چتری زیر باران (خدمات سازمان بهزیستی برای مددجویان نابینا و کم‌بینا)
مسعود طاهریان، مددکار موسسه حمایت از بیماران چشمی آرپی
مقدمه
مسئولان مدرسه به والدینش گفته بودند نمی‌توانند امنیت و شرایط آموزشی یک دانش‌آموز نابینا را فراهم کنند. تمام امید‌های مادر و پدرش بر باد رفته بود. هم از پزشکان و هم از معلمان پرسیده بودند؛ ولی هیچ‌کس درست نمی‌دانست بعد از نابینا شدن، به کجا باید مراجعه کرد و چطور می‌توان به زندگی معمولی ادامه داد. نابینا شدن کوچک‌ترین عضو خانواده، همه‌چیز را به هم ریخته بود. پدر و برادرانش به اجبار به سرکار و مدرسه خود می‌رفتند؛ مادرش هم با آنکه در شوک نابینایی فرزندش بود، خود را به زور می‌کشید و کار‌های خانه را نصفه و نیمه انجام می‌داد.
خود او در دنیای بچگی‌اش در یک هفته اول که خانه بود و مدرسه نمی‌رفت، خوشحال بود و بازی می‌کرد؛ اما کم‌کم همه چیز تکراری و خسته‌کننده شد. تنهایی و بیکاری به او فشار می‌آورد و شنیدن زنگ مدرسه نزدیک خانه‌شان و رفتن همسالانش به مدرسه و برگشتنشان، دیوانه‌اش می‌کرد. کنار پنجره می‌نشست و با خود تصور می‌کرد که همکلاسی‌هایش الآن سر چه کلاسی هستند.
یکی دو ماه بعد از عمل جراحی‌اش، برادرش نیاز داشت شماره عینکش را تغییر بدهد؛ پس با هم به مرکزی رفتند که همیشه برای معاینه چشم به آنجا می‌رفتند. همان‌طور که او در اتاق انتظار خیال‌پردازی می‌کرد، مادرش بعد از معاینه پسر بزرگ‌ترش، با گریه مشکل فرزند کوچک‌ترش و سردرگمی کل خانواده را با کارشناس مرکز درمیان گذاشت. کارشناس بینایی‌سنج مرکز گفت که باید پسر کوچک‌تر را هم ببیند. حین بررسی، کارشناس به مادرش گفت: «اینجا یکی از مراکز توانبخشی سازمان بهزیستی است و خط بریل و مهارت‌های جهت‌یابی و حرکت را به افراد دارای آسیب بینایی آموزش می‌دهد؛ علاوه‌بر‌این، این مرکز با مکاتبات رسمی خود کاری می‌کند تا فرزند نابینا بتواند همچنان به فرایند تحصیل خود ادامه دهد و… .»
آشنایی با سازمان بهزیستی
سازمان بهزیستی یکی از بزرگ‌ترین نهاد‌های حمایتی است که بدون محدودیت سنی، افراد با نیاز‌های ویژه را تحت پوشش قرار می‌دهد. این سازمان از طریق سه معاونت خود، معاونت توانبخشی، معاونت امور اجتماعی و معاونت پیشگیری، به جامعه هدف خدمت‌رسانی می‌کند. به‌طور‌کلی حدود شصت وظیفه، طبق اساس‌نامه کنونی، به سازمان بهزیستی محول شده است. خدمات‌رسانی به افراد دارای معلولیت بینایی، شنوایی، ذهنی و… بر عهده معاونت توانبخشی است.
در ادامه در مورد اینکه چطور افراد نابینا و کم‌بینا تحت پوشش این سازمان قرار می‌گیرند و چه خدماتی دریافت می‌کنند، توضیح خواهیم داد.
معاینه و پذیرش افراد نابینا و کم‌بینا در سازمان بهزیستی
زمانی که با تشخیص پزشک متوجه می‌شویم که ضعف بینایی داریم، باید برای تشکیل پرونده در سازمان بهزیستی، به مراکز پذیرش مددجویان سازمان مراجعه کنیم. هر مرکز استان و شهرستان حداقل یک مرکز پذیرش دارد. در اکثر استان‌ها، معمولاً مراکز پذیرش در ستاد بهزیستی قرار دارد؛ ولی در برخی استان‌ها مانند تهران، مراکز جداگانه‌ای برای پذیرش درنظر گرفته شده است. وقتی پزشکان امین سازمان در این مراکز با بررسی مدارک پزشکی و معاینه چشم، تشخیص بدهند که دیدمان از ۰.۷ کمتر است، می‌توانیم از خدمات سازمان استفاده کنیم. از نظر پزشکی، اگر دیدمان بین ۰.۳ تا ۰.۷ باشد، کم‌بینا محسوب می‌شویم و زیر ۰.۳ نابینا هستیم. سازمان هم ما را بر اساس حدت دیدمان به معلول خفیف، متوسط و شدید تقسیم می‌کند.
