ترویج روحیه کار داوطلبانه بهانه اصلی برگزاری جشنواره ملی گامینو
میر سرمدی: مدیرمسؤول
مراسم اختتامیه دومین دوره جشنواره ملی گامینو که هدف اصلی آن تقدیر از فعالیت‌های داوطلبانه نابینایان در فضای مجازی بود، روز چهاردهم آذرماه برگزار شد. روزی که مصادف با روز جهانی داوطلب است و به همین بهانه، در این یادداشت، توضیحاتی در خصوص برگزاری دومین دوره جشنواره گامینو و نفرات برتر، ثمرات فعالیت‌های داوطلبانه نابینایان در فضای مجازی، لزوم توجه سمن‌های ویژه نابینایان به امور داوطلبانه و اثرات مثبت کارهای داوطلبانه می‌پردازیم.
ارسال 108 اثر به دومین دوره جشنواره ملی گامینو
انجمن نابینایان ایران از سال 1401 با هدف حمایت فعالیت‌های داوطلبانه نابینایان در فضای مجازی، اقدام به برگزاری جشنواره گامینو کرد. در سال نخست، تولید محتوای نابینایان در یک بازه 10 ساله (از سال 1391 تا سال 1401) مدنظر قرار گرفت و 206 اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شد. با توجه به اینکه در دومین دوره جشنواره گامینو تنها آثاری مورد داوری قرار می‌گرفت که از اول شهریور سال 1401 تا 31 شهریور 1403 در بستر فضای مجازی منتشر شده باشند، محتوای تولیدی نابینایان کمتر از سال‌های قبل بود و به تبع آن، شاهد کاهش آثار ارسالی از نظر کمّی در مقایسه با دوره نخست جشنواره بودیم.
در این دوره، 108 اثر توسط 42 نفر در سه محور آموزشی ـ توانبخشی، فرهنگی ـ اجتماعی و تفریحی ـ سرگرمی به دبیرخانه جشنواره ارسال شد. هر نفر در این دوره می‌توانست دو اثر را در سه محور جشنواره شرکت دهد.
در حوزه آموزشی ـ توانبخشی که سرداوری آن بر عهده امید هاشمی بود، 19 نفر شرکت کردند. 35 اثر در این حوزه داوری شد که 22 اثر توانست امتیاز بالای 70 کسب کند و به مرحله دوم راه یابد. در این حوزه، مهدی ضیایی‌فر به نمایندگی از برنامه از امید تا روشنایی به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شد. محمدحسین ملکی مدیر مجموعه مهارت‌هایی برای نابینایان، آرمین رسولی مدیر کانال آکادمی نابینایان و احمد حیدری، به ترتیب عناوین اول تا سوم را از آن خود کردند.
در حوزه فرهنگی ـ اجتماعی که سرداوری آن بر عهده امیر سپهری بود، 26 نفر شرکت کردند و 39 اثر به دبیرخانه ارسال شد. در این بین، 20 اثر توانست به مرحله دوم داوری راه پیدا کند. در نهایت، مرجان حصاری رئیس هیئت مدیره شرکت کیمیا هنر ماندگار برای درج خط بریل بر روی محصولات سرامیکی این شرکت به عنوان شایسته تقدیر انتخاب شد. موسی عصمتی شاعر برجسته نابینا، اردشیر ایران‌خواه مدیر کانال یوتیوبی (can we) و شهروز حسینی به ترتیب عناوین اول تا سوم را از آن خود کردند.
در حوزه تفریحی ـ سرگرمی که سرداوری آن بر عهده فاطمه جوادیان بود، 22 شرکت کننده 34 اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که 25 اثر توانست راهی مرحله دوم شود. در این حوزه، گروه جیکو بابت توضیح‌دار کردن کتاب‌های تصویری برای کودکان نابینا، کودکان بینا و والدین با آسیب بینایی عنوان شایسته تقدیر را به دست آورد. مسعود طاهریان، احسان مهر‌جو، میلاد خالص ماسوله، بنفشه کلانتری و غزل فتح‌اللهی از اعضای این گروه هستند. محسن صالحی مدیر پایگاه اینترنتی محله نابینایان، امیرعلی گل‌محمد‌زاده برای اجرا در رادیو بامیکو و محمدجواد فرخ نشاط مدیر مجموعه رادیو بامیک به ترتیب عناوین اول تا سوم را به دست آوردند.
