروه‌ها (نابینایان، ناشنوایان، جسمی حرکتی‌ها و…) نسبت به جمعیت و تنوع نیازها.
در این رابطه باید گفت به‌دلیل عدم آگاهی کارشناسان امر برای تهیۀ تجهیزات و عدم جامعیت و شفافیت دستورالعمل‌ها، بعضاً مشاهده می‌شود برای یک گروه خاص مانند نابینایان، صرفاً به تهیۀ عصای سفید یا ساعت گویا اکتفا شده و از طرف دیگر، کمترین درصد تهیۀ وسایل توان‌بخشی به این گروه اختصاص داده شده است. در حالی که نابینایان و کم‌بینایان با پیشرفت‌های تکنولوژی، نیاز به استفاده از تجهیزاتی مانند لب‌تاپ، تبلت هوشمند نابینایی، ماشین تحریر بریل، دستگاه درشت‌نگار، وسایل سرگرمی برای تقویت تجسم و حس لامسۀ کودکان، بازی‌های فکری بزرگ‌سالان و ویس رکوردر دارند.
در پایان لازم به تأکید است که از عوامل توانمندسازی معلولان، تأمین نیازهای آن‌ها به وسایل مناسب کمک‌توان‌بخشی است که اگر سه اصل پیش‌گفته از طرف متولی اصلی امر، یعنی سازمان بهزیستی رعایت شود، بسیاری از مشکلات معلولان در این خصوص رفع خواهد شد و به‌واسطۀ وسایل کمک‌توان‌بخشی، آن‌ها را بیشتر در جامعه خواهیم دید.
[1] . اگرچه توان‌بخشی بیشتر در مورد بیماری‌های جسمی به‌کار می‌رود؛ اما مشکلات روحی نیز نیازمند خدمات توان‌بخشی هستند.