خدمات سازمان بهزیستی برای افراد دارای آسیب بینایی
خدمات سازمان بهزیستی برای افراد نابینا و کم‌بینا به خدمات مستمر و غیرمستمر تقسیم می‌شود. خدمات مستمر، خدماتی هستند که ماه به ماه یا در یک بازه زمانی مشخص به‌طور مکرر به ما تعلق می‌گیرد. خدمات غیرمستمر، خدماتی است که به‌صورت مقطعی دریافت می‌کنیم و می‌توانیم بنا به نیازمان، از آنها بهره‌مند شویم.
باید در مورد خدمات سازمان بهزیستی اطلاعات کافی به دست بیاوریم؛ آگاهانه از این سازمان و مددکاران آن خدمات مورد نیازمان را درخواست کنیم؛ اگر پاسخ سربالا شنیدیم، حس مطالبه‌گری‌مان را از دست ندهیم و با استناد به مواد بخشنامه‌های خود سازمان و قانون حمایت از حقوق معلولین و آیین‌نامه‌ها و دستور‌العمل‌های موجود، تقاضای خود را پیگیری کنیم. شاید در بعضی موارد حتی لازم باشد که شکایت پیش داروغه ببریم و از دیوان عدالت رأی بگیریم.
خدمات مستمر سازمان بهزیستی
مستمری
تنها خدمت مستمر ماهانه سازمان برای ما افراد نابینا و کم بینا، مستمری‌ای است که شرط گرفتن آن بیکار بودن است. همچنین نباید برایمان بیمه اجباری رد بشود و از جای دیگری مستمری بگیریم. علاوه‌بر‌این باید از نظر معیشت و شرایط خانوادگی، جزو سه دهک نیازمند پایین جامعه باشیم. اگر شدت معلولیتمان شدید باشد، برای گرفتن مستمری در اولویت قرار می‌گیریم. با داشتن شرایط بالا، درخواست مستمریمان ثبت می‌شود و در نوبت قرار می‌گیریم؛ ولی چون منابع سازمان محدود است، در همان لحظه پرداخت مستمری برایمان برقرار نمی‌شود؛ در نتیجه باید منتظر بمانیم و پیگیری کنیم.
کمک‌هزینه دانشجویی
خدمت مستمر که در یک بازه زمانی محدود می‌توانیم از سازمان دریافت کنیم، کمک‌هزینه دانشجویی است. برای گرفتن این خدمت باید در سامانه دانشجویی سازمان بهزیستی کشور اطلاعات شناسایی و مستندات تحصیلی‌مان را (مانند کارت ملی، پرینت انتخاب واحد، پرینت شهریه ثابت و متغیر حاوی مهر امور مالی دانشگاه و… ) ثبت کنیم. سازمان بهزیستی در‌حال‌حاضر تقریباً ۹۰ تا ۱۰۰ درصد شهریه تمام دانشگاه‌های پولی را پرداخت می‌کند و یک هزینه تشویقی هم به دانشجویان دانشگاه‌های روزانه می‌دهد.
خدمات غیرمستمر سازمان بهزیستی
تجهیزات توانبخشی
در خصوص خدمات غیرمستمر، اولین خدمتی که می‌توانیم از سازمان دریافت کنیم، تجهیزات توانبخشی و کمک‌هزینه خرید آنهاست. می‌توانیم تجهیزاتی را مانند انواع عصا‌های سفید، لوح و قلم، کاغذ، ماشین تحریر بریل (نوع ایرانی)، دستگاه ضبط و پخش دیجیتال، قلم نوری برای خواندن برچسب‌های الکترونیکی، قلم قرآنی دارای حافظه قرآنی، ساعت گویا و بریل، دستگاه فشار و قند خون، انواع نرم‌افزار‌های تبدیل متن به گفتار و… به‌صورت رایگان از خود سازمان تهیه کنیم. علاوه‌بر‌این، سازمان برای خرید بعضی از تجهیزات مانند لپ‌تاپ، کامپیوتر رو‌میزی، بزرگ‌نمای الکترونیکی و… کمک‌هزینه پرداخت می‌کند. در‌نتیجه می‌توانیم این تجهیزات را تهیه کنیم و فاکتور خرید آنها را به سازمان ارائه دهیم تا بر اساس ضوابط موجود، بخشی از مبلغ آنها را به ما برگرداند. میزان چنین کمک‌هزینه‌هایی بستگی به اعتباری دارد که در آن برهه زمانی برای تجهیزات به سازمان اختصاص داده شده است. همچنین سازمان بعضی از تجهیزات گران‌قیمت را مانند پرینتر‌های بریل، برجسته‌نگار و… تهیه می‌کند و می‌توانیم برای استفاده کردن از آنها به برخی از مراکز توانبخشی سازمان مراجعه کنیم.
