دانشگاه و چالش‌های دانشجویان نابینا و کم‌بینا
مسعود طاهریان، کارشناس‌ارشد روانشناسی کودکان استثنایی
تأمبن منابع طالعاتی
در اولین روزهای دانشجویی با تنوع منابع درسی برای هر واحد دانشگاهی مواجه می‌شویم که دسترس‌پذیر نبودن آن‌ها، نگرانمان می‌کند؛ ولی امروزه راه‌های مختلفی برای رفع این مشکل وجود دارد: می‌توانیم کتاب‌هایمان را با کمک همکلاسی‌ها، دوستان و بستگان بینا ضبط کنیم؛ مطالب مهم کلاس درس را در حین تدریس اساتید با لوح و قلم، به خط بریل بنویسیم یا با لپ‌تاپ و هدفون، تایپ کنیم؛ بعد از کلاس جزوه‌های همکلاسی‌هایمان را بگیریم و ضبط کنیم؛ با پرداخت حق‌الزحمه افرادی را برای دسترس‌پذیری منابع آموزشی‌مان استخدام کنیم؛ با مراجعه به معاونت دانشجویی دانشگاه‌ها می‌توانیم برای پیدا کردن افراد جویای کار دانشجویی، کمک بگیریم (حتی برخی از دانشگاه‌ها، مانند دانشگاه تهران، بوجه محدودی هم برای این کار در اختیارمان می‌گذارند).
علاوه‌بر‌این، می‌توانیم در کتابخانه‌ها و مؤسسه‌هایی عضو شویم که خدمات کتابداری به افراد با آسیب بینایی ارائه می‌دهند و با کمک آن‌ها، منابع مطالعاتی خودمان را به‌صورت صوتی، الکترونیکی، بریل یا با خط درشت از طریق مراجعه حضوری، بسته‌های پستی یا لینک دانلود اینترنتی تهیه‌کنیم (خوب است برای مشاهده جدیدترین اطلاعات این مراکز به سایت شورای کتاب کودک سر‌بزنیم).
همچنین در برخی از گروه‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های اینترنتی (مانند سایت محله نابینایان) و اپلیکیشن‌های پادگیر (مانند کَست‌باکس[1]) می‌توانیم به تعدادی از کتاب‌ها و درس‌نامه‌های مورد‌نیاز خود دست پیدا کنیم که برای ما نابینایان و کم‌بینایان قابل استفاده هستند. از طرفی دیگر، در این روز‌ها، گسترش بستر‌های قانونی عرضه کتاب‌های الکترونیکی (مانند فیدیبو، طاقچه، نوار و کتابراه) به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم بسیاری از کتاب‌های خود را تهیه‌کنیم.
نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌های کمک‌آموزشی
وقتی سخن از امکانات و تجهیزات کمک آموزشی نابینایان و کم‌بینایان می‌شود، در قدم اول ضروری است تا یک دستگاه کامپیوتر یا لپ‌تاپ برای خود تهیه‌کنیم و کار با نرمافزارهای صفحه‌خوان را یاد بگیریم تا بتوانیم فایل‌های صوتی درسی را گوش بدهیم؛ مطالب الکترونیکی آموزشی را بخوانیم و تکالیف کلاسی را بنویسیم. همچنین با داشتن دستگاه‌های الکترونیکی ضبط صدا[2] می‌توانیم کتاب‌ها و جزواتمان را گویا کنیم و در حین مطالعه با ضبط صدای خود، مطالب درسی را خلاصه‌برداری‌کنیم. با استفاده از قابلیت‌های مختلف نرمافزارهای پخش صدا (مانند پات‌پلیر[3]) می‌توانیم قسمت‌های مختلف فایل‌های صوتی را به منظور نکته‌برداری نشانه‌گذاری‌کنیم و سرعت پخش این فایل‌ها را تند یا کند کنیم. با نرمافزارهای ويرايش صدا (مانند گُلدوِیو[4]) می‌توانیم بخش‌های مهم مطالب صوتی را بِبُریم و به هم بچسبانیم. اگر می‌خواهیم کتاب‌ها و مقالات الکترونیکی بخوانیم، باید از نرمافزارهای پی‌دی‌اف‌خوان[5] استفاده‌کنیم. برای خواندن کتاب‌های کاغذی هم باید آن‌ها را اِسکَن[6] کنیم و بعد فایل‌های گرافیکی‌شان را با نرمافزارهای نویسه‌خوان نوری (معروف به OCR) به فرمت‌هایی مثل DOC یا txt تبدیل‌کنیم تا بتوانیم این مطالب تبدیل‌شده را با صفحه‌خوان‌هایمان بخوانیم. در روزهای اخیر نویسه‌خوان‌های تحت ویندوز درخور توجهی برای مطالب فارسی توسعه یافته است که نرم افزار google OCR for Persian blinds یکی از بهترین آن‌هاست. علاوه‌بر‌این نویسه‌خوان‌های مناسبی برای تلفن همراه (مانند اِنویژِن‌اِی‌آی[7]، اینستاریدِر[8] و سالیوان‌پِلاس[9]) وجود دارد که می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.
