در شمارۀ پیش، نخستین گزارشی که در مطبوعات سال‌های پایانی دهۀ بیست شمسی درباره تألیفات احمد رضا منتشر شده بود را از نظر گذراندیم. در ادامه، به نقل و نقد دومین نمونه از این دست گزارش‌ها می‌پردازیم.
گزارش دوم را خان‌بابا مشار (۱۲۷۹ ـ ۱۳۵۹) در کتاب مؤلفین کتب چاپی دربارۀ احمد و کتاب اثری از بی‌بصری منتشر کرد. متن این گزارش این‌گونه است:
«احمد رضا: این شخص اگرچه بدبختانه از نعمت بینایی محروم مانده، ولی در عوض از حسن قریحه و هوش و ذکاء و فطنت و حافظه سرمایۀ وافر دارد و به مدد همین، اوراق (اثری از بی‌بصری) تأثرآور را گرد آورده و به خوانندۀ بابصر تقدیم داشته تا شاید به‌موجب بصیرتی ایشان فراهم آید (مجلۀ یادگار، سال ۵ شمارۀ ۸ و ۹، ص ۱۶۰)».
«۱ ـ اثری از بی‌بصری: طهران، ۱۳۲۸ ش، رقعی، ۱۲۴ ص
ان‌بابا مشار چند عنوان کتاب در فهرست کتاب‌ها و معرفی مؤلفین دارد. او این گزارش را در کتاب مؤلفین کتب چاپی (ج ۱: ۳۹۲) آورده است. مشار این کتاب را به‌منظور معرفی نویسندگان به مردم آن زمان و نسل‌های بعد تدوین و در سال ۱۳۴۰ منتشر کرد؛ بنابراین گزارش دوم دربارۀ احمد، دوازده سال بعد از گزارش اول منتشر شده است.
مشار این گزارش را از مجلۀ «یادگار» گرفته و به آن مجله هم ارجاع داده است، اما نمی‌توان اهمیت کار مشار را نادیده گرفت، چون برای اولین بار اسم احمد به‌عنوان نویسنده و اسم کتابش را در یک فهرست مرجع آورده و همین اقدام موجب ابدی شدن احمد شده است.
مشار می‌توانست به کتاب مراجعه کند و گزارش بهتری بنویسد، ولی اینکه چرا مراجعه نکرده، عجیب است! با‌اینکه احمد در کتابش اسامی آثارش را نوشته، ولی مشار چون خود کتاب احمد را ندیده بود، فقط یک اثر از احمد معرفی کرده است و متأسفانه عین همان اشکال‌هایی که در متن گزارش مجلۀ یادگار هست، در گزارش مشار تکرار شده و عجیب است که ایشان اصلاح نکرده است!
ده سال بعد، یعنی سال 1350ش، گزارش سومی توسط خان‌بابا مشار در کتاب دیگرش، یعنی در فهرست کتاب‌های چاپی فارسی منتشر شد. گزارش این‌گونه است:
«اثری از بی‌بصری: احمد رضا، تهران، ۱۳۲۸ ش، سربی، رقعی، ۱۲۴ص».
اهمیت این اقدام، درج مشخصات کتاب اثری از بی‌بصری در یک فهرست مرجع است و چون نسل‌های آینده به این فهرست مراجعه می‌کنند؛ از‌این‌رو این اطلاعات دائمی و ابدی می‌شود، اما متأسفانه شمارۀ صفحۀ کتاب غلط است و نیز تاریخ نشر کتاب مشکل دارد. ناشر کتاب هم مؤلف بوده که ذکر نشده است.
بیست‌و‌شش سال پس از سومین گزارش، یعنی در سال 1376ش، ناصر باقری بیدهندی در کتاب دانشوران روشندل، گزارشی دربارۀ احمد منتشر کرد: «احمد رضا: وی با‌اینکه نابینا بود، ولی از استعداد، هوش، فطانت و حافظه، بهرۀ بسیار داشت و توانست مجموعه تأثرآوری به نام «اثری از بی‌بصری» را گرد آورده، به علاقه‌مندان تقدیم کند؛ شاید موجب بصیرت ایشان شود. این کتاب که مشتمل بر ۱۲۴ صفحه است، در تهران، در سال ۱۳۲۸ شمسی، با حروف سربی و در قطع رقعی به چاپ رسیده است».
در این گزارش نیز با‌اینکه ناصر باقری بیدهندی پژوهشگری شناخته‌شده است، ولی به متن کتاب احمد مراجعه نکرده است، چون تاریخ تولد احمد و دیگر اطلاعات را نیاورده و همان گزارش‌های قبلی را از مجلۀ یادگار و خان‌بابا مشار اخذ کرده و با اندکی اصلاحات آورده است. برخی غلط‌های متن، اینجا هم تکرار شده است. این گزارش در صفحۀ ۲۹ کتاب دانشوران روشندل آمده است.
غیر از این چهار گزارش در دیگر منابع هیچ اشاره‌ای به احمد رضا نشده و حتی با‌اینکه او اصالتاً اهل رشت بوده است، در چندین کتاب که دربارۀ معلولان و نابینایان گیلان منتشر شده، نامی از احمد رضا نیامده است! مهم‌تر اینکه احمد رضا، دو برادر کوچک‌تر از خودش به نام فضل‌الله رضا و عنایت‌الله رضا داشت که هر دو شخصیت ملی و جهانی هستند و دربارۀ آنها ده‌ها گزارش، مقاله و فیلم منتشر شده است، ولی در هیچ‌‌کدام از آنها هم نامی از احمد نیست؛ هرچند احمد از برادر تنی خود، فضل‌الله، در کتابش به‌نیکی نام برده است.
تصحیح و بازنشر
تصمیم گرفتم تا کتاب اثری از بی‌بصری را پیدا و پس از تصحیح و آماده‌سازی بار دیگر منتشر کنم. بالاخره بعد از دو سال تلاش اکنون سه جلد کتاب احمد که قبلاً در مجموعه‌ای با عنوان اثری از بی‌بصری منتشر شده بود، آمادۀ نشر شده است. «ادامه دارد»