کمک‌هزینه درمان و توانبخشی
اگر هر نوع هزینه درمانی و توانبخشی مثل جراحی، بستری، پروتز، گفتار‌درمانی، کار‌درمانی، فیزیوتراپی، دندان‌پزشکی و… داشته‌باشیم، می‌توانیم مدارک آن را مانند نسخه پزشک، فاکتور‌های درمانی و… برای دریافت کمک‌هزینه به سازمان ارائه بدهیم و در این زمینه حمایت دریافت کنیم. علاوه‌بر‌این، اگر به مشاوره و آزمایش ژنتیک نیاز داشته‌باشیم، می‌توانیم به مددکارانمان در سازمان مراجعه کنیم و معرفی‌نامه‌ای را برای معاونت پیشگیری بگیریم. معاونت پیشگیری سازمان اگر با جایی برای ارائه خدمات ژنتیک قرارداد داشته باشد، ما را به آنجا ارجاع می‌دهد تا مشاوره و آزمایش مربوط را به‌صورت رایگان انجام دهیم و اگر اینچنین نباشد، می‌توانیم به آزمایشگاه‌های آزاد ژنتیک برویم و فاکتور‌های مربوط را به سازمان ارائه دهیم تا کمک‌هزینه‌ای بگیریم.
خدمات اشتغال
سازمان یک بسته حمایتی چهارگانه برای اشتغال افراد نابینا و کم‌بینا دارد. اولین مورد استفاده از قانون حمایت از استخدام ۳درصد معلولان در دستگاه‌های دولتی است. اگر در آزمون‌های استخدامی قبول شویم، باید برای استفاده از قانون ۳درصد، به سازمان مراجعه کنیم و معرفی‌نامه مربوط را بگیریم. همچنین کارشناس سازمان در جلسه مصاحبه‌مان حاضر می‌شود تا از ما دفاع کند. دومین خدمتی که در بسته اشتغال ارائه می‌شود، پرداخت بیمه سهم کارفرماست؛ یعنی اگر کارفرمایی ما را استخدام کند و متعهد شود که به مدت پنج سال ما را اخراج نکند، سازمان به او تمام بیمه سهم کارفرما را پرداخت می‌کند یا به ازای هر نیروی معلول، وام اشتغال می‌دهد. سومین خدمت، بیمه خویش‌فرمایی است. اگر شاغل باشیم و مجبوریم که به‌صورت خویش‌فرما بیمه پرداخت کنیم، می‌توانیم فاکتور‌ها یا فیش‌های آن را به سازمان ارائه دهیم تا تمام هزینه آن به ما پرداخت شود. در نهایت اگر مدرک فنی‌و‌حرفه‌ای داشته باشیم یا یک طرح اشتغال ارائه دهیم و سابقه بیمه برایمان رد نشده باشد، می‌توانیم از سازمان وام خود‌اشتغالی بگیریم.
خدمات مسکن
در زمینه مسکن هم سازمان حمایت‌های مختلفی از افراد دارای آسیب بینایی می‌کند. اگر خانه‌ای را بخریم که سندش شش‌دانگ به ناممان باشد، کمک‌هزینه‌ای به ما می‌دهد. این کمک‌هزینه در رابطه با ثبت‌نام در طرح‌های مسکن مهر و ملی هم صادق است. سازمان کمک‌ودیعه مسکن را هم دارد که البته مبلغ آن محدود است؛ یعنی اگر مستأجر باشیم، می‌توانیم مبلغی را به‌عنوان کمک‌هزینه ودیعه مسکن از سازمان دریافت کنیم. از‌طرف‌دیگر، سازمان برای گرفتن وام ودیعه مسکن از جانب ما با بانک‌های مختلف مذاکره می‌کند. همچنین اگر بخواهیم ساخت‌و‌ساز انجام دهیم، فقط برای یک واحد مسکونی می‌توانیم از پرداخت عوارض ساخت و دریافت پروانه ساخت معاف شویم و درضمن لازم نیست هزینه انشعابات این واحد مسکونی را بدهیم.
بسته تردد
سازمان ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز سهم طرح ترافیک به افراد نابینا و کم‌بینا می‌دهد. اگر خودرو به نام ما یا هر کدام از اعضای خانواده‌مان باشد، می‌توانیم از این طرح استفاده کنیم. باید در سامانه تهران من اطلاعاتمان را بارگذاری کنیم و کپی برگ سبز یا سند ماشین، تسویه‌حساب عوارض خودرو و معاینه فنی را به مددکار یا کارشناس مربوط سازمان بدهیم تا فرایند اداری لازم انجام شود.
معافیت مالیاتی و تقلیل ساعت کاری
سازمان خدمات دیگری هم به ما و خانواده‌هایمان ارائه می‌دهد. اگر معلولیت بینایی ما شدید باشد، با کمک سازمان، یکی از والدینمان که در ارگان‌های دولتی شاغل است، می‌تواند از پرداخت ۵۰ درصد مالیات بر درآمد خود معاف شود. همچنین می‌تواند با دریافت حقوق کامل، از یک‌چهارم ساعات کاری معاف باشد. قانون تقلیل یک‌چهارم ساعات کاری برای خود ما هم صادق است و تنها باید معلولیتمان شدید باشد و در دستگاه‌های دولتی کار کنیم.
***
چتر تنها چتر نیست
سقفی‌ست زیر آسمان
تا ترِ تنهایی نشویم
چتر تنها برای من نیست
برای من و توست
تا از هم جدا نشویم
چتر میعادگاه سخن است
جای شکستن غربت
چتر تنها چتر نیست
بهانه‌ایست برای با هم بودن