افزایش کیفیت آثار ارسالی به دومین دوره جشنواره گامینو
علی‌رغم کاهش تعداد آثار ارسالی، شاهد افزایش کیفی تولید محتوای نابینایان در دو سال گذشته بودیم. چرا که معیارهای داوری در هر دو جشنواره تقریباً یکسان بود. در اولین دوره جشنواره گامینو از 206 اثر ارسالی، تنها 70 اثر توانست امتیاز بالای 70 را به دست آورد. این در حالی است که در دومین دوره جشنواره از 108 اثر ارسالی، 67 اثر راهی مرحله دوم شدند که 62 درصد آثار ارسالی را شامل می‌شود. در دومین دوره جشنواره گامینو، داوران توجه ویژه‌ای به اقدامات داوطلبانه نابینایان در فضای مجازی داشتند. پنج معیار داوری هر کدام 16 امتیاز داشت. این در حالی است که داوران برای دومین دوره جشنواره، 20 امتیاز را صرفاً برای فعالیت‌های داوطلبانه در نظر گرفته بودند. لذا در عمل، تنها کسانی به عنوان برگزیده انتخاب شدند که عمده تولیدات آنها در فضای مجازی، داوطلبانه و بی‌چشم‌داشت برای همنوعان خود است.
نابینایان فعال در فضای مجازی وظیفه انجمن‌ها را به دوش می‌کشند
در سال‌های اخیر، فعالیت‌های داوطلبانه نابینایان در فضای مجازی، منشأ کمک‌های بسیاری به جامعه نابینایان بوده است. از آموزش نرم‌افزارهای گوناگون که هر کدام به نوعی باعث توانمندی افراد با آسیب بینایی می‌شود تا افرادی که سعی دارند تخصص خود را با سایرین به اشتراک بگذارند که این امر باعث افزایش توانمندی‌ها و مهارت‌های فردی در میان نابینایان شده است. چه بسیار نابینایانی که با آموزش‌های داوطلبانه همنوعان خود، در جهت‌یابی و حرکت مستقل شده‌اند، مهارت‌های آشپزی و خود‌آرایی را آموخته‌اند و در فضای ایجاد شده با همین آموزش‌ها و مهارت‌ها، ازدواج کرده یا شاغل شده‌اند.
بسیاری از این اقدامات وظیفه سمن‌های ویژه نابینایان است؛ اما با وجود کم‌کاری‌های جدی انجمن‌ها در زمینه خدمات توانبخشی برای اعضای جامعه هدف، این نابینایان مستعد، متعهد و دلسوز در فضای مجازی هستند که با فعالیت‌های داوطلبانه خود، عملاً وظیفه انجمن‌ها را به دوش می‌کشند. خوشبختانه در سال‌های اخیر، بسیاری از کانال‌ها و صفحات فعال در فضای مجازی به صورت تخصصی بر روی برخی موضوعات خاص برای نابینایان متمرکز شده‌اند. این نشان می‌دهد که فعالیت نابینایان در فضای مجازی، هدفمند‌تر از گذشته دنبال می‌شود و روند رو به رشدی دارد.
لزوم افزایش فعالیت‌های داوطلبانه در سمن‌های ویژه نابینایان
داوطلبان از جمله ارزشمند‌ترین فعالان اجتماعی هستند که چه در زمان بروز بحران‌ها، چه هنگام کارهای عام‌المنفعه در کنار سازمان‌های مردم نهاد، مراکز دولتی و غیر دولتی هستند تا بتوانند در پیشبرد امور جامعه سهیم باشند. پنجم دسامبر هر سال برابر با چهاردهم آذرماه، برای قدردانی از انسان‌های داوطلب، روز جهانی داوطلب نام گرفته است. سازمان ملل متحد ابتدا در سال ۱۹۸۵ یا ۱۳۶۴ شمسی این روز را معرفی کرد. نام کامل این روز، روز جهانی داوطلب در راه توسعه اقتصادی و اجتماعی است.
این روز زمانی برای به رسمیت شناختن تلاش‌های داوطلبان در تغییر جوامع، اقتصاد و محیط زیست است. در این روز، مردم به مسائل مهم جامعه‌ی خود نگاهی دوباره می‌اندازند تا بتوانند جایگاه و نقش خود را در آنها بیابند. هدف رویدادهایی که برای این روز انتخاب می‌شود، فقط تشویق دیگران به داوطلب شدن یک روزه نیست، بلکه تغییر نگرش و رفتار افراد است تا هر یک از افراد جامعه به عاملی برای تغییر تبدیل شوند و در ساختن دنیایی بهتر مشارکت کنند؛ اما به راستی سمن‌های ویژه نابینایان تا چه اندازه توانسته‌اند اقدامات داوطلبانه را به سمت و سوی کارهای خود جلب کنند و از افراد داوطلب کمک بگیرند؟
انجمن نابینایان ایران در کادر اجرایی دفتر مرکزی خود 4 نفر نیروی انسانی دارد که بدون گرفتن دستمزد و به صورت داوطلبانه و تمام وقت، در این انجمن مشغول به کار هستند. برخی دیگر هم به صورت پاره وقت یا بسته به نیاز انجمن در فعالیت‌های داوطلبانه مشارکت می‌کنند. گونه دیگری از اقدامات داوطلبانه که انجمن نابینایان ایران از آن بهره می‌گیرد، همیاری افراد بینا در برنامه‌های طبیعت‌گردی و کوهنوردی است که این افراد به عنوان همنورد، در کنار نابینایان قرار می‌گیرند تا به کمک آنها اعضای انجمن بتوانند در طبیعت پیمایش‌های طولانی داشته باشند یا موفق به صعود قله‌های مرتفع شوند. بی‌تردید، بدون حمایت این افراد اجرای چنین برنامه‌هایی ممکن نیست.
