نگاهی به وضعیت دسترس‌پذیری در کنسول‌های بازی و بازی‌های ویدئویی برای نابینایان و کم‌بینایان
افزایش آگاهی و توجه به دسترس‌پذیری محصولات برای افراد دارای معلولیت‌های مختلف، ازجمله معلولیت‌های بینایی، یکی از اتفاق‌های خوبی است که در سال‌های اخیر در جهان رخ داده است.
بازی‌های ویدئویی یا همان بازی‌های رایانه‌ای هم از این قافله عقب نمانده‌اند و در چند سال اخیر شاهد تغییرات هیجان‌انگیزی در این زمینه بوده‌ایم؛ به‌گونه‌ای که این روزها یک نابینای مطلق می‌تواند یک کنسول پلی‌استیشن یا اکس‌باکس داشته باشد؛ چیزی که تا چند سال پیش شاید عجیب به نظر می‌رسید.
در این شماره از نسل مانا در این ستون نگاهی داریم به وضعیت کنونی دسترس‌پذیری در بازی‌های ویدئویی و کنسول‌های بازی برای نابینایان و کم‌بینایان.
در گذشته تلویزیون‌ها کیفیت تصویر پایینی داشتند و گرافیک‌ها در بازی‌های رایانه‌ای بی‌کیفیت، بسیار رنگارنگ و با تضاد رنگ بسیار بالا بودند؛ بنابراین بسیاری از افراد کم‌بینا می‌توانستند باوجود نبود امکاناتِ دسترس‌پذیری مناسب از بازی‌های رایانه‌ای استفاده کنند، اما با گذشت زمان این وضعیت تغییر کرد؛ تلویزیون‌ها با کیفیت تصویری بهتری ارائه شدند و بازی‌ها هم ازنظر گرافیکی پیشرفت کردند و دیدنشان برای افراد کم‌بینا دشوارتر شد.
خوشبختانه در چند سال اخیر توجه به دسترس‌پذیری افزایش پیدا کرده است و برخی از تولیدکنندگان کنسول‌های بازی و استودیوهای تولیدکنندۀ بازی‌های رایانه‌ای عمومی امکانات دسترس‌پذیری را برای انواع معلولیت‌ها، ازجمله نابینایی و کم‌بینایی در محصولات خود ارائه می‌کنند، مثلاً در زمینۀ دسترس‌پذیری در کنسول‌های بازی، شرکت مایکروسافت عملکرد خوبی داشته و از مدل وان به بعد کنسول بازی این شرکت، یعنی اکس‌باکس برنامۀ آشنای نَرِیتور را به این کنسول محبوب اضافه کرده است. افراد نابینا و کم‌بینا با استفاده از نریتور می‌توانند از فروشگاه بازی‌های مایکروسافت استفاده کنند، بازی‌های نصب‌شده را باز کنند و امکانات اجتماعی و سایر ویژگی‌های این کنسول را به‌کار بگیرند.
شرکت سونی هم امکان صفحه‌خوان را به نسخۀ ۴ کنسول بازی خود، یعنی پلی‌استیشن اضافه کرد که البته کامل نبود. در این نسخه از کنسول افراد نابینا فقط می‌توانستند از منوی اصلی کنسول استفاده کنند و وقتی وارد زیرمنوها می‌شدند صفحه‌خوان دیگر عمل نمی‌کرد، اما خوشبختانه در نسخۀ ۵ پلی‌استیشن این مشکل رفع شده است و در حال حاضر این کنسول هم دسترس‌پذیری مناسبی دارد، البته کنسول پلی‌استیشن هنوز تصاویر بدون برچسب بسیاری دارد که برای کاربران نابینا مشکل‌آفرین است. از سوی دیگر اخیراً هم شرکت‌های بزرگ هم توسعه‌دهندگان مستقل در حال ارائه بازی‌هایی بر روی این کنسول‌اند که بدون نیاز به هیچ‌گونه افزونه و امثال آن برای کاربران نابینا و کم‌بینا دسترس‌پذیرند.
در زمینۀ دسترس‌پذیری در بازی‌ها می‌توانیم نسخۀ 2 بازی «آخرین بازمانده از ما» را مثال بزنیم. نسخۀ 1 این بازی گسترده و پیچیده با محیط سه‌بعدی را یک استودیوی بازی‌سازی بزرگ و مهم به نام «ناتی داگ» در سال ۲۰۱۳ ارائه داد. این نسخه هیچ امکانات دسترس‌پذیری برای نابینایان و حتی کم‌بینایان نداشت، اما در سال ۲۰۲۰ نسخۀ دوم این بازی با بیش از شصت ویژگی دسترس‌پذیری برای افراد معلول، ازجمله نابینایان و کم‌بینایان برای کنسول پلی‌استیشن ۴ و ۵ ارائه شد.