روش تحقیق و نوشتن مقاله
دیگر با توسعه نرمافزارهای صفحه‌خوان، پی‌دی‌اف‌خوان و نویسه‌خوان می‌توانیم بیشتر منابع علمی و پژوهشی را بخوانیم و بیش از پیش مستقلانه به انجام فعالیت‌های تحقیقاتی خود بپردازیم. برای مثال سایت نورمگز فرمت html مقالات و پایان نامه‌ها را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد که می‌توانیم حتی بدون هیچ تغییر و تبدیلی این مطالب علمی را با صفحه‌خوان‌ها بخوانیم یا سایت‌های مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و بانک اطلاعات نشریات کشور فرمت PDF مقالات و پایان‌نامه‌ها را در اختیارمان می‌گذارند که می‌توانیم با کمک نرمافزارهای نویسه‌خوان، این مطالب را به فرمت‌های قابل‌فهم برای صفحه‌خوان‌ها تبدیل کنیم یا آن‌ها را با کمک آشنایان بینایمان، ضبط کنیم.
مطالبه‌گری حقوق دانشجویی
مطالبه‌گری یکی از صفات ارزشمند ما دانشجویان است؛ ولی اگر می‌خواهیم حرف‌هایمان شنیده شود و همکاری سایرین را جلب‌کنیم، باید به مواردی توجه کنیم:
خوب است در مسیر مذاکرات برای رفع مشکلات احتمالی دانشگاه، صبور باشیم؛ آرام با مسئولان تعامل و گفت‌وگو کنیم؛ متوقع برخورد نکنیم؛ با امید و با انتظارات واقع‌گرایانه حقوق دانشجویی‌مان را پیگیری کنیم؛ به‌دنبال کسب موفقیت‌های تحصیلی و پژوهشی باشیم؛ از مسئولان بخش آموزشی دانشگاه بخواهیم که منشی مناسب برای خواندن سؤالات و نوشتن جواب‌های امتحانات در اختیارمان بگذارند؛ با استناد به قوانین حمایتی از معلولان، مسئولان بی‌اطلاع را از حقوقمان آگاه کنیم؛ با پیدا کردن دانشجویان مشابه، پیگیری‌های جمعی انجام دهیم؛ در کانون‌های دانشگاهی مخصوص دانشجویان نابینا و کم‌بینا عضو شویم یا برای تأسیس آن‌ها اقدام کنیم.
از طرفی دیگر باید در فعالیت‌های آموزشی و کلاسی مشارکت کنیم؛ شرایط بینایی‌مان را برای اساتید توضیح دهیم تا تدریس کلاسی‌شان را مناسب‌سازی کنند و فایل الکترونیکی کتاب‌های درسی و اسلاید‌های ارائه کلاسی‌شان را به رسم امانت در اختیارمان بگذارند؛ با مشاهدۀ عدم همکاری مسئولان دانشگاه هم می‌توانیم از حمایت اساتیدمان کمک بگیریم یا به رؤسای دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها شکایت‌کنیم.
انجام فعالیت‌های سیاسی‌اجتماعی
انجام فعالیت‌های سیاسی‌اجتماعی یکی دیگر از جنبه‌های زندگی دانشجویی است که در پرداختن به آن باید نکاتی را مد‌نظر داشته باشیم:
خوب است با مطالعه و افزایش آگاهی، نسبت به رویداد‌های روز هشیار باشیم؛ دانش سیاسی‌اجتماعی‌مان را افزایش دهیم؛ پلیس درونمان را بکشیم؛ کسی را بر اساس دیدگاه‌های خود قضاوت نکنیم؛ به کسی برچسب نزنیم؛ به دیگران اجازه دهیم تا درباره طرز فکر و عمل خود تصمیم بگیرند؛ فشار نیاوریم که بقیه شبیه به ما شوند؛ بدانیم در قبال اشتباهات دیگران مسئول نیستیم؛ همراه و بخشنده باشیم؛ با صبر و خویشتن‌داری برخورد کنیم؛ نسبت به خود و دیگران خشونت نداشته باشیم؛ علت رفتارها و احساسات خود و دیگران را تحلیل کنیم؛ در هر شرایطی میل درونی‌مان را دنبال کنیم و به دنبال زندگی‌کردن و افزایش نشاط و کیفیت آن باشیم.