مبحث دیگری که امسال در روز جهانی داوطلب بر روی آن تأکید شد، انجام کارهای نیمه داوطلبانه است. از آنجا که این روز‌ها بسیاری از مردم از نظر مالی در مضیقه هستند و با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، علی‌رغم میل باطنی خود شاید نتوانند به صورت مستمر در فعالیت‌های داوطلبانه مشارکت کنند. از این‌رو، روی به اقدامات نیمه داوطلبانه می‌آورند و بابت کارهای خود، دستمزدی به مراتب کمتر از عرف جامعه دریافت می‌کنند. شکل‌گیری این روند و توجه به آن می‌تواند برای بسیاری از انجمن‌ها مفید باشد. به طور کلی، بهره‌گیری از اقدامات داوطلبانه در سمن‌های ویژه نابینایان به نسبت سایر انجمن‌های معلولان بسیار کمتر و کمرنگ‌تر است.
از آنجا که سمن‌ها از نظر قانونی امکان فعالیت اقتصادی ندارند و بودجه دولتی نیز به آنها تعلق نمی‌گیرد، همواره در تأمین منابع مالی مورد نیاز خود دچار مشکل هستند. لذا بهره‌گیری از افراد داوطلب و فعالیت‌های داوطلبانه می‌تواند کمک بزرگی به این انجمن‌ها کند. امری که در تمام نقاط دنیا متداول است. کار داوطلبانه در بسیاری از کشورهای دنیا مصادیق پرشماری دارد و به یک جا و دو جا و ده جا محدود نمی‌شود.
بر اساس آمار رسمی، ۴۴ درصد افراد بالای ۱۴ سال آلمان به صورت داوطلبانه در جایی کار می‌کنند. چیزی که کار داوطلبانه را در این کشور بسیار جالب‌تر می‌کند، ساخت یافتگی و نظم آن است؛ به عبارت دیگر، این کار داوطلبانه، موردی یا مقطعی نیست بلکه کاملاً سیستماتیک، جهت‌دار، قالب‌دار و برنامه‌ریزی شده است و این، مدیون فرهنگی است که «مشارکت کردن» و «مشارکت دادن» جزئی از تار و پود آن شده است.
به طور کلی، کار داوطلبانه، بر پایه‌ی یک نیاز بدیهی در انسان پایه‌ریزی شده است: همه‌ی ما به «مفید بودن» نیاز داریم. این نیاز، جزئی جدایی ناپذیر از روح ماست. حتی یک کودک دو ساله به حس «مفید بودن» نیاز دارد و وقتی حس می‌کند که می‌تواند برای دیگران کار مفیدی انجام بدهد، به سطح جدیدی از خودباوری و رضایت درونی می‌رسد، حتی اگر این کار برداشتن یک اسباب‌بازی از روی زمین و آوردن آن برای مادر باشد. این نیاز، چیزی نیست که با گذشت زمان از بین برود بلکه با افزایش سن پررنگ‌تر هم می‌شود فقط گاهی از ضمیر ناخودآگاه بالاتر نمی‌آید چون به آن اجازه شکوفا شدن نداده‌ایم یا نداده‌اند یا نمی‌دهیم یا نمی‌دهند.
بدون شک، در کشور ما هم افرادی هستند که به صورت داوطلبانه در کارهای خیر مشارکت می‌کنند ولی کار داوطلبانه در جامعه‌ی ما چنانکه باید و شاید نهادینه نشده است یا بهتر است بگوییم، اغلب به برخی حوزه‌ها (مثل کارهای خیریه‌ی خاص) یا مقاطع حساس (مثل زمان وقوع فجایع طبیعی) محدود شده‌اند و تعداد کسانی که به صورت سازمان یافته و منظم و به مدت طولانی در زمینه‌ای به صورت داوطلبانه فعال باشند، اگر کم نباشد خیلی زیاد هم نیست. چه قدر خوب می‌شود اگر در کشور ما هم بیشتر روی فرهنگ «مشارکت دادن» و «مشارکت کردن» کار شود: هم از طرف تک‌تک مردم و هم از طرف نهادها و سازمان‌های خصوصی و دولتی چون در کار داوطلبانه، مسئولیت‌پذیری، وظیفه‌شناسی، «حس تعلق» و نیروی خودجوشی هست که گاهی حتی در یک شغل پرداخت شده وجود ندارد. بی‌تردید، این همیاری، یکی از اهرم‌های مهم برای بالا بردن استانداردهای زندگی و پیشبرد امور در جامعه است.
