نابینایان و کاندیداتوری مجلس شورای اسلامی

در هفتمین شماره از مجموعۀ معلولان و قوانین ایران، با توجه به نزدیک بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خانم زهرا عابدینی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مقطع دکتری حقوق عمومی، با موضوع نابینایان و کاندیداتوری مجلس، همراه شما هستیم.

مهمان این شماره در مقدمه، بحث حق انتخاب کردن و حق انتخاب شدن را دارای پیشینه‌ای کمتر از دو قرن می‌داند. او می‌گوید: در یونان باستان مردم با حضور در میدان اصلی شهر، مستقیم، در خصوص مسائل مهم و اساسی کشور اظهار‌نظر می‌کردند و رأی اکثریت اعتبار بیشتری داشت و تعیین‌کننده بود. پس از عصر روشنگری و وقوع رنسانس، مشارکت سیاسی مردم در امور کشور ضرورت پیدا کرد و نهادینه ‌شد. با توجه به اینکه مبنای مشارکت سیاسی، حق تعیین سرنوشت است، ازجمله حقوق اساسی و پشتوانۀ مشروعیت قدرت حاکمه محسوب می‌شود.

عابدینی اضافه می‌کند در حقوق عمومی صرف‌نظر از نژاد، رنگ، زبان، مذهب و وضعیت‌های انسانی ازجمله معلولیت، اصل برابری فرصت‌ها را داریم، یعنی همۀ شهروندان از حقوق سیاسی برخوردار هستند. اگر استثنایی بر اساس هر یک از ویژگی‌های انسانی به وجود آید، دو اصل مشارکت سیاسی آحاد ملت و برابری فرصت‌ها که از زمرۀ حقوق اساسی و بنیادین هستند، تضییع می‌شود. عابدینی در خصوص مؤلفه‌های یک حاکمیت خوب که در آن حق رأی دادن در نظر گرفته می‌شود و شهروندان رأی دادن را وظیفۀ خود می‌دانند، می‌گوید: برای بررسی مطلوبیت و کارآمدی یک نظام سیاسی، باید محدودیت‌های اعمال‌شده بر حق انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن را در نظر گرفت. هرقدر میزان این محدودیت بیشتر باشد، آن نظام حاکمیتی از دموکراسی فاصله گرفته ‌است. او حاکمیت قانون، شفافیت در عملکرد و اطلاع‌رسانی و پاسخ‌گویی مسئولان را از مهم‌ترین ویژگی‌های حاکمیت خوب می‌داند که ضمن در نظر گرفتن حق رأی برای شهروندان، حس مسئولیت و وظیفه‌مندی در آنها برای شرکت در امور ‌سیاسی کشور به وجود می‌آورد.

مهمان این شماره از مجموعه معلولان و قوانین ایران ادامه می‌دهد: مشارکت عمومی در ابعاد مختلف، برای نتیجه‌بخش و کارآمد بودن باید آگاهانه باشد. یک شهروند قبل از حضور در انتخابات و استفاده از حق رأی خود باید آگاهی لازم نسبت به داوطلبان انتخابات و فعالیت‌های قبلی آنها، شیوۀ برگزاری انتخابات و حوزه‌های انتخاباتی و…داشته‌ باشد. ویژگی دیگر مشارکت عمومی کارآمد، همگانی بودن و فرصت انتخاب کردن و انتخاب شدن در چهارچوب قانون برای همه است که در آن مفهومی به‌عنوان اقلیت معنا ندارد. هر شهروند که در جامعۀ سیاسی حضور دارد، این حق و اختیار را دارد که در انتخابات شرکت کند یا نکند و اجبار به شرکت در انتخابات، از نظر قانونی وجاهتی ندارد.

این کنشگر حوزۀ حقوق معلولان در مورد قوانین حاکم بر انتخابات مجلس و شرایط لازم برای داوطلبان، توضیح می‌دهد: در قانون اساسی و قانون انتخابات مجلس به این موضوع پرداخته ‌شده‌ است. اصل 6 قانون اساسی، مدیریت کشور در حوزه‌های مختلف را به برگزاری انتخابات منوط ‌کرده و اصل 62 روند برگزاری انتخابات مجلس را بیان می‌کند. قانون انتخابات مجلس شرایط لازم برای انتخاب‌شدن به‌عنوان نمایندۀ مجلس را، تابعیت، التزام عملی به قانون اساسی، اعتقاد به مبانی‌ اسلامی و سلامت جسمی ازجمله شنوایی، بینایی و گفتاری اعلام کرده ‌بود. با پیگیری‌ها و مطالبه‌گری‌های مستمر کنشگران حوزۀ حقوق افراد با آسیب‌ بینایی، به‌خصوص تأکید بر قدرت سایر حواس، ازجمله حس شنوایی و پیشرفت‌های نوین علمی و همچنین پژوهشی که در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در قوانین کشورهای مختلف انجام گرفت، مشخص شد نابینایان از انتخاب شدن به‌عنوان نماینده مجلس، صرفاً به دلیل محرومیت از حس بینایی در هیچ‌یک از قوانین کشورهای آسیایی، آفریقایی، اروپایی و آمریکایی مورد پژوهش ممنوع نیستند. درنهایت در اصلاح قانون انتخابات مجلس در سال 98، در مادۀ 31 ضمن بیان شرایط عمومی انتخاب‌شوندگان، سلامت جسمی و روانی را به‌اندازه‌ای که مخل انجام وظایف نمایندگی نباشد ضروری اعلام کرد و ممنوعیت انتخاب نابینایان حذف ‌شد. عابدینی این اصلاح قانونی را فرصتی بسیار مناسب برای حضور نابینایان فرهیخته و توانمند در مسند نمایندگی مجلس به‌منظور تصویب قوانین ضروری و اصلاح قوانین محدود‌کننده و چالش‌برانگیز می‌داند.

او اضافه می‌کند به دلیل وجود قوانین ناکارآمد و نگرش‌های تبعیض‌آمیزی که هنوز در بسیاری از مسئولین اداری و اجرایی کشور وجود‌ دارد، مسلماً راه برای نمایندگان منتخب جامعۀ افراد با آسیب بینایی دشوار، ولی دورنما بسیار روشن است، البته در میان جامعۀ نابینایان ‌و ‌کم‌بینایان موافقان و مخالفانی درخصوص حضور نمایندگان نابینا در مجلس وجود دارد، ولی همان‌گونه که گروه‌های مختلف سیاسی، قومی، مذهبی در مجلس نمایندگانی دارند، حضور نماینده از جامعۀ افراد با آسیب بینایی در مجلس شورای اسلامی، به‌هیچ‌عنوان زمینه‌‌ای برای سلب‌ مسئولیت سایر مقامات و مسئولان در انجام وظایف آنها نخواهد بود و تأثیر زیادی در رفع موانع قانونی و بسیاری مصلحت‌اندیشی‌ها و دفاع از منافع همنوعان خواهد‌ داشت.

علاقه‌مندان به آشنایی با مباحث مربوط به نابینایان و کاندیداتوری مجلس شورای اسلامی، می‌توانند مشروح این گفتگو را در پادکست ضمیمه که از طریق وبگاه و کانال‌های نسل مانا قابل دریافت است، دنبال کنند.