علاوه‌بر‌این، باید راه مبارزۀ منحصر‌به‌فرد خود را مبتنی بر تجربه زیسته‌مان پیدا کنیم؛ برای انجام فعالیت‌های بدنی و حضور در گردهمایی‌ها، مهارت‌های جهت‌یابی و حرکتمان را تقویت کنیم؛ به علت امکان بالای شناسایی معترضان معلول، کارهای پرخطر و جلب‌توجه‌کننده انجام ندهیم؛ با نوشتن مقالات علمی و رسانه‌ای از دغدغه‌ها و نیازهایمان حرف بزنیم و راه‌حل‌های پیشنهادی‌مان را بیان‌کنیم؛ با انجام کارهایی مانند تولید پادکست یا نوشتن در مجلات، برای خود تریبون شخصی بسازیم و از هنر در فرهنگ‌سازی و مطالبه‌گری کمک بگیریم.
همچنین باید روابط عمومی بالایی داشته باشیم؛ با پیدا کردن افراد هم‌فکر، تیم درست‌کنیم؛ جریان‌ها و اقدام‌های گروهی راه بیندازیم؛ برای تغییر و اصلاح شرایط کنونی، فشار جمعی به مسئولان بیاوریم؛ با انجمن‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد همکاری کنیم؛ از طریق فعالیت‌های مدنی و حقوقی، با تبعیض‌های موجود مبارزه کنیم؛ بیانیه‌های جمعی همسو با فعالیت‌هایمان را امضا کنیم و مستقیم با مسئولان حکومتی (مانند نمایندگان مجلس یا وزرای دولت) مکاتبه و مذاکره کنیم.
سخن آخر
پذیرفته‌شدن در جمع‌ها و پیدا‌کردن دوست، یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایمان در دوره دانشجویی است که برای رسیدن به این خواسته باید ویژگی‌هایی را در خود پرورش دهیم. خوب است در اولین قدم خودمان را بشناسیم، محدودیت‌هایمان را بپذیریم و نقاط قوتمان را زندگی کنیم؛ خودمان را دوست داشته‌باشیم؛ در مسیر خوشحالی خودمان حرکت کنیم؛ ماسک نزنیم و خودمان باشیم چراکه دیگران مشابه خودمان با ما رفتار می‌کنند. همچنین باید متناسب با توانایی‌هایمان برای سایرین مفید باشیم؛ شرایط بقیه را درک کنیم و در سختی‌ها همراهی شنونده و همدل باشیم؛ علاوه‌بر‌این، نگاه ایرادگیر و کمالگرایانه را از خود دور کنیم؛ از شکست و اشتباه نترسیم؛ برای ایجاد روابط جدید قدم برداریم؛ با کسب تجربه‌های زیسته مختلف و افزایش دانش عمومی‌مان، حرفی برای زدن داشته باشیم؛ تلاش کنیم فردی جذاب باشیم؛ در کسب انواع موفقیت تلاش‌کنیم؛ به ظاهر و پوشش خود توجه کنیم؛ مهارت‌های جهت‌یابی و حرکت با استفاده از عصای سفید را یاد بگیریم؛ در تردد مستقل باشیم و فعالیت‌های روزانه‌مان را تا جایی که امکان دارد، خودمان انجام دهیم. در نهایت هم روابط اجتماعی گسترده داشته باشیم؛ در فعالیت‌های گروهی شرکت کنیم و عضو گروه‌های همسو با علایقمان شویم؛ برای ایجاد رابطه نزدیک با هم‌خوابگاهیان، در کارهای خوابگاه (مانند تمیز‌کردن اتاق و پختن غذا) همکاری کنیم؛ شرایط خودمان را (مانند نیاز به رعایت نظم و رفع موانع محیطی در فضای اتاق) به هم‌خوابگاهی‌هایمان توضیح بدهیم؛ تلاش‌کنیم از طریق مذاکره با مسئولان، از هم‌خوابگاهیان نا‌هماهنگ جدا شویم و اتاقمان را تغییر بدهیم؛ از امکانات موجود در خوابگاه و سطح شهر برای انجام کارهای مختلف (مانند تردد، پختن غذا و شستن لباس‌ها) استفاده کنیم و آموزش‌های ویژۀ افراد نابینا و کم‌بینا را برای یاد‌گرفتن آشپزی و زندگی مستقل پیدا‌کنیم.
***
نکته پایانی اینکه درباره موضوعات بالا از بین افراد نابینای صاحب‌نظر با سرکار خانم زهرا عابدینی و جناب آقای محمد‌صادق افشاری گفت‌وگو شده است که در انتهای این نوشته در وب‌سایت نسل مانا می‌توانید به صحبت‌هایشان گوش بدهید.
[1]. Castbox
[2] .Voice Recorder
[3] .PotPlayer
[4] .Gold wave
[5] .PDF Reader
[6] .Scann
[7] .Envision AI
[8] .InstaReader
[9] .Sullivan+