منوهای این بازی این قابلیت را دارند که با صفحه‌خوان کنسول خوانده شوند تا افراد نابینا بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین ویژگی کمک در پیمایش به کاربران نابینا و کم‌بینا اجازه می‌دهد از اینکه دقیقاً دارند به کجا می‌روند اطلاع داشته باشند، به سمت هدف خود حرکت کنند، محیط اطراف را برای موارد قابل‌برداشت مثل اسلحه یا مهمات جستجو کنند و درکل نیازهای پیمایشی خود را رفع کنند؛ علاوه بر اینها امکان تضاد رنگ بالا با قابلیت فعال و غیرفعال کردن فوری به کاربران کم‌بینا این امکان را می‌دهد تا با سریع کشیدن یک انگشت خود به چپ بر روی تاچ‌پد دستۀ پلی‌استیشن خود این امکان را فعال کنند. با فعال شدن این امکان شخصیت بازیکن به رنگ آبی، دشمنان به رنگ قرمز، موارد قابل تعامل به رنگ زرد و بقیۀ موارد کم‌رنگ و خاکستری می‌شوند تا این کاربران بتوانند بهتر بازی را انجام دهند.
بازی بزرگ دیگری که با امکانات دسترس‌پذیری مناسبی برای کاربران نابینا و کم‌بینا این بار روی اکس‌باکس مایکروسافت ارائه شده، بازی شبیه‌سازی مسابقات اتومبیل‌رانی «فُورتزا مُوتُوراِسپُورت» است که سال پیش منتشر شد. در این بازی امکانات کمکی مختلفی برای هدایت خودرو، توقف آن و…و همچنین راهنمای گفتاری، صوتی و لرزشی تعبیه شده است که حتی به یک کاربر کاملاً نابینا اجازه می‌دهد کنترل کاملی روی خودرو داشته باشد.
«مُورتال کامبَت ۱» هم یکی از بازی‌های محبوبی است که با دسترس‌پذیری مناسبی شامل منوهای گویا و حالت آموزش سال پیش ارائه شد.
استودیوی بازی‌سازی یوبی‌سافت هم چند سال است که در حال تلاش برای ارائۀ امکانات دسترس‌پذیری مثل منوهای گویا و…در بازی‌های خود است. بازی‌های این استودیو معمولاً برای سیستم‌های مختلفی شامل پلی‌استیشن، اکس‌باکس، رایانه و…ارائه می‌شود؛ بنابراین توجه بیشتر این استودیو به دسترس‌پذیری خبر خوبی برای دوستداران نابینا و کم‌بینای بازی‌های ویدئویی است.
توسعه‌دهندگان بازی مستقل هم در زمینۀ ارائۀ امکانات دسترس‌پذیری برای نابینایان و کم‌بینایان کارهای قابل‌توجهی را انجام داده‌اند؛ درواقع می‌توان گفت که توسعه‌دهندگان مستقل قبل از استودیوهای بزرگ بازی‌سازی شروع به دسترس‌پذیر کردن بازی‌های خود کردند، مثلاً بازی «کارآگاه بروک» که برای انواع سیستم‌ها شامل پلی‌استیشن، اکس‌باکس و رایانه موجود است، امکانات دسترس‌پذیری مناسب برای بازیکنان نابینا و کم‌بینا دارد.
علاوه بر ارائۀ دسترس‌پذیری در بازی‌ها در هنگام تولید، بعضی توسعه‌دهندگان هم بازی‌هایی را که قبلاً بدون امکانات دسترس‌پذیری تولید شده‌اند تغییر می‌دهند یا به‌اصطلاح برای آنها «مُود» یا «ماد» می‌سازند که باعث دسترس‌پذیر شدن این بازی‌ها می‌شود، مثلاً برای بازی «هارت‌اِستُون» از استودیوی بلیزارد که یک بازی ورق مبارزه‌ای است مادی وجود دارد که آن را برای بازیکنان نابینا و کم‌بینا دسترس‌پذیر می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد به‌راحتی از این بازی لذت ببرند. همچنین یک ماد، بازی «درۀ اِستاردو» را که یک شبیه‌سازی مزرعه‌داری و یک بازی اجتماعی است برای بازیکنان نابینا و کم‌بینا دسترس‌پذیر می‌کند؛ علاوه بر این برای نسخۀ اصلی بازی «تیراندازی اول‌شخص دوم» نیز که در سال ۱۹۹۳ منتشر شد، مادی ارائه شده است که این بازی قدیمی محبوب را برای نابینایان و کم‌بینایان دسترس‌پذیر می‌کند.
